Юры Туронак
Юры Туронак (польск.: Jerzy Turonek; 26 красавіка 1929, Дукшты, цяпер Уцянскі павет, Літва — 2 студзеня 2019, Варшава) — беларускі дзеяч і гісторык, працаваў і жыў у Польшчы.
| Юры Туронак | |
|---|---|
| польск.: Jerzy Turonek | |
 Юры Туронак у 2010 г. | |
| Дата нараджэння | 26 красавіка 1929 |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 2 студзеня 2019[1] (89 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Бацька | Браніслаў Туронак |
| Маці | Марыя Рэшаць[d] |
| Род дзейнасці | гісторык, журналіст |
| Навуковая сфера | гісторыя[3] |
| Альма-матар | |
| Член у | |
| Узнагароды |
   |
 Цытаты ў Вікіцытатніку | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія
правіць
Сын лекара, беларускага грамадскага дзеяча Браніслава Туронка. Нарадзіўся 27 красавіка 1929 года ў Вільні. 2 чэрвеня быў ахрышчаны (хросныя — матчын швагер Адольф Валентыновіч і бацькава сястра Фартуната Вайніловіч) у парафіяльным касцёле ў Старых Дукштах кс. Зянонам Буткявічусам, дзе быў памылкова аформлены метрыкавы запіс, паводле якога Ю. Туронак нарадзіўся 26 красавіка ў Дукштах.
У маі 1942 года скончыў Дукштанскую пачатковую школу. У верасні 1942 года спрабаваў паступіць у праектаваную літоўскую гімназію ў Відзах, але з-за недастатковасці кандыдатаў гімназія не адкрылася. Пасля чаго без уступных экзаменаў паступіў у Першую віленскую гімназію, дзе на працягу месяца настаўнікі правяралі падрыхтаванасць Ю. Туронка да заняткаў. У выніку, 27 кастрычніка 1942 года, атрымаў статус вучня гімназіі. Але ў верасні 1945 года, не скончыўшы гімназію, сумесна з маці, бабуляй, братамі Андрэем і Міхасём пераехалі на Беласточчыну. Першае паўгоддзе 1945/46 навучальнага года вучыўся ў Беластоцкім ліцэі № 1, перавёўся і ў 1947 годзе скончыў Дзяржаўны агульнаадукацыйны ліцэй у Ольштыне[4]. У 1947—1950 гадах вучыўся ў Вышэйшай эканамічнай школе ў Шчэціне (спецыяльнасць «Замежны гандаль»), напісаў дыпломную працу «Клімат і магчымасці развіцця сельскай гаспадаркі ў Афрыцы». У 1950—1951 гадах — у магістратуры Галоўнай школы планавання і статыстыкі ў Варшаве[4].
У 1950—1955 гадах працаваў у Імпартна-экспартным прадпрыемстве хімічных вырабаў, у 1956—1994 гадах у Польскай знешнегандлёвай палаце, даследаваў кан’юнктуру міжнароднага хімічнага рынку, у т.л. працаваў у Еўрапейскай эканамічнай камісіі ў Жэневе.
Паралельна браў актыўны ўдзел у беларускім руху ў Польшчы. Адзін з арганізатараў і старшыня праўлення (1956—1966) Варшаўскага аддзела Беларускага грамадска-культурнага таварыства (БГКТ). У 1970—1975 гадах старшыня Навуковага гуртка БГКТ.
Ад пачатку 1960-х гадоў Юры Туронак захапіўся гістарычнымі даследаваннямі. У 1986 годзе ў Варшаве абараніў доктарскую дысертацыю «Беларусь пад нямецкай акупацыяй».
Юры Туронак таксама аўтар такіх кніг, як «Беларускае школьніцтва на Беласточчыне» (1976), «Беларуская кніга ў Другой Рэчы Паспалітай» (2000), «Беларуская кніга пад нямецкім кантролем» (2002), «Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі» (1992, 2007).
На пенсіі зімы ён праводзіў у Варшаве, а лета — на Падляшшы. Сачыў за беларускім жыццём, з унукамі размаўляў толькі па-беларуску[5]. Пахаваны па Праваслаўных могілках у Варшаве.
Навукова-даследчая дзейнасць
правіцьУ цэнтры навуковых зацікаўленняў Ю. Туронка — палітычная і культурная гісторыя Беларусі першай паловы XX ст. Ён вывучаў нацыянальны рух пачатку XX стагоддзя, беларуска-польскія дачыненні ў XX стагоддзя, гісторыю рыма-каталіцкай царквы ў Беларусі.
Свайго роду стрыжнёвай постаццю гэтага перыяду, вакол якой так ці інакш абарачаюцца многія даследаваныя аўтарам сюжэты, выступае адзін з пачынальнікаў беларускага нацыянальнага руху, кнігавыдавец, навуковец і педагог Вацлаў Іваноўскі (1880—1943)[6]. Паводле сведчання самога даследчыка, вывучэннем гэтага дзеяча ён заняўся з сярэдзіны 1970-х гадоў. На працягу наступнага дзесяцігоддзя ў польскім друку з’явіліся некалькі прысвечаных яму артыкулаў, якія ўрэшце склаліся ў асобную манаграфію «Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі», што ўпершыню выйшла па-польску ў Варшаве ў 1992 годзе, а затым была перакладзена на беларускую мову.
У 2006 годзе ягоныя ранейшыя працы былі перадрукаваныя ў зборніку пад агульнай назвай «Мадэрная гісторыя Беларусі».
Узнагароды
правіць- Срэбны Крыж Заслугі (1964)
- Кавалерскі крыж Ордэна Адраджэння Польшчы (1987)
- Медаль 100 гадоў БНР (пасмяротна, 2019)[7]
- Падзякі Кабінета міністраў Польшчы, Польскай палаты замежнага гандлю і марской гаспадаркі і іншыя.
Выбраная бібліяграфія
правіцьКнігі і брашуры
правіць- Białoruś pod okupacją niemiecką (Warszawa 1993)
- Wacław Iwanowski i odrodzenie Białorusi (Warszawa 1992)
- Książka białoruska w II Rzeczypospolitej 1921—1939 (Warszawa 2000)
- Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944) (Мінск 2002).
- Мадэрная гісторыя Беларусі / Юры Туронак. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2006. — 877, [1] с., [12] л. іл. — ISBN 978-80-86961-13-2.
- За кардонам Бацькаўшчыны: успаміны / Юры Туронак. — Мн.: Медысонт, 2010. — 274, [1] с., [1] л. партр. — (Бібліятэка часопіса «Беларускі Гістарычны Агляд»). — ISBN 978-985-6963-02-8.
- Мой экскурс у гісторыю быў вынікам асабістага выбару / Юры Туронак // Адзінец, А. Паваенная эміграцыя: скрыжаваньні лёсаў: зборнік успамінаў / Аляксандр Адзінец; [каментары А. Гардзіенкі]. — Мн.: Медисонт, 2007. — 703 с., [14] л. іл. — С. 571—582. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; Кн. 11). — ISBN 978-985-6530-47-3.
Крыніцы
правіць- ↑ https://kresy24.pl/zmarl-jerzy-turonek/ Праверана 18 лютага 2019.
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 25 сакавіка 2017.
- ↑ Národní autority České republiky Праверана 7 лістапада 2022.
- ↑ а б БДАМЛМ, Ф. 372 «Туронак Юрый (1929—2019), гісторык, дзеяч культуры», Воп. 1, Спр. 129-130.
- ↑ nashaniva.by
- ↑ belhistory.eu
- ↑ Уручаны першы Мэдаль да 100-годзьдзя БНР Архівавана 20 лютага 2019. // Радыё Рацыя
Літаратура
правіць- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
Спасылкі
правіць
|
Юры Туронак у Вікіцытатніку |
|---|---|
|
Юры Туронак на Вікісховішчы |