Вялікае Княства Літоўскае: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др ілюстрацыя |
Kalinowski (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 100:
[[File:COA_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania_1588.png|thumb|Герб Вялікага княства Літоўскага — «Пагоня», з Літоўскага Статута (1588)]]
{{Гісторыя Беларусі}}
'''Вялікае Княства Літоўскае''', поўная назва '''Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае''' ({{lang-la|Magnus Ducatus Lithuaniae}}) — еўрапейская дзяржава, якая існавала з [[12 стагоддзе|12-га стагоддзя]]<ref name="Baranauskas">T. Baranauskas. ''Lietuvos valstybės ištakos''. Вільнюс, 2000</ref> да [[1795]] года<ref>{{cite book|last=Sužiedėlis|first=Saulius|title=Historical dictionary of Lithuania|publisher=Scarecrow Press|location=Lanham, Md.|isbn=978-0-8108-4914-3|pages=119|edition=2nd}}</ref>. Яна была заснаваная [[Літоўцы|літоўцамі]], адным з [[Літоўская міфалогія|політэістычных]] [[Балты|балцкіх плямёнаў]] [[Аўкштайція|Аўкштайціі]]<ref>Rowell S.C. ''Lithuania Ascending: A pagan empire within east-central Europe, 1295-1345''. Кембрыдж, 1994. стар.289-290</ref><ref>Ch. Allmand, ''The New Cambridge Medieval History''. Cambridge, 1998, стар.731.</ref><ref>Encyclopædia Britannica. [http://search.eb.com/eb/article-9048522 Grand Duchy of Lithuania]</ref>. Пазней княства было значна пашырана за кошт уключэння вялікіх частак былоў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і іншых славянскіх земляў, якія ахоплівалі тэрыторыі сучасных [[Беларусь|Беларусі]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Літва|Літвы]], а таксама частак сучасных [[Украіна|Украіны]], [[Польшча|Польшчы]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Малдова|Малдовы]] і [[Расія|Расіі]]. У час свайго росквіту ў [[15 стагоддзе|15-м стагоддзі]] з'яўлялася найбуйнейшай дзяржавай у [[Еўропа|Еўропе]]<ref>R. Bideleux. ''A History of Eastern Europe: Crisis and Change''. Routledge, 1998. стар.122</ref>. Вялікае Княства Літоўскае было шматнацыянальнай і шматканфесійнай дзяржавай з вялікай разнастайнасцю ў мовах, рэлігіі і культурнай спадчыне.
Аб'яднанне літоўскіх зямель пачалося ў канцы 12-га стагоддзя. [[Міндоўг]], першы кіраўнік Вялікага Княства, быў каранаваны як [[Каталіцызм|каталіцкі]] [[Кіраўнікі Літвы|кароль Літвы]] ў [[1253]] годзе. Будучы [[Паганства|паганскай]] дзяржавай, Вялікае Княства Літоўскае было пастаяннай мэтай крыжовых паходаў [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага]] ордэнаў. Шматнацыянальная і шматканфесійная дзяржава ўзнікла толькі ў канцы праўлення [[Гедымін]]а<ref>Rowell, ''Lithuania Ascending'', стар.289.</ref> і працягвала пашырацца пры яго сыне [[Альгерд]]зе<ref>Z. Kiaupa. "Algirdas ir LDK rytų politika." Gimtoji istorija 2: Nuo 7 iki 12 klasės (Lietuvos istorijos vadovėlis). CD. (2003). Elektroninės leidybos namai: Vilnius.</ref>. Пераемнік [[Альгерд]]а [[Ягайла]] падпісаў [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] ў [[1386]] годзе, у выніку чаго ў гісторыі Вялікага Княства Літоўскага адбыліся дзве істотныя змены: [[каталіцызм]] стаў пануючай рэлігіяй і быў створаны дынастычны саюз паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каронай [[Каралеўства Польскае|Каралеўства Польскага]]<ref>N. Davies. ''Europe: A History''. Оксфард, 1996, стар.392.</ref>.
Праўленне [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]] адзначаецца як час найбольшага пашырэння тэрыторыі Вялікага Княства і паразы [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] ў [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай Бітве]] ў [[1410]] годзе, а таксама адзначаецца ўздымам літоўскай шляхты. Пасля смерці [[Вітаўт]]а адносіны паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Каралеўства Польскае|Каралеўствам Польскім]] значна пагоршыліся<ref name="palikimas">J. Kiaupienė. Gediminaičiai ir Jogailaičiai prie Vytauto palikimo. Gimtoji istorija 2: Nuo 7 iki 12 klasės (Lietuvos istorijos vadovėlis). CD. (2003) Elektroninės leidybos namai: Vilnius.</ref>. Літоўскія магнаты, у тым ліку сям'я [[Радзівілы|Радзівілаў]], спрабавалі скасаваць унію з [[Каралеўства Польскае|Польшчай]]<ref>J. Kiaupienë, "Valdžios krizës pabaiga ir Kazimieras Jogailaitis." Gimtoji istorija 2: Nuo 7 iki 12 klasės (Lietuvos istorijos vadovėlis). CD. (2003). Elektroninės leidybos namai: Vilnius.</ref>, аднак няўдалыя войны Вялікага Княства супраць [[Маскоўскае княства|Маскоўскага княства]] дапамаглі уніі застацца некранутай.
У выніку [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] [[1569]] года была створана новая дзяржава — [[Рэч Паспалітая]]. У складзе гэтай федэрацыі Вялікае Княства Літоўскае захвала сваю палітычную самабытнасць і мела асобныя урад, законы, армію і казну<ref>D. Stone. ''The Polish-Lithuanian state: 1386-1795''. University of Washington Press, 2001, стар.63.</ref>. Існаванне гэтай федэрацыі было спынена ў выніку ўвядзення канстытуцыі 3 мая 1791 года, пасля чаго дзяржава прыняла ўнітарны характар з адным манархам і адным парламентам. Гэтая дзяржаўная форма была пацверджана прыняццем узаемных даручын абодвух народаў. У 1792 годзе рэфармаваная садружнасць была захоплена [[Расійская імперыя|Расіяй]], а яе тэрыторыі падзелены паміж суседнімі дзяржавамі. Тэрыторыі, якія яшчэ намінальна заставаліся ў складзе дзяржавы (асноўнымі гарадамі былі [[Кракаў]], [[Варшава]] і [[Вільня]]), з'яляліся толькі намінальна незалежнымі. Пасля [[Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі|паўстання Тадэвуша Касцюшкі]] яны былі падзеленыя паміж [[Расійская імперыя|Расійскай імперыяй]], [[Габсбургская манархія|Аўстрыя]]й і [[Каралеўства Прусія|Каралеўствам Прусіяй]] у [[1795]] годзе.
== Гісторыя ==
Радок 335 ⟶ 339:
* [[Вялікае Княства Літоўскае, 1812|Вялікае Княства Літоўскае (1812)]]
* [[Вялікае Княства Літоўска-Беларускае|Вялікае Княства Літоўска-Беларускае (1918)]]
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
| |||