Дыялекталагічны атлас

Дыялекталагічны атлас (лінгвістычны атлас) — сістэматызаваны збор дыялекталагічных карт, якія паказваюць распаўсюджванне дыялектаў дадзенай мовы на тэрыторыі, занятай яе носьбітамі. Матэрыялы для дыялекталагічнага атласа збіраюцца па спецыяльнай праграме, якая ахоплівае ўсе бакі мовы (фанетыка, марфалогія, сінтаксіс, лексіка). Уся сукупнасць карт дыялекталагічнага атласа дае сістэмнае ўяўленне пра дыялектнае вар’іраванне мовы ў дачыненні да ўсіх бакоў яе складу. Дыялекталагічны атлас служыць асновай для вывучэння розных аспектаў мовы метадамі лінгвістычнай геаграфіі.

Існуюць розныя пакаленні дыялекталагічных атласаў. Да атласаў першага пакалення належыць, напрыклад, Дыялекталагічны атлас беларускай мовы (1963), які дае ўяўленне пра асаблівасці беларускай дыялектнай мовы на ўсіх узроўнях моўнай сістэмы. У выданні адлюстраваны асаблівасці гаворак 1027 паселішчаў Беларусі і ўсе дыялекты беларускай мовы. Кіраўнікамі гэтага фундаментальнага ва ўсходнеславянскай лінгвістыцы праекта былі Рубэн Іванавіч Аванесаў і Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч, над картамі працавалі такія вядомыя айчынныя дыялектолагі з Інстытута мовазнаўства АН Беларусі як Ганна Уладзіміраўна Арашонкава, Ніна Трафімаўна Вайтовіч, Аляксандр Антонавіч Крывіцкі, Мікалай Васілевіч Бірыла, Іван Якаўлевіч Яшкін, Фёдар Данілавіч Клімчук і многія іншыя.

Атласы другога пакалення — гэта рэгіянальныя атласы. У Беларусі гэта, напрыклад, «Атлас гаворак паўночна-ўсходняй Брэстчыны» Ю. В. Чарнякевіча (2009). Крыніцамі для даследавання паслужылі матэрыялы, сабраныя аўтарам у палявых умовах у 64 населеных пунктах на тэрыторыі паўночна-ўсходняй Брэстчыны (у Брэсцкай (Івацэвіцкі, Баранавіцкі, Ляхавіцкі, Пружанскі, Бярозаўскі, Пінскі, Ганцавіцкі раёны), Гродзенскай (Слонімскі і Зэльвенскі раёны) і Мінскай (Клецкі раён) абласцях).

Да атласаў трэцяга пакалення належаць атласы цэлай сям’і роднасных моў. Гэта, напрыклад, Агульнаславянскі лінгвістычны атлас, у якім змешчаны моўныя факты з усіх жывых славянскіх моў.

Чацвёртае пакаленне атласаў — гэта атласы сем’яў і груп разнастайных сумежных моў народаў свету. Да чацвёртага пакалення належыць Лінгвістычны атлас Еўропы.

Найважнейшыя дыялекталагічныя атласы правіць

Дыялекталагічны атлас беларускай мовы (1963).
Лінгвістычны атлас Францыі (Atlas linguistique de la France, par J. Gilliéron et E. Edmont, т. 1-7, 1902-12);
Нямецкі лінгвістычны атлас [Deutscher Sprachatlas, Hrsg. von F. Wrede (fortgesetzt von B. Martin, W. Mitzka). Lfg 1-19, 1926-54];
Атлас русских народных говоров центральных областей к востоку от Москвы (под ред. Р. И. Аванесова, 1957); [Бернштейн С. Б., Чешко Е. В., Зеленина Э. И.];
Атлас болгарских народных говоров в СССР (1958);
Дзендзелiвський Й. О. Лiнгвiстичний атлас украjнських народних говорiв Закарпатськоj областi УРСР. (Лексика) (ч. 1-2, 1958-60);
Атласул лингвистик молдовенеск (ред. Р. Удлер, В. Комарницки; бол 1-2, 1968-72);
Общеславянский лингвистический атлас (вып. 1-3-, 1978-94-);
Атлас украïнськоï мови (т. 1-3, 1984—2001).

Зноскі

↑ Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.

Літаратура правіць

Атлас диалектологический / Л. Л. Касаткин // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017
Диалектологический атлас // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2
Pop S., Pop R. D. Atlas linguistiques européens. Domaine roman. Louvain, 1960
Сухачев Н. Л. Лингвистические атласы и карты // Проблемы картографирования в языкознании и этнографии. Л., 1974
Миронов С. А. Немецкая диалектография за сто лет // Вопросы языкознания. 1976. № 4
Аванесов Р. И. Общеславянский лингвистический атлас (1958—1978). Итоги и перспективы // Славянское языкознание. VIII Международный съезд славистов. Доклады советской делегации. М., 1978. № 4
Алинеи М. Лингвистический атлас Европы: первые двадцать два года // Вопросы языкознания. 1993. № 3
Донадзе Н. З. Новые перспективы в лингвогеографии — Лингвистический атлас Европы // Общеславянский лингвистический атлас: Материалы и исследования. 2001—2002. М., 2004

[1] Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.

[1]