Эксперыментальная фізіка

Эксперыментальная фізіка — спосаб пазнання прыроды, які заключаецца ў вывучэнні прыродных з’яў у спецыяльна прыгатаваных умовах. У адрозненне ад тэарэтычнай фізікі, якая даследуе матэматычныя мадэлі прыроды, эксперыментальная фізіка закліканая даследаваць саму прыроду.

Менавіта нязгода з вынікам эксперыменту з’яўляецца крытэрыем памылковасці фізічнай тэорыі, ці больш дакладна, непрымянімасці тэорыі да нашага свету. Адваротнае сцвярджэнне не мае месца: згода з эксперыментам не можа быць доказам правільнасці (прымянімасці) тэорыі. Гэта значыць, што галоўным крытэрыем жыццяздольнасці фізічнай тэорыі з’яўляецца праверка эксперыментам.

Гэтая відавочная зараз роля эксперыменту была ўсвядомленая толькі Галілеем і больш познімі даследчыкамі, якія рабілі высновы пра ўласцівасці свету на падставе назіранняў за паводзінамі прадметаў у спецыяльных умовах, г. зн. ставілі эксперыменты. Заўважым, што гэта цалкам процілегла, напрыклад, падыходу старажытных грэкаў: крыніцай сапраўдных ведаў пра будову свету ім здавалася толькі разважанне, а «пачуццёвы вопыт» лічыўся ўразлівым да падману і нявызначанасці, а таму не мог прэтэндаваць на статус крыніцы сапраўдных ведаў.

У ідэале эксперыментальная фізіка павінна даваць толькі апісанне вынікаў эксперыменту, без якой-небудзь іх інтэрпрэтацыі. Аднак на практыцы гэта недасягальна. Інтэрпрэтацыя вынікаў больш-менш складанага эксперыменту непазбежна абапіраецца на тое, што ў нас ёсць разуменне, як паводзяць сябе ўсе элементы эксперыментальнай устаноўкі. Такое разуменне, у сваю чаргу, не можа не абапірацца на якія-небудзь тэорыі. Так, эксперыменты ў паскаральнай фізіцы элементарных часціц — адны з самых складаных ва ўсёй эксперыментальнай фізіцы — могуць тлумачыцца як сапраўднае вывучэнне ўласцівасцяў элементарных часціц толькі пасля таго, як дэталёва зразуметыя (з дапамогай адпаведных тэорый) механічныя і пругкасныя ўласцівасці ўсіх элементаў дэтэктара, іх водгук на электрычныя і магнітныя палі, уласцівасці рэшткавых газаў у вакуумнай камеры, размеркаванне электрычнага поля і дрэйф іонаў у прапарцыйных камерах, працэсы іанізацыі рэчыва і г. д.