Арка: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др r2.7.1) (робат дадаў: sw:Tao (usanifu) |
крыніца — be-x-old:Арка |
||
Радок 1:
[[Image:Arc de triomphe frontsimple.jpg|thumb|Трыумфальная арка ў [[Парыж]]ы]]
'''А́рка''' ({{lang-it|arco}} ад {{lang-la|arcus}} — дуга, выгін), крывалінейнае перакрыцце праёмаў у сцяне (дзверы, вокны, вароты) ці пралётаў паміж дзвюма апорамі. Складаецца з асобных [[блок]]аў, якія шляхам стварэння бакавога распору пераносяць цяжар на апоры. Тэрмін таксама выкарыстоўваецца для любой выгнутай структуры, якая мае форму аркі. Аркі могуць выкарыстоўвацца як канструктыўны [[архітэктура|архітэктурны]] элемент, напрыклад, над дзвярным праходам або [[брама]]мі, або ў якасці чыста дэкаратыўнага элемента. Як правіла аркі [[сіметрыя|сіметрычныя]] адносна вертыкальнай восі.
У [[Беларуская архітэктура|беларускім дойлідстве]] арачныя канструкцыі з'явіліся ў
Аркі бываюць паўцыркульныя (апісаныя паўакружнасцю), падковападобныя, лучковыя (апісаныя дугой, меншай за паўакружнасць), стрэльчатыя (утвораныя дзвюма дугамі, якія перасякаюцца пад вуглом), шматлопасцевыя (складаюцца з некалькіх дробных арачак). Аркі адрозніваюць па прызначэнні: [[Падпружная арка|падпружныя]] (падтрымліваюць розныя тыпы скляпеністых канструкцый), разгрузачныя (успрымаюць і перадаюць нагрузку ад верхніх частак збудавання).▼
== Механіка ==
Разнастайныя формы арак у развіцці архітэктуры набываюць не толькі канструкцыйнае, але і дэкаратыўнае значэнне, становяцца элементамі арнаменту — характэрнымі прыкметамі таго ці іншага стылю: спічастыя і трохлістыя аркі — [[готыка|готыкі]], паўцыркульныя — рэнесансавыя, падковападобныя — маўрытанскія, кілепадобныя — старажытнарускія і г.д.▼
[[Выява:Bogendemorp.jpg|thumb|200px|злева|Прынцып канструявання аркі]]
Арка ёсць крывалінейны брус плаўнай абрысы, якая нясе будаўнічая канструкцыя. У адрозненне ад вертыкальнага [[ціск]]у [[бэлька|бэлькі]], ціск аркі на апоры пахілі, праз што ўзнікае гарызантальная апорная рэакцыя. Ад збору арка адрозніваецца толькі значна меншай шырынёй. Пад вертыкальнай нагрузкай арка працуе пераважна на [[сціск]] і ў меншай ступені на [[выгіб]].
▲У беларускім дойлідстве арачныя канструкцыі з'явіліся ў 11-12 ст. Адным з варыянтаў з'яўляецца [[клуатр]] — арачная галерэя.
Часткі аркі маюць наступныя назвы: пята аркі (папярочнае сячэнне ў апоры), замак аркі (папярочнае сячэнне ў вяршыні аркі), страла ўздыму (адлегласць цэнтра замка аркі ад лініі, якая злучае цэнтры пятак аркі). Адлегласць паміж цэнтрамі пятак называецца разліковай проймай. З павелічэннем стрэлы ўздыму памяншаецца распор аркі. Аркі бываюць бесшарнірныя, двухшарнірныя і трохшарнірныя; калі апорныя канцы аркі злучыць [[стрыжань|стрыжнем]] (зацяжкай, якая ўспрымае гарызантальную рэакцыю), утворыцца арка з зацяжкай.
== Гл. таксама ==▼
== Формы ==
У залежнасці ад унутранага абрысу аркі бываюць паўцыркульныя (апісаныя паўакружнасцю), падковападобныя, лучковыя (апісаныя дугой, меншай за паўакружнасць), стрэльчатыя (утвораныя дзвюма дугамі, якія перасякаюцца пад вуглом), шматлопасцевыя (складаюцца з некалькіх дробных арачак) і іншыя. Вось аркі падбіраюць так, каб выгінальны момант быў як мага малейшы, тады арка будзе найбольш трывалай і ўстойлівай. Трываласць аркі залежыць ад яе формы. Найпрасцейшыя аркі маюць форму паўкруга, аднак тэарэтычна трывалымі з'яўляюцца аркі з формай [[парабала|парабалы]] або [[ланцуговая лінія|ланцуговай лініі]]. Парабалічныя аркі ўвёў у архітэктуру іспанскі архітэктар [[Антоніа Гаўдзі]]. Такія аркі перадаюць увесь распор на аснову і не патрабуюць дадатковых элементаў.
[[File:St Louis night expblend cropped.jpg|thumb|[[Вароты Захаду]] ў амерыканскім [[Сент-Луіс]]е]]
▲
▲Разнастайныя формы арак у развіцці архітэктуры набываюць не толькі канструкцыйнае, але і дэкаратыўнае значэнне, становяцца элементамі арнаменту — характэрнымі прыкметамі таго ці іншага стылю: спічастыя і трохлістыя аркі — [[готыка|готыкі]], паўцыркульныя —
=== Цыліндрычная арка ===
=== Стральчатая арка ===
=== Псеўдарка ===
▲== Гл. таксама ==
* [[Кесон, архітэктура|Кесон]]
* [[Архівольт]]
== Крыніца ==
* Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва: Дапам. для вучняў. / Уклад. Б. Лазука Мн.: Беларусь, 2001. ISBN 985-01-0124-5
== Спасылкі ==
{{commons|Arch|Arch}}
| |||