Чатырохгадовы сойм: Розніца паміж версіямі

'''Чатырохгадовы сеймсойм''' (іншая назва — Вялікі сеймсойм) — [[вальны сеймсойм]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], які адбываўся ў [[Варшава|Варшаве]] з [[6 кастрычніка]] [[1788]] па [[30 чэрвеня]] [[1792]] года. СеймСойм правёў шэраг радыкальных рэформ у эканамічнай, палітычнай і сацыяльных сферах: увядзенне рэкрутчыны ў [[1789]] г., арганізаванай па тэрытарыяльным прынцыпе, павелічэнне колькасці войска, частковае ўраўненне правоў мяшчан са шляхтай, наданне правоў яўрэям і праваслаўным. Найвышэйшым дасягненнем сеймасойма лічыцца прыняцце [[Канстытуцыя 3 мая 1791 года|канстытуцыі 3 мая]].

== Палітычная сітуацыя напярэдадні сеймасойма ==

Краіне забаранялася мець войска больш за 30. 000, заключаць саюзы ці весці войны без дазволу [[Кацярына II|Кацярыны II]]. Палітычную сферу рэгулявалі «Кардынальныя правы» — дакумент, які абвяшчаў непарушнымі шляхецкую вольніцу, «[[Liberum veto|ліберум вета]]», бязцэнзавы ўдзел [[Шляхта|шляхты]] ў сеймікахсойміках. Кіравала ў краіне [[Пастаянная Рада]] — [[савет міністраў]], дзе найвялікшы ўплыў меў расійскі пасол.

У [[1787]] [[Расія]] развязала чарговую вайну з [[Турцыя]]й. У гэтым жа годзе пачалася і расійска-шведская вайна. З гэтай прычыны Кацярына II дазволіла [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіславу Аўгусту]] правесці ў [[Варшава|Варшаве]] сканфедэраваны [[сеймсойм]] і прыняць на ім рашэнне аб павелічэнні войска.

Утварэнне на сеймесойме некалькіх канфедэрацый з паслоў давала магчымасць прымаць рашэнні большасцю галасоў, што нейтралізавала права «ліберум вета».

Даведаўшыся пра гэта, [[Каралеўства Прусія|прускі]] кароль Фердынанд II даў загад свайму паслу ў Варшаве Бухгольцу стварыць на будучым сеймесойме сваю партыю, каб перашкодзіць планам Кацярыны. [[Аўстрыя]] знаходзілася на той момант у саюзе з Расіяй і не ўмешвалася ў справы Рэчы Паспалітай.

У жніўні [[1788]] па ўсёй краіне прайшлі перадсеймавыяперадсоймавыя сеймікісоймікі, дзе абіраліся паслы і шляхта пісала інструкцыі. Нечакана на гэтых выбарах перамаглі апазіцыйныя сілы (як прапрускай, так і прарасійскай накіраванасці), а прыхільнікі караля засталіся ў меншасці.

* [[6 кастрычніка]] [[1788]] — распачалася першая кадэнцыя сеймасойма. Былі ўтвораны дзве [[Канфедэрацыя|канфедэрацыі]] — польская і літоўская. Маршалкам польскай канфедэрацыі стаў [[Станіслаў Малахоўскі]], а маршалкам літоўскай — генерал артылерыі [[Казімір Нестар Сапега]].

* [[26 сакавіка]] [[1789]] — сеймсойм ухваліў падатак у памеры дзясятага гроша пад назвай «Ofiara wieczysta stanu rycirskiego Obojga narodow na wojsko». Гэты падатак узымаўся, як дзесяць працэнтаў з уладанняў шляхецкіх і дваццаць працэнтаў з уладанняў духоўных асоб.

* [[24 лістапада]] [[1789]] — створаныя [[Камісіі парадкавыя цывільна-вайсковыя‎|«цывільна-ваенныя парадкавыя камісіі»]], на якія былі ўскладзены шматлікія функцыі па збору і падтрыманні войска, кантролю за мясцовымі ўладамі і шмат іншых абавязкаў. Гэтыя камісіі сталі сувязным органам паміж мясцовай і вышэйшай уладамі.

* [[24 сакавіка]] [[1790]] — прыняты закон, які выключаў дробную шляхту з удзельнікаў павятовых сеймікаўсоймікаў.

* [[16 снежня]] [[1790]] — пачатак другой кадэнцыі сеймасойма. Пазбаўленне чыншавай шляхты выбарчых правоў.

* [[18 красавіка]] [[1791]] — закон аб гарадох. Мяшчане атрымалі права карыстацца правам Neminem captivabimus («асабістай недатыкальнасці»), атрымалі магчымасць займаць духоўныя, свецкія і ваенныя пасады, набываць зямлю, шляхце ж было дазволена займацца мяшчанскімі справамі. Каралеўскія гарады атрымалі большае самакіраванне, права дасылаць на сеймсойм прадстаўнікоў ({{lang-pl|plenipotentow}}) да Скарбавай і Паліцэйскай камісій з правам дарадчага голаса ў пытаннях, што тычыліся гарадоў, гандлю і г.д.

* [[31 мая]] [[1792]] — Вялікі сеймсойм самараспусціўся да перамогі ў вайне з Расіяй.

== Вынікі сеймасойма ==

СеймСойм правёў шэраг радыкальных пераўтварэнняў у розных сферах жыцця Рэчы Паспалітай і стварыў перадумовы для выхаду з крызісу і эфектыўнага развіцця краіны. Аднак у той жа час Чатырохгадовы сеймсойм прымусіў суседнія манархіі паспяшацца з падзелам і ліквідацыяй небяспечнай суседкі.