Якуб Брайцаў

Беларускі празаік, драматург, паэт

Якуб (Якаў Раманавіч) Брайцаў (19 лютага 1861, в. Забялышын Магілёўская губерня, Расійская імперыя, цяпер Хоцімскі раён, Беларусь[1] — 2 сакавіка 1931) — беларускі рускамоўны празаік, драматург, паэт.

Якуб Брайцаў
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні Якаў Раманавіч Брайцаў
Дата нараджэння 19 лютага 1861(1861-02-19)
Месца нараджэння
Дата смерці 2 сакавіка 1931(1931-03-02) (70 гадоў)
Пахаванне
Грамадзянства
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці беларускі празаік, драматург, паэт
Мова твораў руская
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

правіць

Нарадзіўся ў с. Забялышын Клімавіцкага павета Магілёўскай губерні (Беларусь) у сям'і беларускіх сялян. Брат Івана і Васіля Брайцавых.

Скончыў пачатковую школу ў родным Забялышыне, а прыблізна ў 1873 годзе паступіў у павятовае вучылішча ў Клімавічах. Менавіта тут ён пазнаёміўся з талентам А. Пушкіна, М. Гогаля, М. Лермантава, М. Някрасава.

3 2-й палавіны 1880-х гадоў у Маскве. 3 1900 г. на радзіме. У 1905 г. за рэвалюцыйную дзейнасць быў пад наглядам паліцыі[1].

Пад уражаннямі твораў рускіх пісьменнікаў ён піша вялікую аповесць «Багацеі», якая выйшла асобным выданнем у маскоўскай друкарні І. Кушнярова  (руск.) ў 1889 г.

Набраныя ў выдавецтве яго аповесці «Няўдашачка Анюта» і «Дудалёва лаза» з-за немагчымасці аплаціць выданне, так і не выйшлі ў свет.

У 1905 годзе ён піша камедыю «Бяда цыгана»[2], збірае матэрыялы да задуманай аповесці.

1905—1906 гг. ўвайшлі ў яго жыццё актыўнай падтрымкай рэвалюцыйных выступленняў, надзеі на вялікія перамены.

Менавіта ў гэты перыяд Я. Брайцаў прыступілі да стварэння першага беларускага рускамоўнага рамана «Сярод балот і лясоў»[3]. Ён завяршыла яго ў 1916 годзе, але да публікацыі справа не дайшла. Патрэбныя былі грошы, якіх у Якуба Брайцава не было. Ды і не так проста было знайсці выдаўца, які б узяўся друкаваць раман пра экспрапрыятара Аляксандра Савіцкага, вобраз якога аўтар бясспрэчна ўзвышаў да ролі рэвалюцыянера і змагара за народную справу.

З 1917 года сакратар Забялышынскага валаснога выканкама, павятовы пракурор[1]. У 1925 г. па стану здароўя пераехаў у в. Забялышын, дзе ў школе выкладаў курс земляробства.

У 1920-я супрацоўнік «Крестьянской газеты» (Масква). Член Усерасійскага саюза сялянскіх пісьменнікаў[1].

Пахаваны ў вёсцы Забялышына Хоцімскага раёна.

Творчасць

правіць

Літаратурную дзейнасць пачаў у 1880-я гады.

У творах Брайцава адлюстраваны сацыяльная несправядлівасць, барацьба з прыгнятальнікамі[1].

У аповесці «Няўдашачка Анюта» (1887), апавяданнях «Старая вёска», «Юда» (1899) адлюстравана непрыняцце бездухоўнасці існуючага ладу. Галоўная тэма творчасці — лёс беларускага сялянства, бяспраўнае становішча ў часы прыгонніцтва (апавяданне «Дудалёва лаза», 1884, апублікавана ў 1966), побыт і працэсы сацыяльнага расслаення ў беларускай вёсцы 2-й палавіны ХІХ-пачатку ХХ ст. (аповесць «Багацеі», 1889; апавяданне «Бяда цыгана», 1905), жыццё ў савецкі час (верш «Дудка», 1920; аповесць «Гаспадар», 1929). У аснове рамана «Сярод 6алот і лясоў» (1913—1916) рэальныя падзеі, звязаныя з рэвалюцыяй 1905 г., дзейнасцю атрада рэвалюцыянера-экспрапрыятара А. Савіцкага).

Літаратурны талент Я. Брайцава доўгі час ацэньваўся выключна па адной выдадзенай аповесці «Багацеі». У 1920 годзе гэту аповесць М. Гарэцкі адзначыў у сваёй працы «Гісторыя беларускай літаратуры», а ў 1923 г. пераклаў урывак на беларускую мову і змясціў у «Хрэстаматыі беларускай літаратуры. XI стагоддзе — 1905 год». У 1922 г. ацэнку аповесці даў Я. Карскі ў сваёй знакамітай працы «Беларусы»: «У канцы 80-х гадоў з'явіўся таленавіты твор Я. Р. Брайцава: „Багацеі“». Леў Талстой, прачытаўшы яе, стаў запрашаць Брайцава ў Ясную Паляну. Вядома, што ў канцы 90-х гадоў мінулага стагоддзя пісьменнік быў не толькі ўваходны ў дом Талстых, але і лічыўся там досыць блізкім знаёмым. Ён нярэдка ўспамінаў потым пра тыя шчаслівыя дні, якія праводзіў у маёнтку Талстога, аб доўгіх спрэчках, аб гасціннасці Соф'і Андрэеўны  (руск.). Пазней Брайцаў напіша аб гэтым часе псіхалагічны эцюд «Юда»[4].

Памяць і спадчына

правіць

Рукапісы аповесцяў «Няўдашачка Анюта» (1887), «Старая вёска», «Юда» (1899), камедыі «Бяда цыгана» (1905), рамана «Сярод балот і лясоў» (1913-16) і іншыя захоўваюцца ў Цэнтральным дзяржаўным архіве-музее літаратуры і мастацтва БССР.

У 2013 годзе ў выдавецтве «Регистр» выйшаў зборнік твораў Якуба Брайцава «Сярод балот і лясоў»[5]. Кніга вяртае імя выдатнага пісьменніка Якуба Брайцава ў кантэкст рускамоўнай літаратуры Беларусі і дазваляе вучоным пашырыць межы сваіх даследаванняў.

Зноскі

  1. а б в г д Брайцев Якуб (Яков Романович) // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 79. — 737 с.
  2. «Беда цыгана»
  3. «Среди болот и лесов» Архівавана 24 кастрычніка 2014.
  4. Герой неизданного романа (руск.)
  5. «Среди болот и лесов»

Літаратура

правіць