Язэп Дыла

Язэп Дыла, сапраўднае імя Восіп Лявонавіч Дыла (Псеўданімы і крыптанімы: Н.Бываеўскі; Наз. Бываеўскі; Назар Бываеўскі; Nazar Bywajeuski; А.Дыл; А.Дыла; Анна Дыла; Жорсткі; Л.Жорсткі; Тодар Кулеш; Т.Кулеша; Язэп; Н. Б.; Наз. Б.; Н. Б-і; Н. Б-скі; Наз. Б-скі; Я. Д.; Язэп Д.; Яз. Д-а; 14 (2) красавіка 1880, Слуцк — 7 красавіка 1973, Саратаў, Расія) — беларускі празаік, драматург, грамадскі і культурны дзеяч.

Язэп Дыла
Дата нараджэння	2 красавіка 1880(1880-04-02)
Месца нараджэння	Слуцк, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	7 красавіка 1973(1973-04-07) (93 гады)
Месца смерці	Саратаў, Саратаўская вобласць, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Беларусь
Род дзейнасці	драматург, перакладчык, пісьменнік
Месца працы	Минский листок Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы Беларусьфільм Інстытут беларускай культуры
Альма-матар	Слуцкая гімназія (1898) Юр’еўскі ветэрынарны інстытут[d] (1903)
Партыя	Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Язэп Дыла, 1920-я гг.

Нарадзіўся ў Слуцку ў сям’і паштовага служачага. Стрыечны брат яго бацькі быў апошнім слуцкім батлеечнікам. У 1890—1898 вучыўся ў Слуцкай гімназіі. З чацвертага класа ўдзельнічаў у гуртку самаасветы. У гімназійскія гады быў знаёмы з Альгердам Абуховічам.

1-я Усебеларуская нарада архівістаў. Я. Дыла сядзіць першы злева

У 1899 паступіў у Юр’еўскі (Тартускі) ветэрынарны інстытут, адкуль у 1903 годзе выключаны за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях без права паступлення ў іншыя вышэйшыя навучальныя ўстановы. У 1903—1904 у Мінску працаваў у газеце «Северо-Западный край». У 1905 узначальваў арганізацыйную групу Мінскага камітэта РСДРП.

У 1906—1918 у выдавецтвах Пецярбурга, Арэнбурга, Казані, Масквы, быў асабіста знаёмы з А. Купрыным, Л. Андрэевым, М. Арцыбашавым і іншымі рускімі пісьменнікамі. У снежні 1917 удзельнічаў у Першым Усебеларускім з’ездзе, у першыя дні работы старшынстваваў на пасяджэннях. Пасля разгону з’езда абраны яго Радай у склад Выканкаму.

У студзені — лютым 1919 камісар працы ў Часовым урадзе БССР. Супрацьстаяў палітыцы А. Мяснікова, за што ў лютым 1919 арыштаваны і высланы з Беларусі. У 1921—1924 на розных кіраўнічых пасадах у Менску: старшыня Цэнтрасаюза спажывецкіх таварыстаў Беларускага края, старшыня Дзяржаўнай планавай камісіі БССР, намеснік старшыні па раянаванні БССР, член ЦВК БССР. З 1924 правадзейны член Інбелкульта. Разам з прафесарам У. Пічэтам, акадэмікам Я. Карскім распрацоўваў статут Інбелкульта. Дырэктар Інстытута па вывучэнні мастацтва. У красавіку 1925 года быў прызначаны дырэктарам Беларускага тэатра імя Янкі Купалы (БДТ-1). З кастрычніка 1926 па 1928 год — ізноў на працы ў Інбелкульце: вучоны сакратар, а таксама загадчык секцыі па вывучэнні беларускага мастацтва. Намеснік загадчыка Белдзяржкіно. З красавіка 1929 года працаваў інспектрам Галоўмастацтва Наркамасветы.

Арыштаваны ДПУ БССР 18 ліпеня 1930 па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Падчас арышту інспектар наркамата асветы; 10 красавіка 1931 высланы ў Кунгур Пермскай вобласці на 5 гадоў. Потым жыў і працаваў у Саратаве. 22 жніўня 1938 зноў арыштаваны (10.3.1939 справа спынена). Рэабілітаваны судовай калегіяй па крымі­нальных справах Вярхоўнага Суда БССР 15 лістапада 1957 г. Асабовая справа Дылы захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі. У шлюбе ад жонкі Дамінікі меў дачку Ганну.

Памёр у Саратаве, не дажыў адзін тыдзень да 93 гадоў.

Творчасць

«Храбры Юрка» на ідышы. Пераклаў Хаім Мальцінскі

Першая літаратурная публікацыя Язэпа Дылы з’явілася ў 1912 годзе ў газеце «Наша ніва». Ён аўтар апавяданняў «Перад раніцою…» (1912), «Усурыйскі драпежнік» і «Спужаўся… дурненькі!», гістарычнага рамана «На шляху з варагаў у грэкі» (1944—1945), аповесці «У імя дзяцей» (1968), п’есаў «Панскі гайдук» (1926), «Падуанскі студэнт» і «Юнак з Крошына» (1965).

Аўтар публіцыстычных артыкулаў «Праз мукі — да шчасця камунізму» (1918), «Беларускае жыццё ў Маскве» (1918) і «Беларуская секцыя Расійскай камуністычнай партыі» (1918). Таксама выступіў і як мемуарыст: «Пісьменнік-дэмакрат Альгерд Абуховіч» (1958), «Чалавек вялікага сэрца» (1960), «Светлы вобраз» (1957), «Сустрэча ў Пяцігорску» (1959), «Пра Цішку Гартнага» і «Сустрэча з Янам Райнісам».

У сваіх артыкулах па гісторыі культуры даследваў узнікненне беларускага тэатра: «Тэатральная „задума“ 1892 годзе ў Радашковічах» (1957), «Беларускія спектаклі ў перыяд рэвалюцыі 1905 года» (1957), «Першы прафесійны тэатр» (1967), «Мінская трупа „Першага таварыства беларускай драмы і камедыі“» (1920-я), «Беларускія драматычныя гурткі на Случчыне», «Раннія іскры таленту» і інш.

Выступаў у якасці навуковага кансультанта аднаго з першых беларускіх фільмаў — «Кастусь Каліноўскі» (1928). З красавіка 1929 года працаваў інспектрам Галоўмастацтва Наркамасветы.

Бібліяграфія

• Творы. Мн., 1981;
• Праз гады барацьбы і выпрабаванняў // Крыніца. 1989, № 1.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 280. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 323. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2012. — Т. 3. — С. 548. — 688 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0662-8.
• Тэатральная Беларусь: энцыклапедыя : у 2 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2002. — Т. 1. — С. 388.
• Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1993. — Т. 2. Верабей — Іваноў. — С. 415. — 541 с.; іл.. — ISBN 5-85700-075-0.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
• Возвращенные имена: Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталин. репрессий / сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; под ред. А. С. Махнача.. — Мн .: Навука i тэхнiка, 1992. — С. 47-48. — 120 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-343-01246-9.
• Юрэвіч Л. Н. Язэп Дыла і яго гістарычны раман «На шляху з вараг у грэкі» // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. 1991, № 5
• Родчанка Р. Альгерд Абуховіч-Бандынелі: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн.: Маст. літ., 1984. — 134с.
• Родчанка Р. Язэп Дыла // Беларусь. 1984, № 10

Спасылкі

• А. Мальдзіс. Шматгранны талент. Нататкі з нагоды 130-х угодкаў Язэпа Дылы. — 2010, 20 мая.
• ДЫЛА Язэп