Ялегі Пранціш Вуль

Ялегі Пранціш Вуль, сапраўднае імя Элігій-Францішак Карафа-Корбут (9 (21) красавіка 1835, Віцебск — 8 снежня 1894, Варшава) — беларускі паэт.

Ялегі Пранціш Вуль
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Элігій-Францішак Карафа-Корбут
Дата нараджэння	9 (21) красавіка 1835
Месца нараджэння	Віцебск, Віцебская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	8 снежня 1894(1894-12-08) (59 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя
Пахаванне	Старыя Павонзкі
Альма-матар	Віцебская гімназія
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, празаік, публіцыст
Мова твораў	беларуская і польская
Творы ў Вікікрыніцах

Удзельнік паўстання Кастуся Каліноўскага, за ўдзел у якім быў сасланы ў Сібір. Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве, дзе з Вінцэсем Каратынскім і Адамам Плугам стварыў беларускі гурток. Аўтар верша «К дудару Арцёму ад надзвінскага мужыка» — аднаго з найлепшых узораў раннебеларускай грамадзянскай лірыкі. Разглядаецца асобнымі даследчыкамі як магчымы аўтар альбо суаўтар паэмы «Тарас на Парнасе».

Біяграфія

Нарадзіўся ў Віцебску 21 красавіка 1835 года, быў старэйшым сынам у сям'і беднага віцебскага чыноўніка Маўрыкія Фаміча Карафа-Корбута. З 1846 года вучыўся ў Віцебскай гімназіі. Верагодна з-за слабага здароўя і неўладкаванага матэрыяльнага становішча сям'і будучы паэт не здолеў скончыць сёмы выпускны клас гімназіі.

Пасля зыходу з гімназіі Ялегі Пранціш Вуль уладкаваўся пісарам у Віцебскую Палату дзяржаўных маёмасцей, дзе займаўся акцызнымі пытаннямі, зборам і ўлікам падаткаў ад продажу гарэлкі і працаваў там у 1856-1862 гадах. Гэты этап жыцця паэта засведчаны дакументальна:

По выбытии из седьмого класса Витебской губернской гимназии поступил на службу в Витебскую палату государственных имуществ писцом среднего разряда хозяйственного отделения тысяча восемсот пятьдесят шестого года апреля двадцатого. Помещён на вакансию писца высшего разряда в том же отделении 30 октября 1857 года. Согласно прошению уволен от службы для поступления в высшее учебное заведение по постановлению 30 июля 1862 года

Верагодна, недзе ў 1856 годзе Вуль пазнаёміўся з беларускім пісьменнікам Арцёмам Вярыгам-Дарэўскім, у чыім «Альбоме» 23 красавіка 1859 года з'явіўся 28-ы запіс, зроблены Ялегіям Пранцішам Вулем, які складаўся з беларускага верша «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка» і польскага «Няновая думка». У тым жа 1859 годзе яшчэ два польскія вершы Вуля — «Канец дарогі» і «Размова з сяброўкай» — з'явіліся ў варшаўскім часопісе «Ruch Muzyczny».

Уся сям'я ўдзельнічала ў паўстанні 1863—1864 гадоў, Ялегі і яго брат Вільгельм былі сасланыя ў Сібір на пасяленне, а бацька асуджаны да 8 гадоў катаргі. Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве, дзе з Вінцэсем Каратынскім і Адамам Плугам стварыў беларускі гурток. Працаваў карэктарам у «Газеце польскай». Памёр пасля цяжкай хваробы 8 снежня 1894. Пахаваны на могілках Старыя Павонзкі ў Варшаве.

Творчасць

Што табе, дудар, прыспела Смелы песні завадзіць? Ці то лёгкае, брат, дзела Нашу браццю прасвяціць? Крыкнуць на цябе паноўя, Што ты шкоднік і місцюк, — Страціш голас і здароўе І дуду упусціш з рук.

Я. Вуль. Радкі з верша «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка».

Ужо падчас вучобы Ялегі Пранціш вылучаўся сваімі літаратурнымі здольнасцямі. У ранні перыяд творчасці індывідуальная манера будучага пісьменніка фарміравалася пад вызначальным уплывам А. Вярыгі-Дарэўскага і Г. Марцінкевіча, беларускай народнай культуры і традыцыямі расійскай прафесійнай паэзіі. Дасылаў агляды культурнага жыцця Віцебска ў варшаўскую «Gazetę codzienną». Аднымі з вучнёўскіх прац, якія былі дакументавана засведчаныя як кіраўніцтвам гімназіі, так і апекуном Пецярбургскай навучальнай акругі былі «Воспоминания детства и юности» (верасень 1851), «Витебск» (верасень 1852), «Крестины ў белорусских крестьян» (май 1853), «О Державине вообще и об оде „Бог“ в особенности» (студзень 1854).

Адзіны вядомы беларускамоўны верш «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка» адметны дасканаласцю формы, натуральнасцю і чысцінёй мовы, а таксама сведчыць пра дэмакратычныя погляды аўтара.

Пісаў таксама на польскай мове.

Першапублікацыя верша «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка» адбылася ў «Нашай Ніве» 9 лістапада 1912 года. Затым яго тэкст быў уключаны ў «Хрэстаматыю беларускае літаратуры» Максіма Гарэцкага.

Літаратура

• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Кісялёў Г. Хто вы, Карафа-Корбуты? // Полымя. 1992, № 3;
• Кісялёў Г. Загадка беларускай 'Энеіды'. Мн., 1971;
• Запрудскі І. Вядомы адным вершам // ЛіМ. 1993, 19 сак.;
• БП, т. 2;
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Подлипский А. М. Витебская Александровская гимназия. Витебск, 1994. — 1500 экз.
• Русецкий А. В., Русецкий Ю. А. Художественная культура Витебщины: Поозерье, Подвинье, Верхнее Поднепровье (в контексте восточно-славянских и западно-европейских культурных процессов): монография / А. В. Русецкий, Ю. А. Русецкий. — Витебск: Издательство УО ВГУ им. П, М. Машерова, 2008. — 540 с. : ил. ISBN 978-985-425-802-7