Юліянія Іванаўна Гальшанская
Юліянія або Ульяна з Гальшанскіх (польск.: Julianna Holszańska; каля 1375 — паміж 27 кастрычніка 1432 і 25 верасня 1433[6]) — вялікалітоўская арыстакратка.
| Юліянія Іванаўна Гальшанская | |
|---|---|
| Нараджэнне | каля 1375 |
| Смерць | не раней за 27 кастрычніка 1430 і не пазней за 25 верасня 1433 |
| Род | Гальшанскія[1] |
| Бацька | Іван Альгімонтавіч Гальшанскі[2] |
| Маці | Агрыпіна Святаслаўна[d][3] |
| Муж | Іван Карачаўскі[d][4] і Вітаўт[5] |
Дачка літоўскага арыстакрата, кіеўскага намесніка Івана Альгімонтавіча і смаленскай княжны Агрыпіны Святаслаўны. Мела братоў Андрэя, Міхаіла, Сямёна і Аляксандра.
У першым шлюбе была з карачаўскім князем Іванам, пэўна яго асоба не вызначана, магчыма, гэта Іван Мсціславіч Хоцет[7]. Паводле нямецкага храніста Ёгана фон Пасільге, вялікі князь Вітаўт загадаў адсекчы галаву князю Івану, каб ажаніцца са сваёй палюбоўніцай (amye) Юліянай, ці праўда гэта — пэўна невядома[8][9].
31 ліпеня 1418 года памерла Вітаўтава жонка княгіня Ганна, а 13 лістапада ён ажаніўся з Юліяніяй. Нябожчыца Ганна была цёткай (сястрой маці) Юліяніі, то-бок Вітаўт даводзіўся ёй сваяком трэцяй ступені. Таму віленскі біскуп Пётр Кракоўчык адмовіўся вянчаць іх без дыпенсы ад Папы. Вянчаў улацлавацкі біскуп Ян Крапідла, які меў прыязныя адносіны з Вітаўтам. Вяселле чынілі ў Гародні з вялікім з’ездам князёў і баяр, быў і польскі кароль Ягайла з жонкай Эльжбетай Граноўскай. Браўшы шлюб Юліянія перайшла ў каталіцтва. Урэшце, на мяжы 1418—1419 гадоў вялікалітоўскае пасольства на чале з Пятром Вальфрамам да Папы Марціна V атрымала дыспенсу на ўжо заключаны шлюб у кананічна забароненай трэцяй ступені сваяцтва.[8][10][11][12][13]
Ян Тэнгоўскі называе шлюб «раптоўнай прыхамаццю» (nagły afekt) і «чыстым капрызам» (czystу kaprys) вялікага князя Вітаўта[14], а Яраслаў Нікодэм і Вільям Урбан бачаць і палітычны матыў, што сваяцтва з Гальшанскімі ўмацоўвала пазіцыі Вітаўта на рускіх землях дзяржавы, а магчымы сын мог бы стаць спадчыннікам стальца[10][15].
У шлюбе не было дзяцей[14]. У адрозненне ад Ганны, Юліянія не брала актыўнага ўдзелу ў палітыцы, звесткі пра яе фрагментарныя. Напрыклад, у 1421 годзе пасол англійскага караля, падарожнік Жыльбер дэ Лануа сустрэўся з Вітаўтам і Юліяніяй у Камянцы, атрымаў ад вялікай княгіні як падарунак залаты ланцужок і вялікую татарскую манету (дукачам), каб насіць на шыі як знак яе двара[16]. Юліянія таксама атрымлівала падарункі, напрыклад ад вялікага магістра Паўля фон Русдорфа[17], а калі ў 1425—1426 гадах княгіня цяжка захварэла, Русдорф на просьбу Вітаўта даслаў лекі і лекара Генрыка (arczt meister Henrich)[18]. У 1429 годзе стала членам Ордэна Дракона[19]. Адзіны вядомы яе ўраднік (чашнік) — князь Канстанцін Друцкі-Прыхабскі[20].
Перахрышчаная па каталіцкім абрадзе Юліянія засталася прыхільнай праваслаўю. Менавіта «на просьбу и на жоданье» жонкі Вітаўт надаў добры праваслаўнаму манастыру Раства Прачыстай Багародзіцы ў Троках, на думку Юрыя Мікульскага, княгіня магла быць заснавальніцай гэтага манастыра[21]. Для асабістых патрэб Юліяніі пабудавалі мураваную царкву святога Георгія на адным з астравоў возера Гальве паблізу астраўнога Троцкага замка[22].
1 красавіка 1428 года Вітаўт запісаў сваёй жонцы вена на Наваградку з шэрагам «двароў» і сёл[23], а менавіта з Новым Сялом (ці Кубаркай), Гарадзечнам, Брацянкай, Басіным, Поўберагам, Дзяляцічамі, Любчай, Асташыным, Нягневічамі, Паланай, Карэлічамі, Свержанем, Цырыным, Палонкай, Пачапавым, Ляхавам, Бабрамі(?) і Вакінікамі (Войдатавым)[24][25]. Паводле Яна Длугаша, паміраючы, Вітаўт даручыў апеку над жонкай Ягайлу[12]. Паводле Длугаша ж, на пахаванні Юльяна рыдма галасіла, паўтараючы, што засталася сіратой[12].
Па смерці вялікага князя Вітаўта князь Свідрыгайла прысягаў Юліяніі, што будзе бараніць яе, але неўзабаве зняволіў і загадаў «ўмарыць», пра гэта нагадвае каралю Ягайле князь Жыгімонт Кейстутавіч лістом ужо ад 25 верасня 1433 года[6].
Паводле ж Тэадора Нарбута, Юліянія памерла ў 1448 годзе ў Дубровіцы каля Львова ва ўзросце 70 гадоў і пахавана ў віленскім касцёле св. Ганна[26], але сучасныя даследчыкі адхіляюць гэтыя звесткі як неверагодныя[9].
Крыніцы
правіць- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95–96.
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95, 160.
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95.
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95–96, 159, 160, 577.
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95–96, 159–160, 577.
- ↑ а б Полехов 2015, p. 153.
- ↑ Лицкевич О. В. «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб: Дмитрий Буланин, 2019. — С. 519. — ISBN 978-5-86007-918-2.
- ↑ а б Higgins, Sophia Elizabeth (1885). Women of Europe in the fifteenth and sixteenth centuries. London: Hurst and Blackett. p. 274-277.
- ↑ а б Tęgowski 1995.
- ↑ а б Nikodem, Jarosław (2013). Witold: Wielki Książę Litewski (1354 lub 1355-27 października 1430). Kraków: Avalon. p. 360, 448-449. ISBN 978-83-7730-051-0.
- ↑ Tęgowski, Jan (1999). Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. Poznań-Wrocław. p. 209. ISBN 83-913563-1-0.
{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка) - ↑ а б в Osiński, Krzysztof (2013). Obraz Władysława Jagiełły i Witolda Kiejstutowicza w «Rocznikach» Jana Długosza (Praca licencjacka). Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. p. 20, 55.
- ↑ Szybkowski, Sobiesław (1999). Ród Cielepałów: studium genealogiczne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. pp. 194. ISBN 83-70-17-851-0.
- ↑ а б Tęgowski 1995, pp. 181–182.
- ↑ Urban, William (2019). The Last Years of the Teutonic Knights Lithuania, Poland and the Teutonic Order. Greenhill Books. p. 202. ISBN 978-1-78438-357-2.
- ↑ Брун Ф. Путешествие Гилльбера де-Ланнуа по Южной России, в 1421-м году. — Одесса, 1852. — С. 4-5.
- ↑ Keršienė, Dovilė (2014). "Illustrissima princeps, serenissima regina et domina clementissima: LDK valdovių, didikių epistolika (XIV a. pab. — XV a. pirmoji pusė)". Senoji Lietuvos literatūra (38): 169–170.
- ↑ CEV, nr. 1216, s. 716
- ↑ Petrauskas, Rimvydas (2015). "The Grand Duchy of Lithuania and the universal world of king of the Romans, Hungary and Bohemia Sigismund of Luxemburg". Book of emperor Sigismund, ed. by Jūratė Kiaupienė, Rimvydas Petrauskas: 18–19.
- ↑ Rimvydas, Petrauskas (2011). "Kształtowanie się instytucji dworu wielkoksiążęcego w Wielkim Księstwie Litewskim (koniec XIV — połowa XV wieku)". Politeja. 2 (16): 178.
- ↑ Микульский Ю. Н. Литовский князь Витовт как православный ктитор (1392-1430 гг.) // Беларуская Даўніна. — № 2. — С. 28-33.
- ↑ Освящение новоустроенной православной церкви в уездном городе Троках, Виленской губернии, 22 сент., 1863 г. // Странник. — 1863. — IV (декабрь) — С. 61-62.
- ↑ Wolff, Józef (1895). Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa: Drukiem J. Filipowicza. p. 96.
- ↑ Полехов 2015, p. 553.
- ↑ CEV, nr. 1321, s. 793—794
- ↑ Narbutt, Teodor (1839). Dzieje narodu litewskiego. T. 6, Panowanie Witolda w wieku piętnastym. Wilno: nakładem i drukiem A. Marcinkowskiego. p. 562-563.
Літаратура
правіць- Tęgowski, Jan (1995). "Małżeństwa księcia Witolda Kiejstutowicza". Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego Heraldycznego. 2 (13): 181-182. ISSN 1230-803X.
- Józef Wolff. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. — Warszawa, 1895.
- Полехов С.В. Наследники Витовта. Династическая война в Великом княжестве Литовском в 30-е годы XV века / отв. ред. Б. Н. Флоря. — Москва: «Индрик», 2015. — ISBN 978-5-91674-366-1. Архівавана 16 лістапада 2022 года.