|
'''Ідыш''' ( ייִדיש, йідыш; ''Yiddish'', ''Jiddisch'', ''Jidisch'') — гэта мова з сям'і [[германскія мовы|германскіх моваўмоў]], на якой у пачатку [[XX стагодзьдзестагоддзе|XX стагодзьдзястагоддзя]] гаварыла каля 11 млн. [[яўрэі|яўрэяў]] па ўсім сьвецесвеце. Назва ''ідыш'' азначае «жыдоўскі» (гістарычна таксама — тайч, ідыш-тайч, ад ''тайч'' (з ідышу ייִדיש־דײַטש) ''ідыш-тайч'' - жыдоўскі нямецкі, альбо па іншай версіі - «тлумачэньнетлумачэнне» ў сувязі з традыцыяй вуснага тлумачэньнятлумачэння жыдоўскіх тэкстаў пры іх вывучэньнівывучэнні).
Ідыш паўстаў у Цэнтральнай і Усходняй ЭўропеЕўропе паміж [[9 стагодзьдзестагоддзе|IX]] і [[12 стагодзьдзестагоддзе|XII стагодзьдзямістагоддзямі]] на аснове сярэдненямецкіх дыялектаў (70-75%) з шырокімі запазычаньнямізапазычаннямі з [[іўрыт]]у й [[арамейская мова|арамейскае мовы]] (каля 15%), а таксама з [[раманскія мовы|раманскіх]] і [[славянскія мовы|славянскіх]] моў (у дыялектах дасягае 20%). Сплаў моваў спарадзіў арыгінальную граматыку, якая дазваляе камбінацыю слоў нямецкага кораня з сінтаксічнымі элементамі [[семіцкія мовы|семіцкіх]] і славянскіх моваўмоў. Дагэтуль ідышам карыстаюцца збольшага [[ашкеназы|ашкеназкія]] жыды.
У ідышы за радавым часам існавала падзяленьнепадзяленне на два правапісы. Каменем сутыкненьнясутыкнення з’яўляліся словы са старажытнажыдоўскімі каранямі. Першы, традыцыйны правапіс, загадвае пісаць такія словы згодна з біблейнымі крыніцамі, а другі, радавы, варыянт, не прызнаваў традыцыйных і рэлігійных уплываў, і патрабаваў пісаць старажытнажыдоўскія словы, як пішуцца ў ідышы іншыя словы, што маюць нямецкае або славянскае паходжаньнепаходжанне. Гэты другі, правапіс, можа быць, больш прагматычны, але ж разам з тым адарваны ад жыдоўскае традыцыі.
У [[1920-я]] гады ідыш была адной з афіцыйных моваўмоў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай РадавайСавецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. Некаторы час лозунг «Пралетарыі ўсіх краін, злучайцеся!» быў напісаны на гербе БРСРБССР на ідыш, нараўне з беларускай, польскай і рускай мовамі.
== Літаратура на ідышы ==
Да найбольш вядомых пісьменьнікаўпісьменнікаў на мове ідыш належаць: [[Мендэле Мойхер-Сфорым]], [[Шалом Алэйхем]], [[Іцхак Лейбуш Перац]], [[Шалом Аш]], [[Іцхак Башэвіс Зінгер]], [[Мардэхай Гебіртыг]] і [[Аўрагам Суцкевер]]. Мендэле Мойхер-Сфорым і Аўрагам Суцкевер нарадзіліся на беларускай зямлі.
{{Interwiki|yi|װיקיפּעדיע||ідыш}}
|
