Вікіпедыя

Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др Чаховіч Уладзіслаў перанёс старонку Гравюра Адэльгаўзэра-Цюндта у Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
[[Выява:Гравюра Цюндта.jpg|thumb|550px|Гравюра АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта, [[1568]]. На дальнім плане бачна панарама сярэднявечнага Гродна.]]
'''Гравюра АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта''' ({{lang-la|"Vera designatio urbis in Littavia Grodnae"}} - "''Сапраўднае апісанне горада Гродна ў Літве''") - адна з самых старых выяў [[горад Гродна|горада Гродна]], на якой паказаны [[сярэднявечча|сярэднявечны]] горад Гродна. З'яўляецца каштоўным выяўленчым матэрыялам па вывучэнню архітэктуры старажытнага Гродна. Акрамя палітычнай гісторыі, гравюра АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта ўтрымлівае каштоўныя звесткі па сацыяльна-эканамічнай гісторыі, гісторыі штодзённасці, гістарычнай [[антрапалогія|антрапалогіі]], [[геральдыка|геральдыцы]] і іншых спецыяльных гістарычных дысцыплінах.
==Апісанне==
Насценная гравюра {{нп3|Маціяс Цюндт|Маціяса ЦюндтаЦюнта|en|Matthias Zündt}} "Сапраўдае апісанне горада Гродна ў Літве" па малюнку Ёхана (Ганса) АдэльгаўзэраАдэльгаўзера ({{lang-de|Johannes Adelhauser}}) ўяўляе сабой [[медзярыт]] агульным памерам 100,5 см у шырыню і 35,5 см у даўжыню. Вядомы толькі некалькі экзэмпляраў гравюры, адна з іх захоўваецца ў {{нп3|Нацыянальная бібліятэка, Варшава|Нацыянальнай бібліятэцы|pl|Biblioteka Narodowa (Warszawa)}} ў [[Варшава|Варшаве]].
==Сюжэт гравюры==
Асноўны сюжэт гравюры - сустрэча [[вялікае княства Маскоўскае|маскоўскага пасольства]] на чале з Фёдарам Умным-Колычавым з [[маршалак гаспадарскі|гаспадарскім маршалкам]] ВКЛ [[Астафій Багданавіч Валовіч|Я. Валовічам]], ураднікам [[каралі польскія|караля польскага]] і [[вялікія князі літоўскія|вялікага князя літоўскага]] [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ў ліпені [[1567]] ў прадмесці Гародні на левым беразе [[рака Нёман|Нёмана]] - выкананы на на фоне падрабязнай панарамы горада. У левым верхнім куце медзярыта знаходзіцца яго прысвячэнне Жыгімонту Аўгусту, пад назвай гравюры (па цэнтру ўверсе) знаходзіцца герб апошняга [[Ягелоны|Ягелона]], а ў верхнім правым куце змешчаны невялікі тэкст з кароткім апісаннем падзей, адлюстраваных на медзярыце (вядомыя лацінская і нямецкая версіі гэтага тэксту). Найбольш важныя выявы, змешчаныя на гравюры, суправаджаюцца двухмоўнымі надпісамі на [[лацінская мова|лацінскай]] і [[нямецкая мова|нямецкай мовах]].
Радок 8:
Акрамя Маскоўскага на гравюры зафіксаваны яшчэ тры пасольствы, што знаходзіліся ў той час у Гародні, - [[татары|татарскае]], [[Турэцкая імперыя|турэцкае]] і [[Валахія|валашскае]].
==Гісторыя==
Упершыню гравюра ЦюндтаЦюнта была выраблена ў [[1568]] годзе ў [[Нюрнберг]]у.
 
У [[1575]] рэплікацыя гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера/ЦюндтаЦюнта была выдадзена з меншай колькасцю дэталяў і невялікімі скажэннямі ў другім томе [[кёльн]]скага выдання Георга Браўна і Франца Хагэнберга "''Атлас гарадоў зямнога свету''" ({{lang-la|"Civitates orbis terrarum"}}). У гэтым выданні гравюра суправаджаецца тэкстам, у якім даецца падрабязнае апісанне падзей, адлюстраваных на выяве. Вядомыя лацінскамоўная ([[1597]], [[1612]]), нямецкамоўная ([[1576]]) і [[французкая мова|франкамоўная]] версіі гэтага выдання.
 
Існуюць і пазнейшыя варыяцыі гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта ([[1608]], [[1610]], [[1623]], [[1637]], [[1659]], [[1711]], [[1720]]), якія значна саступаюць арыгіналу як у падрабязнасці адлюстраваных дэталяў, так і ў якасці выяў. Тым не менш, дзякуючы гэтым рэплікацыям выгляд Гародні [[XVI ст.]], прадстаўлены на гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта, стаў "кананічным" і добра вядомым у [[Еўропа|Еўропе]] на працягу наступных стагоддзяў.
==Вывучэнне гравюры==
Навуковае вывучэнне гравюры распачалося ў Расійскай імперыі ў канцы ХІХ ст.
[[Выява:Grodna 1575.jpg|thumb|350px|Гравюра ў выданні Брауна-Хохенберга, [[1575]]]]
У [[1879]] [[Расійская нацыянальная бібліятэка|Імператарская публічная бібліятэка]] ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]] набыла за 200 марак экзэмпляр гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта, пасля чаго з'явіліся публікацыі П. Дзікава, В. Стасава і [[Яўстафій Філарэтавіч Арлоўскі|Я. Арлоўскага]] з яе апісаннем, у першую чаргу прысвечаныя вывучэнню выяў [[праваслаўе|праваслаўных]] цэркваў Гродна, змешчаных на медзярыце. Інфармацыя пра гравюру, пададзеная гэтымі аўтарамі, амаль ідэнтычная, у тым ліку і пра тое, што АдэльгаўзэрАдэльгаўзер памыліўся і змясціў [[Барысаглебская царква, Гродна|Каложскую царкву]] на левым беразе Нёмана. Гэты штамп перайшоў і ў працы пазнейшых аўтараў, якія пісалі пра гравюру, і быў толькі нядаўна абвергнуты.
 
У гэты ж час з'яўляюцца копіі арыгінальнай гравюры з каментарыямі. Так, якасныя копіі гравюры былі выдадзены ў альбоме Д. Равінскага «''Достоверные портреты Московских государей Ивана III, Василия Ивановича, Ивана IV и посольства их времени''» і ў даследаванні Тэадора Шымана, прысвечаным палітычнаму развіццю [[Усходняя Еўропа|усходне-еўрапейскага]] рэгіёну да пачатку XVIІ ст.
Радок 22:
У [[1923]] гравюру пачаў вывучаць польскі гісторык [[Юзаф Ядкоўскі|Ю. Ядкоўскі]], які аспрэчваў тэзіс расійскіх навукоўцаў пра спрадвечнасць праваслаўя ў Гародні і звяртаў ўвагу на [[каталіцтва|каталіцкія]] касцёлы, змешчаныя на гравюры.
 
У другой палове [[ХХ ст.]] з'явіліся спецыяльныя працы, якія абапіраліся на гравюру АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта як на адну з падставовых крыніц сваіх даследаванняў. Вядомы даследчык архітэктуры [[Алена Квітніцкая]] разглядала выявы, змешчаныя на гравюры, у сувязі з рэканструяваным ёй па матэрыялах [[Валочная памера|Валочнай памеры]] Гародні [[1560]] планам горада. Даследчыца выявіла пэўныя несупадзенні гравюры з выявай Гародні на здымку [[1866]], аднак пры гэтым не звяртаючы ўвагу на тое, што гравюра магла малявацца з іншых кропак, чым быў зроблены здымак.
 
Нямецкі гісторык мастацтва літоўскага паходжання П. Реклайціс у артыкуле прысвечаным тыпалагізацыі мяшчан [[ВКЛ]], звяртаў увагу на магчымасць выкарыстання гравюры як этнаграфічнай крыніцы і разглядаў яе як яскравы прыклад [[рэнесанс]]нага мастацтва. Даследчык адзначаў у гравюры вялікую колькасць замалёвак бытавых сцэн, на якіх адлюстроўваліся розныя прафесіі і рамёствы сваёй краіны, а таксама тыпы жыхароў іншых краін, іх адзенне, зброя, знешні выгляд. Реклайціс таксама выказаў меркаванне пра магчымасць існавання альбома АдэльгаўзэраАдэльгаўзера з дакладнымі малюнкамі асобных падзей, этнаграфічных эцюдаў, жыхароў і будынкаў, што былі пазней перанесены ў паменшаным выглядзе на гравюру. Па меркаванні аўтара альбом АдэльгаўзэраАдэльгаўзера мог быць вывезены з Нюрнберга ў [[Італія|Італію]]. Даследчык звяртаў ўвагу на ўласцівую рэнесансу шматсюжэтнасць гравюры, калі падзеі, адлюстраваныя на гравюры, адбываліся ў розны час.
 
Польскі калекцыянер Т. Неваднічанскі ўвёў у навуковы зварот уласны экзэмпляр гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта, якую ён набыў у [[1979]] у спадкаемцаў графа [[Эмерык Каралевіч Чапскі|Гутэн-Чапскага]] ў [[Рым]]е. У артыкуле, прысвечаным гравюры, аўтар змясціў яе апісанне, агульны кантэкст падзей, паказаных на выяве, а таксама дадаў вельмі якасную копію гравюры, павялічаныя надпісы з яе лацінскай і нямецкай версій, а таксама выявы пазнейшых рэплікацый гравюры.
 
З канца ХІХ ст. выява гравюры АдэльгаўзэраАдэльгаўзера-ЦюндтаЦюнта пачала шырока ўжываецца ў даведачных выданнях па гісторыі, архітэктуры і археалогіі, аднак у асноўным ў якасці ілюстрацыі. Таксама гравюра была выдадзена з калекцыі Дзяржаўнага музея выяўленчых мастацтваў імя А.С. Пушкіна разам невялікім артыкулам з яе апісаннем.
==Сучасныя беларускія даследаванні==
У сучасны час гравюра стала аб'ектам даследаванняў беларускіх навукоўцаў. Даследчык [[Юрый Кішык|Ю. Кішык]] выкарыстоўваў гравюру як крыніцу па гісторыі забудовы і вызначэнні асаблівасцяў аб'ёмна-прасторавай структуры Гродна, даследчык [[Юры Гардзееў|Ю. Гардзееў]] - для рэканструкцыі архітэктурна-будаўнічай панарамы горада, знешняга выгляду і вызначэння месцазнаходжання асобных будынкаў, а таксама для даследавання прафесійных супольнасцяў горада. Гісторык Н. Сліж у сваім даследаванні па гісторыі царквы і манастыра Св. Барыса і Глеба звяртаўся да гравюры ЦюндтаЦюнта і выказваў меркаванне пра тое, што асобныя часткі выявы, змешчанай на гравюры, маляваліся з розных месцаў. Н. Сліж лакалізаваў Каложскую царкву на правым беразе Нёмана і вызначыў дакладнае месца на левым беразе Нёмана, з якога яе маляваў АдэльгаўзэрАдэльгаўзер.
Гродзенскі краязнавец І.Лапеха на падставе малюнкаў АдэльгаўзэраАдэльгаўзера і Макоўскага прапанаваў матэматычны метад лакалізацыі архітэктурных дамінант Гародні.
==Цікавыя факты==
*У [[2008]] гравюра была выстаўлена на аўкцыён у Варшаве. Намер купіць медзярыт выказалі Гродзенскія ўлады, па іх даручэнню на аўкцыён паехаў дырэктар [[Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей|Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея]] [[Юры Кітурка]]. Пры пачатковай лічбе ў 40 тыс. [[злоты]]х, кошт гравюры вырас да 90 тыс. злотых і ў беларускіх улад не хапіла грошай яго купіць. Медзярыт застаўся ў [[Польшча|Польшчы]].
Радок 52:
*Сліж, Н. Невядомае пра вядомае: уладанні царквы і манастыра Св. Барыса і Глеба ў XVI - пачатку XX стст. / Н. Сліж // Таямніцы каралеўскай Гародні - пададзена ў друк у 2009 г.
*Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским / под ред. Г. Ф. Карпова. - Т.3: 1560-1571 гг. // Сборник Императорского русского исторического общества. - Т. 71. - СПб.: Тип. Моск. ун-та, 1892.
*Салей, С. Гравюра АдэльгаўзэраАдэльгаўзера/ЦюндтаЦюнта "Сапраўдае апісанне горада Гродна ў Літве" як крыніца па гісторыі дыпламатыі Вялікага княства Літоўскага / С. Салей // Альманах: Запіскі Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў - пададзена ў друк у 2009 г.
[[Катэгорыя:Горад Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:Гравюры]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Гравюра_Адэльгаўзера-Цюнта"