Яўнут
Яўнут (у праваслаўі Іван; каля 1308 — пасля 1366) — вялікі князь літоўскі (1341—1345). Сын Гедзіміна. Родапачынальнік князёў Заслаўскіх.
| Яўнут | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||
|
|||||||
| Пераемнік | Міхаіл Яўнутавіч[d] | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Гедзімін | ||||||
| Пераемнік | Альгерд | ||||||
| Нараджэнне | 1300 | ||||||
| Смерць | 1366 | ||||||
| Род | Гедзімінавічы | ||||||
| Бацька | Гедзімін[1] | ||||||
| Маці | Еўна | ||||||
| Дзеці | Міхаіл Яўнутавіч[d] і Сямён Яўнутавіч[d] | ||||||
| Дзейнасць | палітык | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Імя правіць
Імя балцка-літоўскага паходжання. Вядомае і ў прусаў — Jawnutte. Корань Jaun- даў у старапрускім іменніку такія імёны, як Jawne, Jawne-gede і інш.[2]
Звязана з літоўскім jaunas «малады», далей да індаеўрапейскага *i̯eu- «малады, юны»[3].
Імя Яўнут таксама меў сын Валімонта Бушкавіча, які жыў на стагоддзе пазней.
Яўнут было іменем-пажаданнем, такім іменем зычылі як мага даўжэй заставацца такім жа моцным і здаровым, якім чалавек бывае ў юнацтве, у маладосці.
Але імя Яўнуту было нададзенае менавіта такое яшчэ, відаць, і таму, каб яно перагукалася з іменем яго маці, Гедзімінавай жонкі Еўны. У «Хроніцы Быхаўца» імя маці фігуруе як Jewna і перагукаецца з формай Jewnutey (Яўнуцій) тут жа сама[4]. Адпачатныя формы гэтых двух імёнаў аднаўляюцца як Jaunutis, Jaunė. Пашыральнік -ut- вядомы ў балцка-літоўскім іменніку, з ім утвораныя імёны тыпу Кейстут (< Kenstutis), Бірута (< Birutė).
У тапанімііі на тэрыторыі цяперашняй Беларусі захавалася таго ж кораня старалітоўскае імя Яўнель (< *Jaun-elis), ад якога назва Яўнелішкі каля Лынтупаў у Пастаўскім раёне.
Біяграфія правіць
Атрымаў ад бацькі ва ўдзел Ашмяны, Браслаў і Вількамір. Паводле тастаменту Гедзіміна, стаў вялікім князем па яго смерці ў канцы 1341 года. Яўнута падтрымлівала Еўна, удава Гедзіміна і, магчыма, яго маці, і брат Нарымонта, князь пінскі, большасць братоў ігнаравалі яго і праводзілі самастойную палітыку.
Пасля смерці ў 1345 годзе Еўны, Альгерд і Кейстут змовіліся супраць Яўнута, у выніку чаго ён трапіў у палон. Пазней Яўнут уцёк з-пад варты і праз Смаленск прыбыў у Маскву да свайго швагра Сямёна Гордага, дзе прыняў праваслаўе. Быў першым князем-уцекачом, які шукаў падтрымку ў Маскве.
У 1347 годзе памірыўся з братамі, вярнуўся і атрымаў ва ўдзел Заслаўскае княства, у склад якога некаторы час уваходзіў Менск[5].
Заўвагі правіць
- ↑ В. М—н Евнутий // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. XI. — С. 421.
- ↑ R. Trautmann. Die altpreußischen Personennamen. Göttingen, 1974. С. 39.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 510.
- ↑ Список Быховца // Полное собрание русских летописей. Т. 17. Санкт-Петербург, 1907. С. 495.
- ↑ ЭнцВКЛ 2005.
Літаратура правіць
- Грыцкевіч А. Яўнут // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 786. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.