Ян II Казімір Ваза

Ян II Казімір (польск.: Jan II Kazimierz; 22 сакавіка 1609 — 16 снежня 1672), кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1648—1668). Апошні кароль і вялікі князь з дынастыі Вазаў.

Ян II Казімір Ваза
Jan II Kazimierz Waza
Партрэт працы Марчэла Бачыярэлі
Кароль польскі лістапад 1648 — 16 верасня 1668
Каранацыя	19 студзеня 1649
Папярэднік	Уладзіслаў IV
Пераемнік	Міхаіл Вішнявецкі
Вялікі князь літоўскі лістапад 1648 — 16 верасня 1668
Папярэднік	Уладзіслаў IV
Пераемнік	Міхаіл Вішнявецкі
Нараджэнне	22 сакавіка 1609(1609-03-22) Кракаў, Рэч Паспалітая, Польшча
Смерць	16 снежня 1672(1672-12-16)[…] (63 гады) Невер[d], arrondissement of Nevers[d], дэпартамент Ньеўр, рэгіён Бургундыя, Бургундыя — Франш-Кантэ, Метраполія Францыі, Францыя
Месца пахавання	сабор Святых Станіслава і Вацлава Сен-Жэрмэн-дэ-Прэ
Род	Васа
Бацька	Жыгімонт Ваза
Маці	Канстанцыя Аўстрыйская[d]
Жонка	Людвіка Марыя Ганзага і Кладзіна Франсуаза Міньё[d]
Дзеці	Марыя Ганна Ваза[d] і John Sigismund, Crown Prince of Poland[d]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Дзейнасць	каталіцкі святар, манарх
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сын Жыгімонта III Вазы. Намінальна і спадчынна да 1660 насіў тытул караля Швецыі. Удзельнічаў у вайне Расіі з Рэччу Паспалітай 1632—34, у Трыццацігадовай вайне 1618—48. У 1643—45 член ордэна езуітаў, з 1646 кардынал. Пасля смерці старэйшага брата, караля Уладзіслава IV, вызвалены рымскім папам з духоўнага звання. 20.11.1648 на сойме абраны каралём польскім і вялікім князем ВКЛ пры дапамозе групоўкі магнатаў і шляхты, прыхільнікаў пагаднення з казакамі, што паўсталі на Украіне, каб потым пачаць вайну хрысціянскіх дзяржаў супраць Турцыі і Крымскага ханства. Напачатку вёў памяркоўную палітыку ў дачыненні да казакоў у разліку на пагадненне з Б. Хмяльніцкім, аднак гэта палітыка не дала вынікаў, і вайна на Украіне працягвалася. У 1649 і 1651 узначальваў паходы на Украіну, заключыў Збораўскі і Белацаркоўскі мірныя дагаворы. У час яго панавання адбыліся разбуральныя войны: Казацкая вайна (1648—1651), а таксама Патоп (1654—1667) і вайна са Швецыяй у ходе якіх маскоўскія войскі акупіравалі большую частку ВКЛ, а шведскія значную частку Польшчы, уключаючы Варшаву. Кароль, быў змушаны ўцячы ў Сілезію. У 1657 Рэч Паспалітая адмовілася ад суверэнных правоў на Прусію, а ў выніку Андрусаўскага перамір’я (1667) страціла Смаленскае ваяводства, Кіеў і ўсе тэрыторыі Украіны на ўсход ад Дняпра.

У гэты час Ян II Казімір змяніў палітыку, адмовіўся ад саюза з германскім імператарам, які не дапамагаў Рэчы Паспалітай, і пачаў арыентавацца на Францыю. Каб умацаваць цэнтральную ўладу, Ян II Казімір распрацаваў план рэформы дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай. Ён прапанаваў выбіраць новага караля не пасля смерці папярэдніка, а пры жыцці, каб не было безуладдзя ў час міжкаралеўя. Аднак сойм 1660 і соймікі 1661 выказваліся супраць рэформы. Супраць караля склалася апазіцыйная групоўка на чале з гетманам польным каронным Е. С. Любамірскім, у 1665—66 яна ўзняла рокаш. Напачатку ракашане перамаглі каралеўскае войска, аднак пасля вымушаны былі капітуляваць. Суд прыгаварыў Любамірскага да баніцыі (выгнання з краіны), але спроба рэформ была сарвана. Пасля рокаша зрыванне соймаў і соймікаў стала частай з’явай.

Агульны гаспадарчы заняпад Рэчы Паспалітай, няўдачы ў войнах, аслабленне міжнароднага становішча дзяржавы, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай, смерць энергічнай і актыўнай у палітыцы каралевы Марыі Людвікі (1667) прывялі да таго, што 16.9.1668 Ян II Казімір адрокся ад трона і назаўсёды выехаў у Францыю.

Літаратура

• Грыцкевіч А. Ян Казімір Ваза // Скрыжалі «Спадчыны». Мн., 1996.
• Wasilewski T. Jan Kazimierz. Warszawa, 1985.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ян II Казімір Ваза
• Jan II Kazimierz (Encyklopedia WIEM) Архівавана 10 лютага 2009. (польск.)
• Ян ІІ Казімір Ваза (Беларускі гістарычны партал)