Эстонская міфалогія
Эстонская міфалогія — комплекс міфаў, легенд і вераванняў эстонскага народа.
Старажытныя эстонскія вераванні могуць быць адноўлены на аснове фальклорнага матэрыялу, сабранага галоўным чынам у XIX стагоддзі, а таксама старадаўніх летапісаў і хронік. Эстонская міфалогія знаходзіцца ў блізкім сваяцтве з міфалогіяй фінскай, злучаючы элементы уральскага і фіна-ўгорскай спадчыны з ўплывамі балтыйскай і германскай міфалогіі.
Асновай светапогляду старажытных эстаў была гармонія чалавека з прыродай. Людзі верылі, што ў кожнай жывёлы, дрэва і каменя ёсць душа; верылі ў духаў-ахоўнікаў, якія жылі ў камянях, ручаях і дрэвах. Згодна самым старажытным міфам, сляды якіх захаваліся толькі ў народных песнях, продкі эстаў верылі, што свет паўстаў з яйка. Млечны шлях лічыўся ствалом сусветнага дрэва (эст.: Ilmapuu) або дарогай (Linnutee), па якой пералётныя птушкі неслі душы нябожчыкаў у іншы свет.
У сувязі з развіццём земляробства ў міфалагічным светапоглядзе эстаў больш важным сталі нябесныя бажаства. Вярхоўным бажаством старажытных эстов быў Ukko (Uku) або Vanaisa — Дзед. Магчыма, што існаваў бог грому (Kõu, Pikker). Генрых Латвійскі ў Хроніцы Лівоній піша аб ваенным бога эзельцаў (жыхары вострава Саарэмаа) з імем Tarapita. Гэта імя гісторыкі інтэрпрэтавалі па-рознаму. Часцей за ўсё лічылася, што Тарапіта — скажэнне ад слоў Taara avita! («Таара, дапамажы!»). Адсюль зрабілі выснову, што богам эзельцев быў Taara (пар скандынаўскі Тор). У заходняй Эстоніі, па наяўных звестках, па чацвяргах святкавалі вечара Тоора. Сувязі Taara, Tooru і Тора пакуль застаюцца нявызначанымі. У міфах і народных песнях сустракаюцца таксама персаніфікацыі нябесных свяціл — Сонца, Месяца, зорак.
Да ліку зямных багоў адносіліся Rõugutaja (заступнік цяжарных жанчын і парадзіх), Tuule-ema (матухна-вецер), Metsaisa (лясны дух, падобны да славянскага лешага), Metsik (бажаство ўрадлівасці, заступнік палёў і жывёлы) і іншыя.
Эстонскі свет духаў завяршае цэлы шэраг другарадных істот: русалкі (näkk), якія заўлякаюць купаюцца ў вір; падземныя духі (maa-alused), што скавалі карону змяінаму цару; дамавікі; вандроўныя душы і да т . п. У эстонскай міфалогіі існавалі таксама волаты — Калевіпаэг, Сур-Тыл і інш.
Погляды на замагільнае жыццё ў эстов развіты мацней, чым у фінаў. Царства смерці, Manala або Toonela — месца, падобнае да зямли, з лясамі, палямі і гарамі. Уладар замагільнага свету — ні добры, ні злы Tooni. Позняй восенню паміналі ўсіх памерлых: верылі, што душы памерлых наведваюць свае былыя дамы. Духам накрывалі асобныя сталы і тапілі лазню, захоўвалі цішыню і спакой.
Эстонскі паэт Крысцьян Яак Петэрсан ў 1821 годзе апублікаваў у перакладзе на нямецкую мову працу па фінскай міфалогіі фінскага фалькларыста Крыстфрыда Ганандэра. На аснове прыкладаў з народнай спадчыны фінаў Фрыдрых Роберт Фельман ў 1844 годзе апублікаваў зборнік квазіфальклорных эстонскіх міфалагічных паданняў на нямецкай мове. У выніку ўзнікла так званая «эстонская псеўдаміфалогія» з пантэонам багоў (Ванэмуйнэ і іншыя), якая праз школьныя падручнікі і газеты хутка ўкаранілася ў народнай свядомасці і шматлікімі наступнымі даследчыкамі лічылася аўтэнтычнай.
Гл. таксама правіць
Літаратура правіць
- М. Ел.,. Эстонская мифология // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.