Эно́, або Ге́негау (фр.: Hainaut, ням.: Hennegau) — сярэдневяковае графства. Ахоплівала тэрыторыю, якая адпавядае сучасным паўднёвай Бельгіі і паўночнай Францыі. Назва паходзіць ад назвы населенага пункта, размешчанага на поўдні графства, ці ад назвы ракі Эн (фр.: Haine), якая перасякае вобласць.

Гістарычная дзяржава
Эно
Герб Сцяг
Герб Сцяг
1071 — 1794

Сталіца
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Першапачаткова графства ўваходзіла ў склад герцагства Латарынгія, пасля падзелу 959 года — у склад герцагства Ніжняя Латарынгія. З 925 года графы Эно былі васаламі каралёў Усходне-Франкскага каралеўства (Германіі), пазней яно ўваходзіла ў склад Бургундскага герцагства і Свяшчэннай Рымскай імперыі. Сталіцай Эно быў горад Монс; у склад графства таксама ўваходзілі буйныя гарады Валансьен і Камбрэ.

Гісторыя правіць

Утварэнне графства правіць

У гэтай вобласці жыло кельцкае племя нервіяў. У час уварвання Юлія Цэзара ў Галію вобласць была захоплена рымлянамі, якія пабудавалі форт, названы Castri locus. У VII стагоддзі на гэтым месцы быў пабудаваны горад Монс. Пазней вобласць увайшла ў склад франкскай дзяржавы.

Па Вердэнскаму дагавору 843 года Эно апынулася ў складзе Сярэдзіннага каралеўства імператара Лотара I. Пасля яго смерці ў 855 годзе па раздзеле паміж яго сынамі Эно апынулася ў складзе каралеўства Лотара II — Латарынгіі.

Паводле Мерсенскага дагавора 870 года Эно перайшло ў падпарадкаванне да караля Заходне-Франкскага каралеўства Карла II Лысага, які прызначыў для кіравання вобласцю графа Ангерана I. Смерць Карла Лысага (6 кастрычніка 877 года) і смуты, якія пачаліся ў Францыі пасля смерці Людовіка Коснаязыкага 10 красавіка 879 года дазволілі каралю Усходне-Франкскага каралеўства Людовіку Малодшаму далучыць Латарынгію цалкам да Германіі. У Эно Людовік прызначыў новага графа, ім стаў Рэнье I Даўгашыі (пам. 915). Тым часам тэрыторыя графства была невялікай, абмежаванай на поўначы ракой Эн, на захадзе — Шэльдай, на поўдні — Цьерашам.

У 895 годзе Эно апынулася ў ізноў утвораным каралеўстве Латарынгія, прычым граф Рэнье стаў галоўным саветнікам караля Цвентыбольда. Але да 898 годзе Рэнье трапіў у няласку да Цвентыбольда, які пазбавіў яго Эно, прызначыўшы новым графам Сігарда (пам. 920). Ён захаваў сваё становішча і пасля 911 года, калі Латарынгія, якой кіраваў былы граф Эно маркграф Рэнье Даўгашыі. Пасля смерці Сігарда новым графам стаў Ангеран II, сваяк (магчыма ўнук) графа Ангерана I. Ангеран кіраваў графствам да 925 года, калі Латарынгія была далучана да Усходне-Франкскага каралеўства. Пры гэтым кароль Генрых I Птушкалоў прызначыў новым графам Рэнье II, сына Рэнье I і брата герцага Латарынгіі Гізельберта.

Кіраванне дому Рэнье правіць

Рэнье II (пам. да 940) пабудаваў у Монсе замак, зрабіўшы яго сваёй рэзідэнцыяй. Яму прыйшоўся адбіваць напад Ардэнскага дому, з якога выйшаў пераможцам. Дзякуючы гэтаму Рэнье павялічыў свае ўладанні, далучыўшы Эсцін, Валансьен і Бавэ. Акрамя таго ён стаў свецкім абатам абацтваў Сен-Вадру-дэ-Монс і Сен-Альдэгонд-дэ-Мабёж. Сын Рэнье II, Рэнье III (пам. 973) пасля гібелі ў 939 годзе дзядзькі, герцага Латарынгіі Гізельберта і смерці сына Гізельберта Генрыха ў 943/944 годзе, прад’явіў правы на герцагства. Аднак кароль Атон I Вялікі аддаў Латарынгію свайму зяцю Конраду Рудому, які хутка прывёў латарынгскую знаць да падпарадкавання. Але пасля таго, як Конрад далучыўся да мецяжу Лудальфа Швабскага, Рэнье змог разбіць мяцежнага герцага на берагах Мааса, і той вымушаны быў бегчы. У наступным годзе Конрад навёў на Латарынгію венграў, якія спустошылі Газбенгау, Намюр і Эно. Новым герцагам Атон прызначыў свайго брата Бруна.

У 956 годзе Рэнье III захапіў частку асабістых уладанняў Гербергі ў Латарынгіі (яе так званую «ўдовіну долю»), што выклікала паход Лотара на Монс, сталіцу Эно. У выніку паходу Лотар захапіў жонку Рэнье і двух яго сыноў, што дазволіла Бруна ў абмен на закладнікаў прымусіць Рэнье вярнуць захопленыя землі. Але неўзабаве Рэнье зноў паўстаў, але Бруна разам з Лотарам здушылі бунт. Рэнье быў захоплены ў палон і выдадзены Атону I, які ў 958 годзе выслаў яго на граніцу Багеміі, дзе ён і памёр, а яго ўладанні былі канфіскаваны. Эно было падзелена на 2 часткі: графства Монс і маркграфства Валансьен. Кіраванне графствам Монс Атон даручыў у чэрвені 958 года пфальцграфу Латарынгіі Готфрыду (пам. 964), а Валансьенам — графу Амары. Сыны Рэнье III, Рэнье і Ламберт беглі ў Францыю, дзе знайшлі прытулак пры каралеўскім двары.

Пасля смерці Атона I Рэнье IV і Ламберт I, якіх падтрымліваў кароль Францыі Лотар, вырашылі скарыстацца беспарадкамі ў Імперыі і напалі на Латарынгію ў 973 годзе, разбіўшы прыхільнікаў імператара, вярнуўшы на некаторы час сабе Эно. Толькі ў 974 годзе імператару Атону II удалося вымусіць іх бегчы ў Францыю. У 976 годзе яны паўтарылі спробу вярнуць радавыя ўладанні, але зноў няўдала. Аднак неўзабаве імператар вырашыў перацягнуць Рэнье і Ламберта на свой бок, вярнуўшы ім частку канфіскаваных уладанняў бацькі. Ламберту была вылучана частка ранейшага графства Эно, якая атрымала назву графства Лувен. Рэнье IV Атрымаў графства Монс. Валансьен жа застаўся пад кіраваннем сваіх маркграфаў. Толькі ў 1045 годзе ўнуку Рэнье IV — Герману (пам. 1051) — удалося аб’яднаць Валансьен і Монс. Пасля яго смерці Эно атрымаў у спадчыну сын графа Фландрыі Бадуэн I, які ажаніўся з ўдавой Германа.

Эно пад кіраваннем Фландрскага дому правіць

 
Першапачатковы герб графаў Эно

Пасля смерці бацькі ў 1067 годзе Бадуэн I атрымаў у спадчыну таксама Фландрыю, упершыню аб’яднаўшы абодва графствы ў адных руках. Але пасля яго смерці ў 1070 годзе яго сыны Арнульф III (каля 1055 — 22 лютага 1071) і Бадуэн II (каля 1056 — 8 чэрвеня 1098) засталіся малалетнімі пад апекай маці. І гэтым вырашыў скарыстацца брат Бадуэна, Роберт, які арганізаваў паўстанне ў 1070 годзе, дзякуючы якому ён захапіў Гент і абвясціў сябе графам Фландрыі. Арнульф і яго маці звярнуліся па дапамогу да караля Францыі Філіпа I, атрымаўшы таксама падтрымку графа Херэфарда Вільяма Фіц-Осберна, які прывёў армію з Нармандыі. 22 лютага 1071 года ў гары Касель адбылася бітва, у выніку якой Арнульф і Вільям загінулі. Кароль Філіп неўзабаве прымірыўся з Робертам I і прызнаў яго графам Фландрыі, а Рыхільда з Бадуэнам умацаваліся ў Эно, заклікаўшы на дапамогу імператара. Пасля доўгай барацьбы Бадуэн II памірыўся з дзядзькам. У 1097 годзе ён адправіўся ў Першы Крыжовы паход, у час якога загінуў. Ён пакінуў некалькі сыноў і дочак. Эно атрымаў у спадчыну яго старэйшы сын, Бадуэн (Балдуін) III (1188—1220). Ён прад’яўляў правы на Фландрыю пасля смерці графа Бадуэна VII, але беспаспяхова. Яго спадчыннікам стаў старэйшы сын Бадуэн (Балдуін) IV Будаўнік (каля 1108 — 8 лістапада 1171). У час яго маленства да 1127 рэгенткай графства была яго маці, Іаланда Гелдэрнская. Яна дамаглася заручын сына з Алісай Намюрскай (каля 1115—1169), з якой Бадуэн ажаніўся каля 1130 года. Дзякуючы гэтаму шлюбу ў 1189 годзе графства Намюр пасля згасання Намюрскага дому перайшло да сына Бадуэна IV.

Бадуэн IV беспаспяхова прад’яўляў правы на Фландрыю ў 1127 годзе пасля смерці Карла Добрага, а потым у 1128 годзе пасля смерці Вільгельма Клітана. У 1147 годзе Бадуэн паспрабаваў ізноў захапіць Фландрыю, скарыстаўшыся тым, што яе граф Цьеры Эльзаскі адправіўся ў Крыжовы паход. Але спроба скончылася нічым. У 1151 годзе Цьеры і Бадуэн заключылі мір. У 1161 годзе Бадуэн ажаніў свайго сына Бадуэна з дачкой Цьеры Маргарытай, што дазволіла таму праз 40 гадоў атрымаць Фландрыю.

 
Герб аб’яднанага графства Фландрыя і Эно з 1191 года.

Бадуэн V (1150 — 17 снежня 1795) стаў спадчынікам бацькі ў Эно ў 1171 годзе. Ён зблізіўся са сваім шваграм, графам Фландрыі Філіпам I Эльзаскім, заключыўшы з ім у 1177 годзе дагавор аб саюзе. У 1180 годзе Бадуэн выдаў сваю дачку Ізабелу за караля Францыі Філіпа II Аўгуста, які атрымаў у якасці пасагу Артуа. У 1189 годзе Бадуэн атрымаў ад імператара графства Намюр, узведзенае ў маркграфства, а ў 1191 годзе пасля смерці Філіпа Эльзаскага атрымаў Фландрыю. За Намюр яму давялося весці вайну з братам жонкі Генрыхам I Намюрскім, з якой ён выйшаў пераможцам у 1194 годзе.

Бадуэн V пакінуў некалькіх сыноў. Фландрыю і Эно атрымаў у спадчыну яго старэйшы сын Бадуэн (Балдуін) VI (1171—1205), Намюр атрымаў другі сын, Філіп I (1175 — 12 кастрычніка 1212). Стаўшы графам, Бадуэн VI у адрозненне ад бацькі стаў прыхільнікам караля Англіі. У 1200 годзе яму ўдалося паводле Перонскага дагавора атрымаць поўнач Артуа, а таксама суверэнітэт над Гінам, Арам і Бецюнам. А ў 1202 годзе ён разам з малодшымі братамі Генрыхам і Эсташам адправіўся ў Чацвёрты крыжовы паход, рэгентам Фландрыі Філіпа Намюрскага, а рэгентам Эно — свайго пабочнага брата Вілема дэ Вершына. У выніку гэтага паходу Бадуэн быў абраны імператарам Лацінскай імперыі, але ў 1205 годзе трапіў у палон, дзе і памёр. У Лацінскай імперыі яго спадчыннікам стаў брат Генрых (каля 1176 — 11 ліпеня 1216).

Кіраванне дочак імператара Бадуэна правіць

Імператар Балдуін пакінуў толькі дзвюх дочак, Жанну і Маргарыту. Фландрыя і Эно дасталіся старэйшай, Жанне (12005 снежня 1244), апекуном яе ў 1208 годзе стаў кароль Францыі Філіп II Аўгуст, які выкупіў гэта права ў Філіпа Намюрскага. У студзені 1212 года кароль Філіп выдаў Жанну замуж за сына Саншу I, караля Партугаліі, Ферана (1188—1233), які стаў графам Фландрыі і Эно. Але неўзабаве Феран, імкнучыся зладзіцца з фландрскай знаццю, парваў з Францыяй і далучыўся да англа-вельфскай кааліцыі, якую ўзначальвалі імператар Атон IV Браўншвайгскі і кароль Англіі Іаан Беззямельны. 27 ліпеня 1214 года адбылася бітва пры Бувіне, у якой англа-вельфская кааліцыя пацярпела паражэнне, а Феран трапіў у палон. Жанне былі пакінуты яе ўладанні, але была вымушана паводле дагавора з каралём Філіпам II зрыць умацаванні Валансьена, Іпра, Адэнарда і Каселя.

Феран быў выпушчаны на свабоду толькі ў 1226 годзе. З гэтага моманту ён быў прыхільнікам караля Францыі да самай смерці ў 1233 годзе. Дачка Ферана і Жанны, Марыя была аддадзена на апеку караля Людовіка IX і павінна была выйсці замуж за яго брата Роберта, але памерла ў 1236 годзе. Іншых дзяцей у Жанны не было, хоць яна і выйшла замуж у 1237 годзе другі раз — за Томаса II Савойскага (1199—1259).

Малодшая сястра Жанны, Маргарыта II (2 чэрвеня 1202 — 10 лютага 1280), у 1212 годзе пабралася шлюбам з Бушарам д’Авен (11821244), бальі Эно. Графіня Жанна асудзіла гэты шлюб, лічачы яго недапушчальным, паколькі Бушар быў яшчэ дзіцем прысвечаны служэнню Богу і быў пастаўлены протадыяканам. Папа Інакенцій III прызнаў гэты шлюб у 1216 годзе несапраўдным, але фармальна ён скасаваны не быў, а сужэнцы працягвалі жыць разам. Ад гэтага шлюбу нарадзіліся 2 дзіцяці, Жан і Бадуэн, яшчэ адзін памёр у маленстве. У 1219 годзе Бушар быў кінуты ў турму, з якой яго вызвалілі ў 1221 годзе з умовай, што ён пакіне жонку і адправіцца ў Рым за адпушчэннем грахоў. Пакуль ён быў у Рыме, Маргарыта па патрабаванні сястры ў 1223 годзе выйшла замуж за Гільёма II дэ Дамп’ера (1196 — 3 верасня 1231). Гэты шлюб выклікаў скандал, паколькі першы шлюб скасаваны так і не быў. Канфлікт, які ўзнік у выніку паміж дамамі Дамп’ер і Авен, не сціхаў некалькі дзесяцігоддзяў. Авены заяўлялі пра сваё права першародства, а Дамп’еры не прызнавалі спадчыннікамі зводных братоў, называючы іх бастардамі.

5 снежня 1244 годзе памерла графіня Жанна, пасля чаго Фландрыя і Эно перайшлі да Маргарыты. Але практычна адразу зноў узнікла спрэчка за спадчыну паміж дзецьмі Маргарыты. Яшчэ ў 1235 годзе кароль Францыі Людовік IX дамогся прымірэння паміж Маргарытай і Жанам, старэйшым з Авенаў, прадугледзеўшы няроўны падзел спадчыны: Авены атрымлівалі дзве сёмыя, а Дамп’еры — пяць сёмых. Але справа ўскладнялася тым, што частка спадчыны знаходзілася ў Францыі (графства Фландрыя), а частка — у імперыі (графства Эно (Генегау)). У 1245 годзе імператар Фрыдрых II дараваў Маргарыце яшчэ і маркграфства Намюр, але яно знаходзілася ў закладзе ў французскага караля за вялікую пазыку, якую кароль пазычыў імператару Канстанцінопаля Балдуіну II.

У 1246 годзе напярэдадні крыжовага паходу Людовік IX і папскі легат Эд дэ Шатару дамагліся прымірэння бакоў, перадаўшы Эно Авенам, а Фландрыю — Дамп’ерам. Маргарыта прысвоіла тытул графа Фландрыі свайму старэйшаму сыну Гільёму III. Графам Эно стаў Жан I д'Авен (12181257).

19 мая 1250 года Гільём падпісаў з Жанам д’Авен пагадненне наконт Намюра, амаж на якое ў 1249 годзе Маргарыта саступіла Жану. У тым жа годзе Рымская курыя прызнала нарэшце законныя правы Авенаў. Але 6 чэрвеня 1251 года на турніры група рыцараў забіла Гільёма. У забойстве абвінавацілі Авенаў, пасля чаго барацьба аднавілася зноў.

Графства Эно пад кіраваннем Авенскага дому правіць

 
Графства Эно ў 1250 годзе

У барацьбе з Дамп’ерамі Жан д’Авен знайшоў падтрымку ў асобе імператара Вільгельма II. Але пасля яго смерці Авены пазбавіліся падтрымкі імперыі. 24 верасня 1256 года графіня Маргарыта і яе сыны Авены пры пасродніцтве караля Людовіка IX заключылі Перонскі дагавор, паводле якога за Авенамі было канчаткова замацавана графства Эно, а за Дамп’ерамі — Фландрыя. Пры гэтым Жан I д’Авен вымушаны адмовіцца ад правоў на Намюр. Ён памёр 1257 годзе.

У 1273 годзе імператарам быў абраны Рудольф Габсбург. Ён падтрымаў Жана II д’Авена (1247—1304), які аднавіў барацьбу з Дамп’ерамі. Імператар дараваў Жану імперскую Фландрыю, абвясціўшы графа Фландрыі Гі дэ Дамп'ера выгнаным з імперыі. Аднак становішча Гі ў сваіх уладаннях было даволі трывалым, ён быў у той час самым магутным кіраўніком у Нідэрландах.

У 1290 годзе супраць Жана паўстаў Валансьен, жыхары якога звярнуліся па дапамогу да караля Францыі Філіпу IV, які аддаў яго графу Гі. Але ў 1293 годзе Жан д’Авен памірыўся з каралём Філіпам. У студзені 1296 годзе Жан разам з каралём Філіпам і графам Галандыі Флорысам V супраць Англіі. У лютым кароль Філіп вярнуў Валансьен Жану, але горад адмовіўся падпарадкоўвацца, прызнаўшы над сабой уладу графа Фландрыі. Гі дэ Дамп’ер прыняў прапанову патрыцыяў горада і пайшоў на разрыў з Францыяй. Але да ліпеня 1296 года Жан пры дапамозе караля Філіпа разбіў графа Гі і атрымаў кантроль над Валансьенам.

 
Герб графства Эно і графства Галандыі, прыняты Жанам I д’Авен

У 1299 годзе Жан пасля смерці бяздзетнага Іаана I Галандскага, нягледзячы на пратэст імператара Альбрэхта I, атрымаў у спадчыну графствы Галандыя і Зеландыя.

Жан памёр у 1304 годзе, яго спадчыннікам стаў яго старэйшы сын Вільгельм (Гільём) I Добры (1286—1337). Ён быў вымушаны змагацца супраць Фландрыі і Брабанта. У 1323 годзе ён заключыў дагавор з графам Фландрыі Людовікам I Неверскім, паводле якога граф Фландрыя адмаўляўся ад прэтэнзій на Зеландыю, а Вільгельм адмаўляўся ад прэтэнзій на імперскую Фландрыю. Гэты дагавор паклаў канец дынастычнай звадзе паміж Дамп’ерамі і Авенамі.

Вільгельму ўдалося падпарадкаваць Заходнюю Фрысландыю, а таксама ён далучыў да сваіх уладанняў біскупства Утрэхт. Пазней ён выдаў сваю дачку Філіпу за караля Англіі Эдуарда III, іншую дачку, Маргарыту, ён выдаў за імператара Людовіка IV Баварскага. У 1337 годзе ён стаў на чале імперскіх князёў, якія ўступілі ў саюз з Англіяй. Гэты саюз даў штуршок да пачатку ваенных дзеянняў у Стогадовай вайне. Неўзабаве Вільгельм памёр. Яго сын, Вільгельм (Гільём) II (1307—1345) удзельнічаў у Стогадовай вайне на баку Англіі. У 1345 годзе ён аблажыў Утрэхт, біскуп якога імкнуўся выйсці з-пад яго ўлады. Пасля заключэння міру ён адправіўся душыць паўстанне ў Фрысландыі, дзе і загінуў.

Графства Эно пад кіраваннем Баварскага дому правіць

 
Герб графства Эно падчас кіравання Баварскай дынастыі

Пасля смерці Вільгельма II Эно, Галандыю і Зеландыю атрымала ў спадчыну яго сястра Маргарыта II (1310—1356), якая была замужам за імператарам Людовікам IV Баварскім.

Пасля смерці мужа Маргарыта вырашыла кіраваць графствамі самастойна. Адзін з яе сыноў, Вільгельм III (1330—1388), герцаг Баварска-Штраўбінскі з 1347 года, паўстаў супраць маці, патрабуючы перадаць кіраванне Галандыяй і Зеландыяй яму. Гэты канфлікт атрымаў назву Вайна кручкоў і траскі. Нягледзячы на англійскую дапамогу, Маргарыта пацярпела паражэнне і ў 1354 годзе была вымушана перадаць кіраванне графствамі яму. Пасля смерці маці ў 1356 годзе Вільгельм атрымаў у спадчыну і Эно. Але пазней у яго пачаліся прыступы вар’яцтва, пасля чаго ён у 1358 годзе быў кінуты ў замак Гаага.

Рэгентам яго ўладанняў, у тым ліку і Эно, стаў іншы сын Маргарыты, Альберт (1336—1404). Яму давялося ваяваць з герцагам Гелдэрна Эдуардам, уціхамірваць мецяжы знаці. Пазней ён наладзіў адносіны з Францыяй. Пасля смерці брата Вільгельма ў 1388 годзе ён атрымаў у спадчыну ўсе яго ўладанні.

Пасля яго смерці ў 1404 годзе яго спадчыннікам стаў старэйшы сын Вільгельм IV (1365—1417). Ён быў вымушаны ўціхамірваць мяцеж сеньёраў Аркеля ў Эно, пазней ён дапамог свайму брату Ёгану, зрынутамі ў 1406 годзе з пасады біскупа Льежа, вярнуць яе ў 1408 годзе. Быўшы прыхільнікам герцагаў Бургундыі, Вільгельм умяшаўся на іх боку ў грамадзянскую вайну паміж арманьякамі і бургіньёнамі. У 1415 годзе Эно было спустошана войскамі, якія ўдзельнічалі ў бітве пры Азенкуры.

 
Нідэрланды ў XIV стагоддзі

Пасля смерці ў 1417 годзе Вільгельма IV яго ўладанні мусіла атрымаць у спадчыну другая дачка, Якоба (1401—1436). Але яе дзядзька, біскуп Льежа Іаан III (1375—1425), склаў з сябе сан біскупа і прад’явіў правы на ўладанні брата. У выніку яна захавала за сабой толькі Эно, а Галандыя, Зеландыя і Штраўбінг дасталіся Іаану. Яна беспаспяхова змагалася за вяртанне сваёй спадчыны, для чаго спачатку выйшла замуж у 1418 годзе за герцага Брабанта Жана IV, а потым, зразумеўшы, што муж ёй не можа дапамагчы, кінула яго і знайшла прытулак у Англіі, дзе, ануляўваўшы папярэдні шлюб, выйшла замуж за Хэмфры, герцага Глостэра. Пасля смерці Іаана III пратэктарам яго зямель стаў герцаг Бургундыі Філіп III Добры, з якім Якоба была вымушана памірыцца. Паводле дагавора ў Дэлфце 3 чэрвеня 1428 года Якоба была прызнана графіняй Эно, а Філіп стаў намеснікам яе ўладанняў і спадчыннікам. У 1432 годзе яна падняла паўстанне ў Генце супраць Філіпа, але яно было задушана і ў красавіку 1433 года Якоба была вымушана адрачыся ад графства на карысць Філіпа. З гэтага моманту Эно ўвайшло ў склад Бургундскага герцагства.

Гл. таксама правіць

Зноскі

Літаратура правіць

  • Пиренн А. Средневековые города Бельгии. — СПб.: Издательская группа «Евразия», 2001. — 512 с. — 2 000 экз. — ISBN 5-8071-0093-X.

Спасылкі правіць