Клетачныя мембраны: Розніца паміж версіямі

'''[[Клетка|Кле́ткаваяКле́тачная]] мембра́на''' (ці цыталема, ці плазмалема, ці плазматычная мембрана) адлучае змесціва любой [[Клетка|клеткі]] ад навакольнага асяроддзя, забяспечваючы яе цэласнасць; рэгулюе абмен паміж клеткай і асяроддзем; унутрыклеткавыяунутрыклетачныя мембраны падзяляюць клетку на спецыялізаваныя замкнёныя [[адсек]]і - [[кампартмент]]ы ці [[Арганоід|арганэлы]], у якіх падтрымліваюцца неабходныя ўмовы ўнутрыклеткавагаўнутрыклетачнага асяроддзя.

[[КлеткаваяКлетачная сценка]], калі такая ёсць клеткі (звычайна ёсць у раслінных клетак), пакрывае клеткавуюклетачную мембрану.

КлеткаваяКлетачная мембрана ўяўляе сабою падвойны пласт (біслой) малекул класа [[Ліпіды|ліпідаў]], большасць з якіх уяўляе сабою так званыя складаныя ліпіды - [[фасфаліпіды]]. Малекулы ліпідаў маюць [[Гідрафільнасць|гідрафільную]] ("галоўка") і [[Гідрафобнасць|гідрафобную]] ("хвост") частку. Пры ўтварэнні мембран гідрафобныя часткі малекул апыняюцца звернутымі ўсярэдзіну, а гідрафільныя - вонкі. Мембраны - структуры [[Інварыябельнасць|інварыябельныя]], вельмі падобныя ў розных арганізмаў. Некаторае выключэнне складаюць, мабыць, [[археі]], у якіх мембраны ўтвораны [[гліцэрына]]й і [[Тэрпеноідавы спірт|тэрпеноідавымі спіртамі]]. Таўшчыня мембраны складае 7-8 [[Нанаметр|нм]].

[[Малюнак:CellMembraneDrawing.jpg|thumb|400px|Малюнак клеткавайклетачнай мембраны. Маленькія блакітныя і белыя шарыкі адпавядаюць гідрафільным "галоўкам" ліпідаў, а далучаныя да іх лініі - гідрафобным "хвастам". На малюнку паказаны толькі інтэгральныя мембранныя бялкі (чырвоныя глобулы і жоўтыя спіралі). Жоўтыя авальныя кропкі ўсярэдзіне мембраны - малекулы халестэролю. Жоўта-зялёныя ланцужкі пацерак на вонкавым боку мембраны - ланцужкі [[алігацукрыд]]аў, што ствараюць [[глікакалікс]].

Біялагічная мембрана ўлучае і розныя [[бялкі]]: інтэгральныя (што працінаюць мембрану наскрозь), напаўінтэгральныя (пагружаныя адным канцом у вонкавы ці ўнутраны ліпідны пласт), павярхоўныя (размешчаныя на вонкавай ці прылеглыя да ўнутраных бакоў мембраны). Некаторыя бялкі з'яўляюцца пунктамі кантакту клеткавайклетачнай мембраны з [[цытакасцяк]]ом усярэдзіне клеткі, і [[КлеткаваяКлетачная сценка|клеткавайклетачнай сценкай]] (калі яна ёсць) звонку. Некаторыя з інтэгральных бялкоў выконваюць функцыю [[Іённы канал|іённых каналаў]], розных [[транспарцёр]]аў і [[КлеткавыКлетачны рэцэптар|рэцэптар]]аў.

* бар’ерная — забяспечвае рэгулёўны, выбіральны, пасіўны і актыўны абмен рэчываў з навакольным асяроддзем. Напрыклад, мембрана пераксісом засцерагае цытаплазму ад небяспечных для клеткі [[Пераксіды|пераксідаў]]. [[Выбіральная пранікальнасць]] азначае, што пранікальнасць мембраны для розных [[атам]]аў ці [[малекула|малекул]] залежыць ад іх памераў, [[Электрычны зарад|электрычнага зарада]] і хімічных уласцівасцяў. Выбіральная пранікальнасць забяспечвае адлучэнне клеткі і клеткавыхклетачных кампартментаў ад навакольнага асяроддзя і забеспячэнне іх неабходнымі рэчывамі.

* транспартная — праз мембрану адбываецца транспарт рэчываў у клетку і з клеткі. Транспарт праз мембраны забяспечвае: дастаўку пажыўных рэчываў, выдаленне канчатковых прадуктаў абмену, сакрэцыю розных рэчываў, стварэнне іённых градыентаў, падтрыманне ў клетцы адпаведнага pH і іённай канцэнтрацыі, патрэбных для працы клеткавыхклетачных ферментаў.

* механічная — забяспечвае аўтаномнасць клеткі, яе ўнутрыклеткавыхўнутрыклетачных структур, таксама злучэнне з іншымі клеткамі (у тканінах). Вялікую ролю ў забеспячэнні механічнай функцыі маюць клеткавыяклетачныя сценкі, а ў жывёл — міжклеткаваеміжклетачнае рэчыва.

* энергетычная — пры фотасінтэзе ў хларапластах і клеткавымклетачным дыханні ў мітахондрыях у іх мембранах дзейнічаюць сістэмы пераносу энергіі, у якіх таксама ўдзельнічаюць бялкі;

КлеткавыяКлетачныя мембраны часта асіметрычныя, гэта значыць пласты адрозніваюцца па складу ліпідаў, пераход асобнай малекулы з аднаго пласта ў іншы (так званы '''фліп-флоп''') абцяжараны.

Гэта замкнёныя асобныя ці злучаныя адна з адной часткі [[цытаплазма|цытаплазмы]], адлучаныя ад [[гіялаплазма|гіялаплазмы]] [[мембрана]]мі. Да аднамембранных арганэл адносяцца [[эндаплазматычная сетка]], [[апарат Гольджы]], [[лізасомы]], [[Вакуоля|вакуолі]], [[пераксісомы]]; да двухмембранных - [[КлеткаваеКлетачнае ядро|ядро]], [[мітахондрыі]], [[пластыды]]. Звонку клетка абмежавана так званай плазматычнай мембранай. Будова мембран розных арганэл адрозніваецца па складу ліпідаў і мембранных бялкоў.