Піхта аднаколерная
Піхта аднаколерная[1] (лац.: Ábies cóncolor) — вечназялёнае дрэва, від роду Піхта сямейства Хваёвыя (Pinaceae).
| Піхта аднаколерная | ||||||||||||||||
 Піхта аднаколерная ў Сьера-Невадзе | ||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||||
| Арэал | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
| Ахоўны статус | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Батанічнае апісанне правіць
Піхта аднаколерная — вялікае (дыяметр ствала да 1,9 метра) і высокае (да 60 метраў) дрэва з шырокай канічнай кронай, густой ў маладосці і адносна рэдкай і апушчанай у старасці; вострай шпілепадобнай вяршыняй (у старых дрэў яна становіцца больш плоскай).
Кара шэрая, гладкая, цвёрдая; таўшчыня ў пачатку дрэва ў дарослых дрэў 10-15 см, можа дасягаць 18 см, з глыбокімі падоўжнымі разорамі, устойлівая да дзеяння агню. Шкілетныя галіны размешчаны пад прамым вуглом да ствала, схільныя з узростам да правісання. Галінкі дробныя, гладкія, з жаўтлявым апушэннем, звычайна накіраваныя ўверх. Пупышкі жоўта-зялёныя, тупыя і смалістыя, даўжынёй каля 6 см.
Іголкі плоскія, зялёныя ці блакітна-зялёныя, з шаравата-белымі лініямі з абодвух бакоў, часта серпападобна-выгнутыя, на верхавіне круглявая, са слаба пашыраным аснаваннем, несіметрычна размешчаныя. Даўжыня 1,5-6 см, шырыня 2-3 мм. На ніжняй паверхні іголкі маецца 4-8 шэрагаў вусцеек па абодвум бакам цэнтральнай жылкі. На верхняй паверхні аналагічна размешчаны 7-12 (5-18) шэрагаў вусцеек. Валодаюць вострым пахам, якія нагадваюць камфару.
Шышкі буйныя, сядзячыя, авальна-цыліндрычныя, даўжынёй 7-12 см, шырынёй 3-4,5 см; ў пачатку паспявання аліўкава-зялёныя, затым становяцца жоўта-карычневымі і цёмна-карычневымі. Лускавінкі памерам 2,5-3 × 2,8-3,8 см. Насенне карычневае з ружаватым крылом, даўжынёй 8-13 мм; семядоляў 5-9 (па іншых дадзеных 5-7). У адным кілаграме змяшчаецца ад 22 000 да 33 000 насення; сярэдняя вага 1000 штук складае прыкладна 35 грам.
Колькасць храмасом 2n = 24.
Прыроднае распаўсюджанне правіць
Піхта аднаколерная расце раёны з умерана вільготным кліматам (мінімальны гадавы аб’ём ападкаў 500 мм; лепшыя ўмовы развіцця з ападкамі ад 900 да 1900 мм у год), працяглай зімой, умераным або багатым снежным покрывам. Большасць піхтаў расце на вышыні ў 1200-3000 метраў уздоўж заходняй Сьера-Невады. Мінімальная працягласць безмарознага перыяду 80 дзён.
Разнавіднасць Піхта Скалістых гор расце, пераважна, у высакагорных раёнах з працяглай снежнай зімой і адносна кароткім вегетацыйным перыядам, з прыкладна раўнамерным размеркаваннем ападкаў на працягу лета. Сярэднегадавы аб’ём ападкаў вар’іруецца ад 510 да 890 мм. Разнавіднасць Каліфарнійская піхта сустракаецца як у халодных горных абласцях, так і цёплых раўнінных раёнах, аддаючы перавагу больш вільготнаму клімату: сярэднегадавы аб’ём ападкаў вагаецца ад 890 да 1900 мм і нават больш. Лепш за ўсё гэтая піхта расце на поўдні Каскадных гор і заходніх схілах Сьера-Невады.
Піхта, як правіла, досыць устойлівая да адносна шырокага дыяпазону параметраў глебы, уключаючы яе структуру, кіслотнасць і ўтрыманне пажыўных рэчываў; адчувальная да лішку вільгаці і недахопу глебавага азоту.
Класіфікацыя правіць
Сінонімы правіць
У батанічнай літаратуры для піхты аднаколернай вядомы наступныя сінонімы[2] віду Піхта аднаколерная (Abies concolor):
- Picea concolor (Gordon) (1858)basionym
- Picea lowiana (Gordon) (1862)
- Abies lowiana (Gordon) A.Murray bis (1863)
- Abies grandis var. lowiana (Gordon) Hoopes (1868)
- Pinus concolor (Gordon) Parl. (1868)
- Abies grandis var. concolor A.Murray bis (1875)
- Pinus lowiana (Gordon) W.R.McNab (1876)
- Abies concolor var. lowiana (Gordon) Lemmon (1895)
- Abies concolor f. atroviolacea Cinovskis (1974)
- Abies concolor subsp. lowiana (Gordon) E.Murray (1983)
- Abies concolor var. bajacalifornica Silba (1990)
- Abies concolor var. martinezii Silba (1990)
- Abies lowiana var. viridula Debreczy & Rácz (1995)
Таксанамічнае становішча правіць
| яшчэ 6 сямействаў | яшчэ каля 50 відаў | ||||||||||||
| парадак Хвоі |
род Піхта |
||||||||||||
| аддзел Хвойныя |
сямейства Хваёвыя |
від Піхта аднаколерная | |||||||||||
| яшчэ тры вымерлых парадкі |
яшчэ 10 родаў | ||||||||||||
Прымяненне правіць
Драўніна піхты з'яўляецца адной з найбольш універсальных іглічных парод Амерыкі і выкарыстоўваецца для вырабу разнастайных будаўнічых матэрыялаў, асабліва яна падыходзіць для вырабу апор. Асноўнымі напрамкамі выкарыстання драўніны і піламатэрыялаў піхты аднаколерная з'яўляюцца: домабудаванне, выраб драўлянай тары, збудаванне часовых драўляных канструкцый; вытворчасць аконных рам, дзвярэй і розных сталярных вырабаў.
Піламатэрыялы з піхты адрозніваюцца адсутнасцю смаляных выдзяленняў і добрай тэкстурай. Вясновая драўніна мае практычна белы колер, а летняя — чырванавата-карычневае адценне, пры гэтым кантраст паміж абалонай і ядром настолькі нязначныя, што часта бываюць невідавочныя.
Дрэвы ўжываюць таксама для вырабу апалубкі і крокваў, драўлянага каркаса для ашалёўкі сцен і насцілу для дахаў, сайдынгу. Прамысловае прызначэнне звязана з вытворчасцю фанеры, паддонаў, мэблевых дэталяў, сталярных пліт. Драўняныя адходы піхты выкарыстоўваюцца ў якасці дроў. Драўніна піхты — каштоўная сыравіна для атрымання хвойнай цэлюлозы, пры гэтым сярэдняя даўжыня драўнянага валакна гэтай пароды вельмі высокая.
Лічыцца, што піхта аднаколерная можа выкарыстоўвацца для вытворчасці паліўнага этанолу. Эфірны алей, атрыманы з піхты аднаколернай, мае свежы, падбадзёрлівы водар, а дзякуючы высокаму ўтрыманню тэрпенаў, валодае моцным антыаксідантным дзеяннем і спрыяльна ўздзейнічае на імунную сістэму. Выкарыстоўваецца ў якасці араматычнага сродку, а таксама пры правядзенні масажу.
Індзейцы шырока выкарыстоўвалі піхту ў медыцынскіх мэтах: хвоя ўжывалася для палягчэння болю, выкліканай рэўматызмам і лёгачнымі захворваннямі; смала — для лячэння парэзаў, язваў і фурункулаў, а таксама для падрыхтоўкі адвараў пры лячэнні венерычных захворванняў; настоем кары спрабавалі лячыць сухоты. Абарыгены Нью-Мексіка выкарыстоўвалі смалу піхты для лячэння зубоў.
У Каліфорніі і іншых паўднёва-заходніх штатах ЗША піхта аднаколерная выкарыстоўваецца ў якасці каляднай елкі: яна прыемна пахне, добра трымае форму і доўга не абсыпаецца пасля зрэзкі.
Выкарыстанне ў дэкаратыўных мэтах правіць
Піхта аднаколерная ўжываецца ў ландшафтным дызайне і будаўніцтве ў адзіночных або невялікіх групавых пасадках. Добра спалучаецца з лістоўніцамі, асабліва восенню, калі на фоне іх жоўтай ігліцы найбольш ярка праяўляецца блакітнаваты адценне піхты. У Цэнтральнай Еўропе піхта аднаколерная выкарыстоўваецца як вулічнае і паркавае дрэва, а таксама для стварэння гарадскіх лесанасаджэнняў.
Папулярнасць гэтай хвойнай расліны ў дэкаратыўным раслінаводстве таксама звязана з высокімі, у параўнанні з большасцю іншых відаў піхты, адаптацыйнымі ўласцівасцямі, устойлівасцю да нізкіх і высокіх тэмператур, засухі і лішку вільгаці, а таксама ўздзеяння неспрыяльных гарадскіх умоў. Адзначаецца нізкая адчувальнасць гэтага дрэва да азону.
Зноскі
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 7. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Abies concolor. Species details (англ.). Conifer database. Catalogue of Life: 2009 Annual Checklist. Архівавана з першакрыніцы 20 жніўня 2011. Праверана 1 снежня 2009.