Яўгенія Шведская

Шарлота Яўгенія Аўгуста Амалія Шведская і Нарвежская (швед. Charlotta Eugenia Augusta Amalia Albertina av Sverige och Norge; 24 красавіка 1830 — 23 красавіка 1889) — член каралеўскага Дома Бернадотаў, мецэнат і мастак аматар.

Яўгенія Шведская
Нараджэнне	24 красавіка 1830(1830-04-24)[…] Стакгольм, Стакгольмскае обер-губернатарства[d], Швецыя
Смерць	23 красавіка 1889(1889-04-23)[…] (58 гадоў) Стакгольм, Стакгольмскае обер-губернатарства[d], Швецыя
Месца пахавання	царква Рыдархольмена
Род	Бернадоты
Імя пры нараджэнні	шведск.: Charlotta Eugenia Augusta Amalia Albertina af Sverige
Бацька	Оскар I
Маці	Жазефіна Лейхтэнбергская
Веравызнанне	лютэранства
Член у	Каралеўская акадэмія вольных мастацтваў
Дзейнасць	кампазітарка, мастачка, скульптарка, філантроп, пісьменніца, арыстакратка, акварэліст
Навуковая дзейнасць
Навуковая сфера	акварэльны жывапіс[d], скульптура і музычная кампазіцыя[d]
Манаграма
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Яўгенія нарадзілася ў сям’і караля Швецыі Оскара I і Жазефіны Лейхтэнбергскай, была чацвёртым дзіцёнкам і адзінай дачкой. Яна была названа ў гонар дзеда па маці, Яўгена Лейхтэнбергскага.

Яўгенія Шведская і Нарвежская

Пазней яна напісала пра сваё дзяцінства: «За гады майго дзяцінства ў мяне ніколі не было сяброўкі майго ўзросту альбо партнёра па гульнях. Таксама ў мяне ніколі не было лялькі, а я толькі гуляла хлопчыкавыя гульні са сваімі братамі.» Асабліва ёй спадабалася лета ў палацы Тулгарн. Яе самым блізкім сябрам быў князь Густаў, герцаг Упландскі, яе ўлюбёнец сярод братоў і сясцёр. Пазней яна сказала, што ў дзяцінстве ёй хацелася стаць хлопчыкам, як і яе браты. Прынцэса Яўгенія была пастаўлена пад нагляд сваёй старэйшай фрэйліны Карэн Анкер і выхоўвалася разам з братамі і сёстрамі каралеўскім прыдворным капеланам доктарам Лундбергам пад наглядам каралеўскай гувернанткі графіні Крысціны Ульрыкі Таўбэ. Анкер і Лундберг былі дамінуючымі асобамі, што, як лічыцца, сфармавала свядома пакорлівы характар Яўгеніі. У 1843 годзе яна суправаджала бацькоў падчас паездкі да бабулі па маці па Баварыі. Пазней Яўгенія была вядомая сваім далікатным целаскладам. Гэта тлумачыцца тым, што адзін з іх настаўнікаў калісьці хварэў на туберкулёз, але яму дазволілі заставацца на працы, што магло паўплываць на здароўе некаторых дзяцей. У 1844 годзе яна захварэла на моцную прастуду.

Прынцэса Яўгенія Шведская

Прынцэса Яўгенія атрымала канфірмацыю ў каралеўскай капліцы ў стакгольмскім каралеўскім палацы 25 кастрычніка 1845 года, і, такім чынам, лічылася дарослай. У наступныя гады яна ўдзельнічала ў вышэйшым грамадстве і балах, і яе лічылі даволі сімпатычнай. Яе апісваюць як дзяўчыну з звычайнымі рысамі твару, прыгожымі рукамі і вялікімя, зіхатлівымя цёмнымя вачыма: «уся яе істота свеціцца жыццём і дабром», а таксама тым, і што ў іспанскім касцюме на балі-маскарадзе «ёй вельмі пасавала быць у чырвоным і золатым». Яўгенія суправаджала свайго брата Карла XV ў Прусію ў 1846 годзе з думкай, што яе могуць прадставіць там як будучую нявесту, і ёй былі дадзены прапановы ад імператара Францыі Напалеона III, а таксама ад князёў як у Даніі, так і ў Германіі, але ніводная з іх не ажыццяўлена. Прычына была, хутчэй за ўсё, у тым, што яна не жадала выходзіць замуж. Яна заявіла, что цэніць «мілае, незалежнае жыццё», якое даваў ёй незамужні статус: у адпаведнасці з Грамадзянскім кодэксам 1734 года ўсе незамужнія жанчыны знаходзіліся пад апекай найбліжэйшага сваяка-мужчыны, калі яна не хадайнічае аб легальнасці. Калі заканадаўчая рэформа ў 1858 годзе дазволіла незамужнім жанчынам аўтаматычна абвясціць легальнае паўналецце простым зваротам у бліжэйшы суд, Яўгенія належала да першых жанчын, якія скарысталіся гэтым правам. Яна вельмі рана пачала цікавіцца мастацтвам, актыўна выступала ў якасці кампазітара, жывапісца, скульптара і пісьменніка.

1852 год азначыў вялікі крызіс у яе жыцці. У гэтым годзе каралеўская сям’я захварэла падчас візіту ў Осла. Памёр яе любімы брат і самы блізкі сябар, прынц Густаў, герцаг Упландскі, што вельмі паўплывала на яе эмацыянальнае жыццё. У яе самой была пнеўманія, і пасля гэтага яе здароўе ніколі не паляпшалася. На працягу ўсяго жыцця яна пакутавала ад праблем з грудной клеткай і мела праблемы з хадой, і ў 1861 годзе яе апісваюць як заўчасна пастарэлую ад пакут. У 1871 годзе Фрыц фон Дардэль пракаментаваў, што яна была жоўтай і хударлявай, хаця і менш сур’ёзнай, як раней. У 1860 гозе яе лекар Магнус Гус рэкамендаваў ёй стане лепш з кліматам Готланда. Яна пабывала на востраве летам таго ж года, і з 1861 года яна праводзіла кожнае лета на ўласнай віле Фрыдхем за межамі Вісбі, дзе адчувала сябе лепей. Зімой яна па-ранейшаму пражывала ў сваіх пахоях у каралеўскім палацы ў Стакгольме, але была вымушана абмежавацца меншымі пакоямі палаца, якія маглі быць цалкам ацяплянымі ў халодную пару года: яна называла зімовы сезон сваім «зімовым зняволеннем».

Віла Фрыдхем

Крызіс разбуранага здароўя і смерць брата выклікалі ў Яўгеніі вялікую цікавасць да рэлігіі. Як дачка пратэстанта і каталічкі, яна была талерантнай і пераважна экуменічнай хрысціянкай, якая засяроджвалася на хрысціянстве ў цэлым і не жадала прыхільнасці да пэўнай галіны хрысціянства і не любіла падзелу і разладу паміж рознымі хрысціянскімі галінамі. Яна была натхнёная вучэннем Томаса Кемпіса і падтрымала рух адраджэння Карла Улофа Расэнія, якіх ёй рэкамендавала яе фрэйліна Жазефіна Гамільтан. Зімой 1878-79 гадоў прапаведнік Гранвіль Вальдэграў, трэці барон Радстокскі быў запрошаны прапаведаваць для яе.

Паралельна пасля крызісу ў прынцэсы Яўгеніі павялічылася цікавасць да дабрачыннасці, якая ўзрастала з гадамі, калі здароўе прымушала адмовіцца ад інтарэсаў у галіне мастацтва. Яна атрымала ў спадчыну багацце пасля смерці маці ў 1876 годзе. Аднак яна патраціла на сябе мала грошай: граф Левенгаўпт, напрыклад, адзначыў, што падчас знаходжання ў яго маёнтку на начлег яна нічога не ела, акрамя варанай морквы і кіпячонай вады. Яна свабодна аддавала свае грошы да такой ступені, што яе брат кароль даваў указанні губернатарам у гарадах, якія наведвала яго сястра, «абараніць» яго сястру ад «нахабных жабракоў». Большая частка яе грошай была выдаткавана на дабрачынныя праекты, так шмат, што брат Оскар II папрасіў яе выратаваць сям’ю ад спадчыны маці. Яна паважала яго жаданне ў сваім завяшчанні 1885 года, дзе дзве трэці свайго багацця яна пакінула сваім пляменнікам, а астатняе завяшчала на дабрачынныя мэты. Прынцэса Яўгенія памерла пасля доўгага перыяду хваробы.

Мастацтва

Кан-дзю-інтэ-тала

Прынцэса Яўгенія актыўна ўдзельнічала ў шматлікіх відах мастацтва. Спачатку яна складала музыку са сваім братам князем Густавам, герцагам Упландскім. Склала некалькі песень і фартэпіянныя кампазіцыі. Як музыка, яна часта ладзіла канцэрты. Яна была добрай сяброўкай кампазітара Лотэна Эдгольма. Яе гімн O, at jeg kunde min Jesus prise, прызначаны нарвежскай народнай мелодыяй і быў перакладзены як «Маё сэрца сумуе».

Яна вучылася жывапісу і маляванню. Як жывапісец, яна вядома сваімі акварэльнымі карцінамі, якія яна малявала пры каралеўскім двары. Выявы ілюструюць як паўсядзённае жыццё ў двары, так і выхады, вандроўкі і балі, гумарыстычны тон і падобны стыль, як у Фрыца фон Дардэля. Лічыцца, што яна мела сапраўдны талент жывапісца, але яе сацыяльнае становішча і пол стваралі пэўныя цяжкасці ў спробах развіць талент, бо ёй не лічылася прыдатным вывучаць анатомію дарослых мужчын: яе маці адмовілася дазволіць ёй вывучаць аголеныя мадэлі. У далейшым у жыцці яна падтрымлівала намаганні пляменніка прынца Яўгена, які таксама стаў жывапісцам.

Яна таксама актыўна працавала як скульптар і вучаніца Ёхана Пітэра Моліна. Некаторыя з яе дызайнаў былі зроблены з фарфоравых упрыгожванняў у Рорстрандзе і Густаўсбергу. Адмова маці дазволіць ёй вывучаць анатомію чалавека стварала цяжкасці і для развіцця гэтага таленту. Гэта было часткова вырашана пасля здарэння, апісанага Фрыцам фон Дардэлем. Наведаўшы прынцэсу, ён выявіў, што яна ляпіла з гліны невялікую статую салдата. У якасці мадэлі яна выкарыстала форму салдата, але гэтага было недастаткова, бо ногі салдат выглядалі не рэалістычна. Каб дапамагчы ёй, Фрыц фон Дардэль змадэляваў ёй ногі. Іх перапыніла каралева, якая не ўхваліла мадэль мужчыны. Аднак статуя, на якой быў намаляваны нарвежскі трубач, атрымалася пасля таго, як Дардэль зрабіў яго на ўзор, і з яго зрабілі фарфоравую статую ў Рэрстрандзе. Інцыдэнт мадэлявання Дардэль для Яўгеніі таксама аказаў карысць для яе развіцця як мастака: пасля гэтага маці дазволіла ёй вывучаць анатомію дзяцей, якім дазволілі быць мадэлямі для яе. Мабыць, найбольш вядомым творам мастацтва, які ёй прыпісваюць, з’яўляецца фарфоравая статуэтка сабакі і дзіцяці, якія сядзяць адзін насупраць аднаго, пад назвай «Kan du inte tala?» (Не ўмееш гаварыць?), якая была выраблена ў Густаўсбергу і стала папулярным упрыгожваннем. Яна таксама распрацавала алегорыю веры і апосталаў Пятра і Паўла для капліцы сваёй маці. Яе работы былі прадстаўлены на Стакгольмскай мастацкай выставе 1866 года. У лістападзе 1873 года яна была прынята на пасаду ганаровага члена Каралеўскай шведскай акадэміі мастацтваў.

Як пісьменніца, Яўгенія апублікавала традыцыйную Svenska prinsesso (Шведскія прынцэсы) у 1864 годзе. Яна таксама пераклала з нямецкай мовы «Korsets skola» (Крыжовая школа) Магнуса Фрыдрыха Руса. Адной з яе сябровак была пісьменніца Ліна Сандэл.

Яўгенія выкарыстала прыбытак ад свайго мастацтва на фінансаванне сваёй дабрачыннай арганізацыі. У рэшце рэшт яна спыніла сваю мастацкую вытворчасць па стане здароўя і цалкам звярнулася да дабрачыннасці.

Дабрачыннасць

Галоўны будынак (2017) установы Яўгеніі, якая адкрылася ў 1886 годзе пры старшынстве прынцэсы

Прынцэса Яўгенія была ўшанавана філантропам з Карлам Давідам аф Вірсенам у вершы «De lidandes furstinna» (Прынцэса пакутлівых) у 1890 годзе.

Яе дабрачынная праца была сканцэнтравана на Готландзе і яе летняй віле Фрыдхем. У 1866 годзе яна заснавала дзіцячы дом для хлопчыкаў, а праз тры гады — дзіцячы дом для дзяўчынак, прыбудаваны да яе вілы і пад яе асабістым наглядам. Для яго аховы яна заснавала ў Вісбю таварыства аховы.

У 1869 годзе яна заснавала Gotlands sjukhem (Готландскі шпіталь) для невылечна хворых, фінансуючыся каштоўнасцямі яе бабулі Дэзірэ Клэры. У 1875 годзе яна стварыла асацыяцыю для падтрымкі рыбакоў заходняга ўзбярэжжа Готланда. У 1879 годзе яна стала старшынёй таварыства дапамогі бедным, невылечна хворым, інвалідам і дзецям-інвалідам: праз гэта таварыства яна ў 1882 годзе адкрыла дом у Зундбібергу, дабудаваны ў Яўгеніяхмеце ў Сольне, названы ў яе гонар у 1886 годзе.

У 1881 годзе яна і біскуп Анжу сталі сузаснавальнікамі Visby stadsmission (місія горада Вісбю). У 1885 годзе яна разам са сваім сябрам Адэле Рудэншольдам заснавала асацыяцыю па абароне жывёл, з 1888 года перайменаваную ў Gotlands djurskyddsförening (Таварыства абароны жывёл Готланда).

Яна таксама падтрымлівала сляпых і бедных студэнтаў. Яна спрыяла стварэнню Fjellstedtska skolan ва Упсале, а таксама Lapplandsmissionen (місія Лапландыі).

Кампазіцыі

Кампазіцыі для фартэпіяна

• Drottning Josephinas polonaise, (паланэз каралевы Жазефіны) (1854)
• Louisa vals (Вальс Луізы) (1858?)
• La Priere (1844)
• Sorgmarsch, (Марш жалобы), да памяці каралевы Луізы (1871)
• Tullgarns-galopp (Тульгарнскі галоп) (1853)

Песні

• Novemberkvällen (лістападаўскі вечар)
• Fiskaren (рыбак) (1850)
• Romans vid piano (Раманс за фартэпіяна) (1859)
• Sång Orden af Tibell (Песенны заказ Тыбела) (1863)
• Augusta-dagen (Дзень Аўгусты) (1865)

Герб і манаграма

• 
  Герб прынцэсы Яўгеніі
• 
  Каралеўская манаграма прынцэсы Яўгеніі

 

Літаратура

• Österberg, Carin et al., Svenska kvinnor: föregångare, nyskapare. Lund: Signum 1990. (ISBN 91-87896-03-6) 
• Lars Elgklou (1978). Bernadotte. Historien — eller historier — om en familj.. Stockholm: Askild & Kärnekull Förlag AB
• Eugénie (C. Eugénie A. A. A.), urn:sbl:15535, Svenskt biografiskt lexikon (art av Bengt Hildebrand.), hämtad 2016-06-18.
• Princess Eugénie of Sweden at Svenskt kvinnobiografiskt lexikon