Харкаў

горад ва Украіне
(Пасля перасылкі з ​​Харкаў)

Харкаў (укр.: Харків) — горад ва ўсходняй частцы Украіны. Адміністрацыйны цэнтр Харкаўскай вобласці; першая сталіца Савецкай Украіны. Насельніцтва — 1 421 125 чалавек (2022). Плошча — 350 км²[4]. Гэта самы вялікі горад, які знаходзіцца на 50-й паралелі.

Горад
Харкаў
Харків
Герб[d] Сцяг[d]
Герб[d] Сцяг[d]
Краіна
Вобласць
Каардынаты
Унутранае дзяленне
9 раёнаў
Кіраўнік
Заснаваны
1654
Першая згадка
1552
Плошча
350,05[2] км²
Вышыня цэнтра
152 ± 1 м
Тып клімату
Водныя аб’екты
Харкаў[d]
Насельніцтва
1 421 125[3] чалавек (2022)
Шчыльнасць
4100 чал./км²
Агламерацыя
Нацыянальны склад
Часавы пояс
Тэлефонны код
572
Паштовыя індэксы
61000–61499
Аўтамабільны код
ХА
Афіцыйны сайт
city.kharkiv.ua (укр.)(руск.)(англ.)
Харкаў на карце Украіны ±
Харкаў (Украіна)
Харкаў
Харкаў (Харкаўская вобласць)
Харкаў

Тэрыторыя Харкава дзеліцца на 9 адміністрацыйных раёнаў, якія кіруюцца раённымі адміністрацыямі.

Паходжанне назвы правіць

На месцы Харкава знаходзіўся старажытны горад Данец, яшчэ з часоў Кіеўскай Русі. Назва горада паходзіць, імаверна, ад назвы ракі Харкаў («Хар-Кобе»). Іншыя версіі — ад заснавальніка пасялення казака Харытона (Харка) альбо ад казака Івана Каркача (Харкача). Існуе таксама і Палавецкая версія — ад палавецкага горада Шарукань (Харукань).

Гісторыя правіць

З пачатку XVII стагоддзя Харкаўшчына належала да Маскоўскай дзяржавы, але да 1650 года тут не было аселага насельніцтва. Маскоўскія цары імкнуліся выкарыстаць пасяленні ў якасці абарончай лініі супраць крымскіх татар і нагайцаў: «белгародская», «ізюмская» і «ўкраінская» лініі. Расійскія «служылыя людзі» не былі сталым насельніцтвам.

Буйны навуковы, культурны, індустрыяльны і транспартны цэнтр Украіны, быў трэцім індустрыяльным цэнтрам СССР пасля Масквы і Ленінграда.

Горад узнагароджаны ордэнам Леніна (1970) і ордэнам Кастрычніцкай рэвалюцыі (1983).

Геаграфія правіць

Размяшчэнне правіць

Харкаў размешчаны на водападзельным узвышшы і ў даліне рачок Харкаў, Лопань, Вуды і Немышля, апошнія мелі раней забалочаныя берагі і часам улетку перасыхалі. На тэрыторыі сучаснага горада гэтыя невялікія рачулкі сходзяцца і за горадам зліваюцца праз Вуды ў Северскі Данец.

Найвышэйшай кропкай над узроўнем мора — 120 м — з’яўляецца Лесапарк, найніжэйшай — 94 м — Наваселеўка. З гледзішча рэльефу, Харкаў падзяляецца на чатыры нізіны і чатыры ўзвышшы. Вышыні Харкава, пераважна пясчаныя, да нядаўна былі схаваныя хваёвымі і бярозавымі лясамі.

Даўжыня Харкава:[5]

 
Від на раку Лопань і Кафедральны сабор
  • з поўначы на поўдзень — 24,3 км
  • з захаду на ўсход — 25,2 км

Клімат правіць

Клімат Харкава — лагодна-кантынентальны: зіма халодная і снежная, але зменлівая, лета — спякотнае. Сярэдняя тэмпература года — + 6,9 °C (у студзені — 6,9, у ліпені + 20,3). Сярэдняя колькасць ападкаў за год 513 мм, найбольшая ў чэрвені і ліпені. Клімат дазваляе займацца гародніцтвам і садоўніцтвам, уключна з вінаградарствам.

Насельніцтва правіць

Пасля рэвалюцыі 1917 года, ў 1920-я гады колькасць жыхароў Харкава стала павялічвацца. Паводле перапісу 1926 года, ў горадзе пражывала 417.000 чалавек (трэцяе месца пасля Кіева і Адэсы). Адносную большасць насельніцтва складалі ўкраінцы (38,3 %), далей былі рускія — 38 %, яўрэі — 19,5 % (адсоткі на 1897 год: 29,2, 60,0, 6,1 адпаведна). Тэндэнцыя да павелічэння колькасці жыхароў выразна прыкметная і ў 1930-х гадах, галоўным чынам праз прыліў працоўных сіл; у 1939 Харкаў меў 833 000 жыхароў.

Падчас нямецка-фашысцкай акупацыі колькасць насельніцтва ўпала праз мабілізацыю ў войска, масавага вывазу на працы за мяжу і праз пошук прытулку ў правінцыі, і ў 1942—1943 гадах скарачэнне склала 160—180 000 чалавек. Пасля 1944 года насельніцтва горада пачало хутка расці. Перапіс 1959 года паказаў рост жыхароў Харкава да 953 000 чалавек. Значная частка яго — прамысловыя працаўнікі, служачыя, будаўнікі, а таксама працаўнікі транспарта, гандлю, адукацыі і аховы здароўя. Нацыянальны склад наступны: ўкраінцаў 48 %, рускіх — 40 %, яўрэяў — 9 %.

Прамысловасць правіць

  • Завод імя Малышава — Заснаваны ў 1895 як Харкаўскі паравозабудаўнічы завод. Цяпер гэта прадпрыемства транспартнага і энергетычнага машынабудування
  • Завод Электрацяжмаш. Заснаваны ў 1946 як прадпрыемства па вырабу магутных гідрагенератараў, гідрагенератараў-рухавікоў, турбагенератараў
  • Харкаўскі электрамеханічны завод. ХЭМЗ у 1915 з Рыгі быў перадыслацыраваны ў Харкаў. Цяпер гэта шматпрофільнае электратэхнічнае прадпрыемства з шырокім спектрам вырабляемай прадукцыі
  • Завод Южкабель заснаваны ў 1943 годзе. Сёння гэта буйнейшае прадпрыемства па вырабу кабельна-правадніковай прадукцыі ва Украіне.
  • Харкаўскі падшыпнікавы завод, які забяспечвае сваёй прадукцыяй атамныя і цеплавыя электрастанцыі, нафтавыя радовішчы і вугальныя шахты, метрапалітэны і навабудоўлі, чыгунку і гарадскі транспарт
  • Турбаатам — галоўная навуковая ўстанова энергамашынабудаўнічага комплексу Украіны. Прадпрыемства вырабляе паравыя, гідраўлічныя, газавыя турбіны для цеплавых, атамных, гідра- электрастанцый
  • Харкаўскі трактарны завод вырабіў першы трактар 1 верасня 1931 года. Цяпер ХТЗ вырабляе трактары, дарожна-будаўнічую тэхніку, прадукцыю для кузнечнай і ліцейнай вытворчасці, запасныя часткі
  • Харкаўскі прыборабудаўнічы завод імя Шаўчэнкі — шматпрофільнае прадпрыемства
  • Харкаўскі авіяцыйный завод
  • ФЭД
  • Харкаўскі электратэхнічны завод
  • Харкаўскі вагонарамонтны завод
  • Харкаўская бісквітная фабрыка

Адукацыя і навука правіць

60 навукова-даследчых інстытутаў, 90 ВНУ (Харкаўскі нацыянальны медыцынскі ўніверсітэт, Харкаўскі нацыянальны ўніверсітэт імя В. Н. Каразіна і інш.

Культура правіць

6 музеяў, карцінная галерэя, 8 тэатраў, 80 бібліятэк.

Славутасці горада правіць

Цэнтральная плошча Харкава — помнік архітэктуры плошча Свабоды (да другой паловы 1990-х гг. — плошча Дзяржынскага), другая паводле памераў у Еўропе і сёмая ў свеце.

Харкаўскі заапарк — адкрыўся трэцім у Расійскай імперыі.

Праз батанічны сад Харкаўскага ўніверсітэта і Парк імя Горкага працягнутая падвясная канатная дарога.

У Харкаве знаходзіцца ўпраўленне Паўднёвай украінскай чыгункі і дзіцячая чыгунка.

Харкаўскі планетарый імя Ю. А. Гагарына быў адкрыты ў 1957 годзе.

Вядомыя асобы правіць

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. а б https://www.pravda.com.ua/news/2021/11/11/7313698/
  2. GeoHive
  3. https://ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2022/zb/05/zb_Сhuselnist.pdf
  4. Парламент затвердив нові межі Харкова
  5. Геаграфічная даведка, сайт Харкава Архівавана 18 снежня 2013.
  6. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6). — С. 444.
  7. Прафесар В. А. Скумін
  8. Беларусь: Энцыкл. даведнік / Беларуская энцыклапедыя; Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 760. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.