Арэол (мастацтва)

Арэол (лац.: aureola — памяншальнае ад лац.: aurea, «залаты») — гэта ззянне светлавога воблака, якое на выявах святых персанажаў акружае ўсю фігуру.

Цэнтральнатыбецкая танка Гух’ясамаджа тантра, XVII стагоддзе. Мастацкі музей Рубіна

Выявы Марыі, маці Ісуса, часта акружаны арэолам, як на гэтай выяве Дзевы Марыі Гвадэлупскай.

Хрыстос і Яго Уваскрасенне, фрэска ў Царкве Хора, Стамбул.

У раманскіх мовах назоўнік Aureola звычайна больш звязаны са светлавым дыскам, які атачае галаву святых фігур, што ў беларускай мове называецца німбам. У індыйскіх рэлігіях німб на спіне або галаве называецца prabhāmaṇḍala або prabhavali.

У мастацтве

У самыя раннія перыяды хрысціянскага мастацтва выкарыстанне арэолу абмяжоўвалася фігурамі асоб хрысціянскага Бога, але потым яно было распаўсюджана на Дзеву Марыю і некаторых святых.

Арэол, які ахоплівае ўсё цела, звычайна мае авальную або эліптычную форму, але часам малюецца круглым, ці ў форме Vesica piscis або чатырохлістніка. Калі ён выглядае проста як светлавы дыск вакол галавы, яго называюць німбам, у той час як спалучэньне німба і арэола называецца славаю. Строгае адрозненне паміж німбам і арэолам звычайна не праводзіцца, і апошні тэрмін часцей за ўсё выкарыстоўваецца для абазначэння ззяння вакол галоў святых, анёлаў або Асобаў Тройцы.

Асобна вылучаецца спецыфічны матыў у іканаграфіі Дзіцятка Ісуса, які з’яўляецца крыніцай святла ў сцэне Божага Нараджэння. Гэтыя выявы паходзяць непасрэдна з аповедаў святой Брыгіты Шведскай пра яе бачанні, у якіх яна апісвае, што бачыла гэта.

Развіццё

Німб у хрысціянскім мастацтве ўпершыню з’явіўся ў V стагоддзі, але практычна той жа матыў быў вядомы некалькімі стагоддзямі раней, у дахрысціянскім эліністычным мастацтве. Ён сустракаецца ў некаторых персідскіх выявах цароў і багоў, а таксама з’яўляецца на манетах кушанскіх цароў Канішкі I, Хувішкі I і Васудэвы I, а таксама на большасці выяваў Буды ў грэка-будыйскім мастацтве з I стагоддзя нашай эры. Яго выкарыстанне таксама было прасочана ад егіпцян да старажытных грэкаў, выявы Траяна (арка Канстанціна) і Антаніна Пія (рэверс медаля) былі знойдзены разам з ім. Рымскія імператары часам маляваліся ў зіхатлівай кароне з завостранымі прамянямі, прызначанымі для адлюстравання прамянёў сонца. Згодна з ісламскай традыцыяй, прарок Мухамед не можа быць адлюстраваны рэпрэзентатыўна; аднак некаторыя рэлігійныя мастакі паказвалі яго прысутнасць у гістарычных сцэнах, выкарыстоўваючы пусты палаючы арэол у якасці запаўняльніка.

У круглай форме німб прадстаўляе сабой натуральнае і нават прымітыўнае выкарыстанне ідэі кароны, мадыфікаваны такой жа простай ідэяй выпраменьвання святла з галавы вышэйшай істоты або метэаралагічным феноменам гало. Верагодна, што ўсе пазнейшыя асацыяцыі з сімвалам адносяцца да ранняга астралагічнага паходжання (гл. Мітра), асоба, якая праслаўляецца такім чынам, атаясамліваецца з сонцам і прадстаўлена ў вобразе сонца; таму арэол — Фарн маздаізму. З гэтага ранняга астралагічнага выкарыстання форма «слава» ці «німб» была адаптавана або атрымана ў спадчыну ў новых вераваннях.

Мандорла

Асноўны артыкул: Мандорла

Хрыстос у Славе, паказанай у форме мандорлы ў сярэднявечным ілюмінаваным манускрыпце.

Мандорла — гэта арэол у форме Vesica piscis, які акружае фігуры Хрыста і Дзевы Марыі ў традыцыйным хрысціянскім мастацтве. Ён звычайна выкарыстоўваецца для апраўлення фігуры Хрыста ў Славе ў раннім сярэдневякоўі і раманскім мастацтве, а таксама ў візантыйскім мастацтве тых жа перыядаў. Тэрмін адносіцца да формы, падобнай на міндаль : «мандорла» на італьянскай мове азначае плод міндаля. У абразах Усходняй Праваслаўнай Царквы мандорла выкарыстоўваецца для адлюстравання святых момантаў, якія выходзяць за межы часу і прасторы, такіх як Уваскрасенне, Праабражэнне і Узнясенне. Гэтыя мандорлы часта афарбоўваюцца ў некалькі канцэнтрычных каляровых узораў, якія цямнеюць па меры набліжэння да цэнтра. Гэта адпавядае царкоўнаму выкарыстанню апафатычнай тэалогіі, апісанай Дыянісіем Арэапагітам і іншымі. Па меры таго, як святасць павялічваецца, няма спосабу адлюстраваць яе яркасць, акрамя цемры.

На вядомай раманскай фрэсцы Хрыста ў Славе ў Царкве Святога Клімента ў Таўлі надпіс «Ego Sum Lux Mundi» («Я — святло свету») уключаны ў малюнак мандорлы.

На тымпане ў Конку намаляваны жэст Хрыста, выразаны ў раманскай скульптуры, які паказвае на анёлаў ля Яго ног з падсвечнікамі. Шэсць навакольных зорак, якія нагадваюць квітнеючыя кветкі, паказваюць на вядомыя планеты, уключаючы Месяц. Тут сімвалізм мае на ўвазе Хрыста як Сонца.

У адным асаблівым выпадку, у Чэрвоне (Ньеўр), Хрыстос сядзіць у атачэнні васьмі зорак, якія нагадваюць квітнеючыя кветкі. У Конку кветкі шасціпялёсткавыя. У Чэрвоне, дзе матыў міндаля паўтараецца па краі мандорлы, яны пяціпялёсткавыя, як і кветкі міндаля — першыя кветкі, якія з’яўляюцца ў канцы зімы, нават раней, чым лісце міндальнага дрэва. Тут ёсць спакуса пашукаць спасылкі ў сімвалізме дзевяціразгалінаванага кандэлябра Ханукіі. У XII стагоддзі з Нарбоны выйшла вялікая школа іўдаістычнай думкі, якая супадала з вытокамі Кабалы. Больш за тое, у Чэрвоне толькі восем зорак/кветак мае шэсць пялёсткаў: Корань Давіда, Ранішняя зорка, згаданая ў канцы Кнігі Адкрыцця (22:16) (У адным са самых старажытных рукапісаў поўнай яўрэйскай Бібліі, Ленінградскім кодэксе, можна знайсці зорку Давіда, умураваную ў васьмікутнік).

У сімволіцы Хільдэгарды фон Бінген мандорла адносіцца да Космасу.

Літаратура

• Timmers J.J.M. A Handbook of Romanesque Art New York London 1969 Icon Editions, Harper and Row
• Gérard de Champéaux, Dom Sébastièn Sterckx o.s.b. Symboles, introduction à la nuit des temps 3, Paris 1966 ed. Zodiaque (printed: Cum Permissu Superiorum)
• Adolphe Napoléon Didron, Christian iconography or, the history of Christian art in the Middle Ages London 1886 https://archive.org/stream/christianiconogr01didruoft
• Brian Young The Villein’s Bible; stories in romanesque carving London 1990 Barry & Jenkins
• Roger Cook The Tree of Life: Image for the Cosmos New York 1974 Avon Books
• Parry, Ken; David Melling (editors) (1999). The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity. Malden, MA.: Blackwell Publishing. ISBN 0-631-23203-6. {{cite book}}: |author2= мае агульную назву (даведка)