Ялоўка (гміна Міхалова)

Яло́ўка (польск.: Jałówka), традыцыйная беларуская назва — Ялаўка (на мясцовай беларускай гаворцы: Яло́ўка[2]) — вёска ў Польшчы, у складзе гміны Міхалова Беластоцкага павета Падляскага ваяводства.

Вёска
Ялоўка
польск.: Jałówka
Герб
Герб
Краіна
Ваяводства
Павет
Гміна
Каардынаты
Насельніцтва
305 чалавек[1] (2013)
Часавы пояс
Тэлефонны код
+48 +48 85
Паштовы індэкс
16-050
Аўтамабільны код
BIA
Ялоўка на карце Польшчы ±
Ялоўка (гміна Міхалова) (Польшча)
Ялоўка (гміна Міхалова)
Ялоўка (гміна Міхалова) (Падляскае ваяводства)
Ялоўка (гміна Міхалова)

Ялаўка — даўняе магдэбургскае мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны), на беларускай этнічнай тэрыторыі.

Насельніцтва

правіць

Жыхары вёскі каталікі (парафія Перамянення Гасподняга ў вёсцы[3]) з польскай нацыянальнай ідэнтыфікацыяй і этнічныя беларусы, пераважна праваслаўныя (прыход Узвышэння Святога Крыжа ў вёсцы).

Гісторыя

правіць
 
Рынак, 1930-я

Упершыню Ялаўка згадваецца ў XVI стагоддзя як мястэчка ў Ваўкавыскім павеце Новагародскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Раней верагодна тут існаваў цэнтр адміністрацыі Ялаўскай пушчы, самай заходняй часткі Ваўпянскай пушчы. Мястэчка засялялася беларусамі з паўднёвых прытокаў Росі, бо ў 1623 г. пражывалі тут толькі 4 палякі, 4 літоўцы і 2 венгры.[4]. У 1545 вялікі князь Жыгімонт Стары надаў паселішчу Магдэбургскае права. У XVII ст. Ялаўка зрабілася цэнтрам нягродавага староства, якое трымалі Гараіны. Ужо ў пачатку XVI стагоддзя існавала тут праваслаўная царква, а пасля Бона Сфорца фундавала тут каталіцкі касцёл. У пачатку XVII стагоддзя староста ялаўскі Ян Станіслаў Сапега пабудаваў тут першую школу. Войны сярэдзіны XVII стагоддзя спустошылі мястэчка, таму чарговы староста Юрый Караль Глябовіч вызваліў мяшчан ад падаткаў і дапамагаў у адбудове спаленых хатаў[4]. Першыя іўдзеі з’явіліся ў Ялаўцы пад канец XVIII стагоддзя і пачаткова адносіліся да кагала ў Свіслачы[5]. 18 студзеня 1792 кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку герб: «у блакітным полі выява Святога Мацвея»[6].

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Ялаўка апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам воласці Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерні. У 1859 г. пачалося будаўніцтва новага касцёла, але царскія ўлады адабралі ў каталікоў будынак і перадалі праваслаўным, якія ў 1861 г. заснавалі новую царкву і прыход Св. Аляксандра Неўскага. На каталіцкую Сёмуху 1863 г. Ялаўка была занята паўстанцкім атрадам Валерага Урублеўскага, што стало прычынай ліквідацыі каталіцкай парафіі і далучэння Ялаўкі да свіслацкай парафіі (1866 г.). Мясцовыя каталікі атрымалі дазол на стварэнне парафіі Св. Антонія толькі ў 1907 г. і ў 1910—1915 гадах пабудавалі новы касцёл[4]. У другой палове XIX ст. у мястэчку дзейнічалі 2 царквы, сельскае прыходскае вучылішча. У выніку хуткага развіцья яўрэйскай грамады ў Ялацы ў другой палове 19 ст. была заснавана самастойная гміна з 2 сінагогамі[5].

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Ялаўка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Ваўкавыскага павета Беластоцкага ваяводства. Царква Св. Аляксандра Неўскага была адабрана праваслаўным і ў 1922 г. асвяшчоная ў касцёл у гонар Перамянення Панскага і Св. Міхала. З 1933 г. касцёл стаў цэнтрам самастойнай (другой у мястэчку) парафіі[4]. У 1937—1939 гадах ксяндзом у Ялаўцы быў Янка Семашкевіч.

У 1939 Ялаўка ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 зрабілася цэнтрам Ялоўскага сельсавета Свіслацкага раёна Беластоцкай вобласці. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусветную вайну з 1941 да 1944 Ялаўка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 24 чэрвеня 1941 г. у выніку нямецкага наступлення згарэлі 55 жылыя дамы, 250 гаспадарчых пабудоў і драўляная царква[4]. Пад канец 1942 г. нацысты вывезлі з Ялаўкі ўсіх яўрэяў (каля 600 чал.), спярша ў часовы лагер пад Ваўкавыскам, а пасля ў лагер смерці ў Трэблінку[5]. У ліпені 1944 г. адступаючыя немцы знішчылі касцёл Св. Антонія, новабудаваную царкву і сінагогу[4]. 16 жніўня 1945 улады СССР перадалі паселішча Польшчы. Праваслаўныя жыхары толькі ў 1958—1966 гадах пабудавалі новую мураваную царкву Узвышэння Святога Крыжа[4]. Пасля Другой сусветнай вайны Ялаўка была далучана да гміны Міхалова і хутка апусцела (знаходзіцца ў 1 км ад дзяржаўнай мяжы і ляжыць далёка ад камунікацыйных шляхаў).

Насельніцтва

правіць
  • XVIII стагоддзе: 1781 — 1658 чал.[4]
  • XIX стагоддзе: 1830 — 330 муж., з іх шляхты 1, духоўнага саслоўя 1, мяшчан-іўдзеяў 217, мяшчан-хрысціян і сялян 111[7]; 1878 — 1091 чал., з іх 668 іўдзеяў[8]; 1830 — 707 чал., з іх хрысціян 346 і іўдзеяў 401[4]; 1897 — 1311 чал., з іх 743 іўдзеяў
  • XX стагоддзе: 1912 — 2920 чал.; 1921 — 1211 жыхары (394 каталікі, 229 праваслаўныя і 588 яўрэі; 1163 жыхары былі запісаны палякамі, 5 беларусамі, 40 яўрэямі і 3 іншай нацыянальнасці)[9]; 1939 — 5 тыс. чал.
  • XXI стагоддзе: 2009 — 291 чал.

Славутасці

правіць
  • Касцёл Перамянення Гасподняга (1859, 1922)
  • Касцёл Святога Антонія Падуанскага (1910—1915, зруйнаваны 1944)
  • Царква Узвышэння Святога Крыжа (1956—1960)

Вядомыя асобы

правіць

Галерэя

правіць

Зноскі

  1. Główny Urząd Statystyczny. Bank Danych Lokalnych. (польск.) (16 чэрвеня 2015).
  2. Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 49(недаступная спасылка) (16 чэрвеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 3 красавіка 2019. Праверана 16 чэрвеня 2015.
  3. Parafia Przemienienia Pańskiego, Jałówka (польск.). Parafie. Archidiecezja Białostocka (16 чэрвеня 2015).
  4. а б в г д е ё ж з Leszek Nos. Monografia Gminy Michałowo (польск.)(недаступная спасылка). Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Michałowskiej (16 чэрвеня 2015). — Białystok 1996. Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 2017. Праверана 16 чэрвеня 2015.
  5. а б в Jałówka. Historia. (польск.). Wirtualny Sztetl. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (16 чэрвеня 2015).
  6. Ялоўка Архівавана 13 ліпеня 2011. // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
  7. Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 412.
  8. Jałówka // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 388.
  9. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej : opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 5. Województwo białostockie, с. 96 (польск.) (16 чэрвеня 2015).

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць