Вікіпедыя

Януш Радзівіл (1612—1655)

Януш Радзівіл (2 снежня 1612, Палелі, Вількамірскі павет — 1655, Тыкоцін)  — дзяржаўны і ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман польны літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653) і гетман вялікі літоўскі (з 1654).

Януш Радзівіл
польск.: Janusz Radziwiłł
Партрэт працы Барталамея Стробеля. 1633-34
Партрэт працы Барталамея Стробеля. 1633-34
Трубы
Трубы
гетман польны літоўскі
1646 — 1654
Папярэднік Януш Кішка
Пераемнік Вінцэнт Гасеўскі
гетман вялікі літоўскі
1654 — 1655
Папярэднік Януш Кішка
Пераемнік Павел Ян Сапега
13-ы староста мсціслаўскі[d]
25 чэрвеня 1643 — 29 сакавіка 1645
Папярэднік Юзаф Корсак
Нараджэнне 12 снежня 1612(1612-12-12)[1][2][3]
Смерць 31 снежня 1655(1655-12-31)[4][3][5] (43 гады)
Месца пахавання
Род Радзівілы
Бацька Крыштаф Радзівіл
Маці Ганна з Кішкаў[d]
Жонка Кацярына Патоцкая[d][6] і Марыя Лупу Радзівіл
Дзеці Ганна Марыя Радзівіл[d]
Веравызнанне кальвінізм
Адукацыя
Дзейнасць дыпламат
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Януш Радзівіл.

Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Папелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Літвы, Любчу ў Новагародскім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім павеце. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Мсціслаўскае і іншыя староствы[7]. Князь Свяшчэннай Рымскай Імперыі на Біржах і Дубінках.

БіяграфіяПравіць

З біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштафа Радзівіла, гетмана вялікага літоўскага, і Ганны з Кішкаў. Кузен Багуслава Радзівіла. Вызнаваў кальвінізм.

Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, у 16 гадоў выехаў дзеля навучання за мяжу. Працягваў адукацыю ў Лейпцыгскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім універсітэтах, наведаў Францыю і Англію.

 
Панегірык да вяселля, 1641 г.

У 1633 годзе, наняўшы ў Нідэрландах 1 тысячу пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне[8]. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 годзе пасаду польнага гетмана літоўскага, надзвычай паспяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 года разбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і без бітвы здабыў Кіеў.

Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасцямі, фінансаваў атрыманне адукацыі ў еўрапейскіх універсітэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.

У палітычных дачыненнях быў прыхільнікам ідэі незалежнасці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосці ў Вільні ў прысутнасці манарха кінуў польскім сенатарам: «Пагарды, столькі разоў праяўленай, літоўскі народ няздольны вытрымаць! Прыйдзе час, і палякі да дзвярэй не патрапяць, праз вокны іх выкідваць будзем»[9]. Дзеля гэтага ўжо ў 1649 годзе спрабаваў наладзіць кантакты са Швецыяй. Ненавідзеў караля Яна Казіміра. Стаўшы ў 1653 годзе ваяводам віленскім, а ў 1654 — вялікім гетманам, засяродзіў у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў Вялікім Княстве.

Падчас вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у бітве пад Шкловам 12 жніўня 1654 года і паражэнне ў бітве пад Шапялевічамі 24 жніўня 1654 года. Паранены, ледзь пазбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей скіраваўся на Менск збіраць войска. У студзені 1655 года спрабаваў адбіць Магілёў.

Кейданская уніяПравіць

Пасля заняцця маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 года большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складанне уніі з шведскім каралём Карлам Густавам, якая была падпісаная 17 жніўня 1655 года ў Кейданах. Паводле гэтага дагавора Вялікае Княства Літоўскае выходзіла са складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў федэратыўны саюз з Швецыяй. Аднак акт Кейданскай уніі не быў ажыцёўлены. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай верных сіл ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, абложаны войскам Паўла Сапегі, адданым каралю. Неўзабаве памёр. Паводле некаторых звестак, быў атручаны, бо на целе выступілі плямы.

 
Саркафаг Януша Радзівіла ў Кейданскім кальвінскім зборы

Пахаваны ў Кейданскім кальвінскім зборы.

Сям’яПравіць

Першы раз ажаніўся ў 1638 годзе з Кацярынай Патоцкай, другі — у 1645 годзе з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу. У першым шлюбе меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Б. Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладанні. Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі[7].

ГалерэяПравіць

ЖывапісПравіць

  • Творы малярства

  • Б. Стробель, 1634 г.

  • Невядомы мастак, каля 1652 г.

  • Невядомы мастак, XVII—XVIII стагоддзі

  • Невядомы мастак, 1733—1737 гг.

  • Невядомы мастак, каля 1888 г.

ГрафікаПравіць

  • Графічныя партрэты

  • Невядомы мастак, 1640-я гг.

  • В. Гандзіюс, XVII ст.

  • Невядомы мастак, 1646—1653 гг.

  • Невядомы мастак, каля 1650 г.

  • C. Merian, 1653 г.

  • J. Meyssens, 1670 г.

  • М. Лянг, 1671 г.

  • Невядомы мастак, XVII ст.

ПамяцьПравіць

Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.

Я. Радзівіл — адзін з персанажаў гістарычнага раману польскага пісьменніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).

Зноскі

  1. ↑ https://rkd.nl/explore/artists/459663 Праверана 22 жніўня 2017.
  2. ↑ Janusz Radziwiłł // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б Janusz Radziwiłł h. Trąby // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
  4. ↑ RKDartists Праверана 26 жніўня 2017.
  5. ↑ Pas L. v. Prince Jonusas Radvila // Genealogics — 2003. — ed. size: 683713
  6. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  7. ↑ а б ЭнцВКЛ, 2005
  8. ↑ Біяграфічныя звесткі // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667 / Генадзь Сагановіч. — Мн.: Навука і тэхніка, 1995.
  9. ↑ Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła, — T. 1, — Poznań, — 1839, — str. 327

ЛітаратураПравіць

СпасылкіПравіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Януш_Радзівіл_(1612—1655)&oldid=4477784"