Нёман (шклозавод)

шклозавод у Бярозаўцы
(Пасля перасылкі з Шклозавод «Нёман»)

«Нёман» — шклозавод (гута) у Бярозаўцы Гродзенскай вобласці. З’яўляецца галоўным прадпрыемствам Бярозаўкі. Выпускае посуд, вазы, дэкаратыўна-мастацкія вырабы. Частка вырабаў экспартуецца за мяжу.

ААТ «Шклозавод «Нёман»
Тып Адкрытае акцыянернае таварыства
Заснаванне 1883
Размяшчэнне Беларусь г. Бярозаўка, Гродзенская вобласць, Рэспубліка Беларусь
Галіна шкляная прамысловасць
Прадукцыя вырабы са шкла і хрусталю
Сайт neman.by

Гісторыя правіць

Завод быў заснаваны ў 1883 годзе Зянонам Ленскім для вырабу бутэлек. Памешчык Ленскі атрымаў дазвол на будаўніцтва ў сваім маёнтку Заенчыцы (пры ўпадзенні ў Нёман Чорнай рэчкі) шклозавода ў канцы 1884 года. Першую прадукцыю завод даў у 1885 годзе. У 1891 годзе арандатарамі завода сталі Вільгельм Краеўскі і Юліюс Столе — дасведчаныя тэхнолагі і арганізатыры шкляной вытворчасці. Ужо ў 1892 годзе яны праводзяць першыя ўдалыя варкі крыштальнага шкла. У 1894 годзе В. Краеўскі і Ю. Столе пачынаюць будаваць уласны завод за 4 км ад арандаванага, у 1896 годзе атрымліваюць тут першую прадукцыю. З таго часу завод Ленскага сталі называць «Нёман-А» ці «Старая гута», а новы — «Нёман-Б» ці «Новая гута». На кожным з заводаў у 1897 годзе працавала больш як па 100 чалавек.

У 1898 годзе за 3 км ад ракі Нёман ва ўрочышчы Бярозаўка А. Квяцінскі будуе яшчэ адзін завод, які неўзабаве ў 1900 годзе пераходзіць да Краеўскага і Столе. У 1902 годзе апошнія закрылі «Старую гуту», а яе назву «Нёман-А» прысвоілі заводу ў Бярозаўцы, які становіцца галоўным. Зараз на месцы размяшчэння «Старой гуты» захавалася толькі вялікая колькасць шклобою і вогнетрывалага лому ад збураных печаў ды асобныя кусты бэзу, парэчак і агрэсту.

У 1-ю сусветную вайну завод разбураны, адноўлены ў 1921 як шклозавод «Нёман» фірмы «Ю. Столе». Вырабляў шклянкі, лямпавае і аптэкарскае шкло, ізалятары для чыгунак, пошты і тэлеграфа і інш. У 1930 завод выпускаў пятую частку ўсяго экспарту Польшчы. У 1936 годзе адбылася забастоўка.

У 1939 годзе пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР нацыяналізаваны. У вайну разбураны. Адноўлены ў 1944 годзе, вырабляў аконнае і лямпавае шкло, з 1945 — шклапосуд. Рэканструяваны ў 1957—1986 гады. На 2000 год на заводзе лрацавалі 7 ванных шкплаварных печаў бесперапыннага дзеяння, 3 печы-спадарожнікі для варкі каляровага шкла.

Нёманскае шкло правіць

 
Ваза, цукарніца, паднос; кан. XIX — пач. XIX ст. Паштовая марка Беларусі
 
Лямпа настольная, пач. XX ст. Паштовая марка Беларусі

Традыцыі Нёманскага шкла заюіадзены ў 2-й пал. XIX ст. Посуд і прадметы раскошы (мастацкае шкло) выраблялі метадамі прасавання, выдзімання ў нерухомыя і рухомыя формы (ціхае выдзіманне), свабоднага фармавання з бясколернага, каляровага празрыстага і глушанага шкла. Пры дэкарыраванні вырабаў выкарыстоўваліся алмазная і шырокая грань, гравіроўка, люстр, размалёўка эмалямі і золатам, светлае і глыбокае траўленне, налепы, скульптурная пластыка, каляровыя ніці.

У 1880—1914 прасаваныя і ціхавыдзіманыя вырабы пакрывалі нізкарэльефным дэкорам з матывамі неаготыкі і неаракако. Віцці аканта, ракайлевыя грабеньчыкі і краты, выявы анёлаў, дробныя раслінныя элементы мудрагеліста кампанаваліся на паверхні пасудзін і рэчаў. Прасаваныя і свабодна фармаваныя вырабы часта дадаткова дэкарыравалі гутнымі пластычнымі аздобамі (фігуркамі людзей, жывёл, птушак, каляровымі ніткамі). Выдзіманыя масавыя вырабы ў 1890—1920-я гады ствараліся ў стылі мадэрн, пазней — пад уплывам чэшскага шкла і школы «Баўгауз» — функцыяналізму, канструктывізму і кубізму. Сярод размалёвак пераважалі пейзажныя і кветкавыя кампазіцыі, якія стылістычна набліжаюцца да размалёвак на беларускіх дыванах пач. ХХ ст.

У 1935 годзе на заводзе была выраблена урна з блакітнага шкла, у якой у маўзалеі на могілках Роса ў Вільні было пахавана сэрца Юзафа Пілсудскага[1][2].

Да сярэдзіны 1950-х гадоў пераважаў выраб посуду з каляровага накладнога (2—3-слойнага) жоўтага, зялёнага, сіняга, фіялетавага і чырвонага шкла па бясколерным і малочным, аздоблены шліфаваным геаметрычным і зрэдку раслінным арнаментам. 3 1956 на заводзе працуюць прафесійныя мастакі, рабоггы якіх сталі значным укладам у распрацоўку мастацкага шкла. Нёманскае шкло гэтага часу характарызуецца класіцыстычнай прастатой высакародных форм гладкасценнага недэкарыраванага посуду са слабаафарбаванага шкла пастэльных, пераважна дымчатых колераў. Для серыйных і дэкаратыўных вырабаў характэрна скульптурна-вобразнае вырашэнне. У 1969 майстар А.Федаркоў распрацаваў новы метад дэкарыравання вырабаў сульфідна-цынкавым шклом пад назвай «нёманская ніць». У 1970-я гады распрацаваны новыя віды ўзбагачэння малюнкаў фактуры спосабам ціхага выдзімання, што дало магчымасць выкарыстоўваць разнастайныя выяўленчыя і асацыятыўныя сродкі пры стварэнні масгтацкіх вобразаў. У 1980-я гады створана брыгада па вырабе масавых рэчаў у тэхніцы пракатнага маліравання.

 
Фірмовая крама шклозавода «Нёман» у Бярозаўцы

Сучаснае Нёманскае шкло характарызуецца разнастайнасцю мастацкай стылістыкі і тэхнік формаўтварэння, шырокім выкарыстаннем розных тэхнік дэкарыравання.

Зноскі

  1. Piotr Jamski: Pocztówki z Kresów przedwojennej Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2012, s. 52. ISBN 978-83-01-17097-4.
  2. Паводле некаторых крыніц урну вырабіў Мечыслаў Мяткоўскі, але інфармацыя недакладная

Літаратура правіць

Спасылкі правіць