Гай Юлій Цэзар: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Праўкі аўтарства 216.79.159.3 (размова) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства KrBot |
|||
Радок 73:
Ад [[кагномен]]а Цэзара паходзяць германская назва манарха ''kaiser'' і славянская ''цар''. У гонар Цэзара таксама названы месяц яго нараджэння (былы квінцілій), назва якога перайшла ў многія еўрапейскія мовы.
== Літаратурная дзейнасць ==
Нягледзячы на бесперапынны актыўны ўдзел у палітычным і ваеннага жыцця, Цэзар напісаў некалькі твораў пераважна гістарычнага жанру, якія апісваюць аўтабіяграфічны вопыт. Сем кніг «Запісак пра Гальскую вайну» ({{lang-la|Commentarii de Bello Gallico}}) падрабязна апавядаюць пра падзеі аднайменнай вайны. Час складання гэтай працы невядомы: існуе як версія аб складанні кніг у канцы кожнага года кампаніі, так і здагадка аб напісанні за ўсё сачыненні ў 52-51 гадах да н. э.{{-1|<ref name=mfa.4556>{{Albrecht.1|455—456}}</ref>}}. У далейшым Цэзар апісаў і падзеі пачатку грамадзянскай вайны 49-45 гадоў да н. э. «Запіскі аб Грамадзянскай вайне» ({{lang-la|Commentarii de Bello Civili}}) былі складзеныя каля 47 года да н. э., але так і не скончаны: Цэзар давёў выкладанне толькі да канца 48 года да н. э.{{-1|<ref name=mfa.4589>{{Albrecht.1|458—459}}</ref><ref>{{CJC|160|''Kraus C.'' Bellum Gallicum}}</ref>}}. Восьмую кнігу «Запісак пра Гальскую вайну» напісаў не сам Цэзар, а яго легат Аўл Гірцый. Акрамя таго, людзьмі з атачэння дыктатара былі напісаныя «Запiскi» аб Александрыйскай, Афрыканскай і Іспанскай войнах, якія працягваюць апавяданне аб грамадзянскай вайне. Усе гэтыя аўтары з рознай ступенню поспеху спрабавалі прайграць стыль Цэзара. Акрамя таго, антычныя аўтары ведалі і іншыя сачыненні, напісаныя асабіста Цэзарам: выкананую ў юнацтве паэму пра Геракла і трагедыю «Эдып», напісаны падчас зацішша ў Гальскай вайне філалагічны трактат «Пра аналогіі», створаную падчас паходу ў Іспанію ў 46-45 гадах да н. э. паэму «Шлях», палітычны памфлет эпохі грамадзянскай вайны «Антыкатон» (адказ на панегірык «Катон» Цыцэрона) і астранамічнае апавяданне ў суаўтарстве з распрацоўшчыкам новага календара Сазігенам. Існавалі таксама зборнікі выслоўяў, прамоваў і лістоў Цэзара. Усе апошнія працы не дайшлі да нашых дзён — да знікнення некаторых твораў прыклаў руку Актавіян Аўгуст. Толькі сярод перапіскі Цыцэрона захавалася пяць кароткіх лістоў, напісаных Цэзарам (Att., IX, 6a; Att., IX, 7c; Att., IX, 13а; Att., IX, 14; Att., X, 8b)<ref>''Грабарь-Пассек М. Е.'' Юлий Цезарь и его продолжатели / История римской литературы. — Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — Т. 1. — М.: Изд-во АН СССР, 1959. — С. 257—258.</ref>.
Значны адбітак на сачыненні, якія захаваліся, наклала іх стварэнне ў складаныя для палітычнай кар'еры Цэзара гады. З-за гэтага «Запіскі аб Гальскай вайне» не толькі апавядаюць пра перамогі палкаводца і здымаюць з яго віну за паразы, але таксама і апраўдваюць саму вайну. Апаненты Гая сцвярджалі, што ён незаконна пачаў вайну, а немалыя ахвяры рымскай арміі прывялі да паслаблення ваеннай моцы рэспублікі, і таму ў «Запісках» палкаводзец даказваў справядлівасць пачатку вайны, а ўсе свае далейшыя дзеянні, уключаючы германскія і брытанскія экспедыцыі, ён матываваў абаронай доўгатэрміновых інтарэсаў Рыма і забеспячэннем бяспекі паўночных межаў. У «Запісках пра Грамадзянскую вайну» Цэзар апраўдваецца яшчэ больш рашуча, паколькі яму патрабавалася абгрунтаваць сумніўны пачатак грамадзянскай вайны. Ён пераносіць адказнасць за пачатак вайны на сенатараў і Пампея, паказвае на парушэнне імі юрыдычных фармальнасцяў пры аб'яўленні Цэзара па-за законам, а таксама апелюе да парушэння святых правоў народных трыбунаў. Акрамя таго, Цэзар падкрэслівае сваю гатоўнасць да заключэння свету, але пры гэтым дэманструе прадузятасць сенатараў і Пампея. Для стварэння драматычнага эфекту Цэзар актыўна выкарыстоўвае характэрныя для ўсёй антычнай гістарыяграфіі прамовы дзеючых асоб. Як правіла, яны перадаюцца ва ўскосным выглядзе, але ў найбольш драматычных момантах апавядання ўжываецца і прамая гаворка. У «Запіскі аб Грамадзянскай вайне» Цэзар уключыў прамовы сваіх супернікаў у гэтым канфлікце — Пампея і Лабіена. Пры гэтым Гай імкнецца ўздзейнічаць на чытачоў, укладваючы ў вусны апанентаў словы, якія дэманструюць іх сляпы фанатызм. Падкрэсліваючы сваё палкаводчыя майстэрства, Цэзар запісвае свае разважанні ў складаных сітуацыях. Ваенныя няўдачы часцяком прыпісваюцца зменлівай Фартуне або памылкам падначаленых, аднак усе перамогі ўяўляюцца выключна як заслугі ваеннага таленту Цэзара<ref>{{Albrecht.1|460—461}}</ref><ref>''Грабарь-Пассек М. Е.'' Юлий Цезарь и его продолжатели / История римской литературы. — Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — Т. 1. — М.: Изд-во АН СССР, 1959. — С. 264—266.</ref>.
У лацінскай літаратуры да Цэзара тэрмінам Commentarii, як правіла, пазначалі папярэднія накіды, якія не падвергнуліся літаратурнай апрацоўцы, з расповедам дзяржаўнага дзеяча аб сваіх дасягненнях. Па ўсёй бачнасці, вельмі сціплы выбар тэрміна Commentarii ў якасці назвы не выпадковы і быў закліканы падкрэсліць немагчымасць давядзення працы да завяршэння з-за недахопу часу<ref name=durov.44>''Дуров В. С.'' Художественная историография Древнего Рима. — {{СПб.}}: СПбГУ, 1993. — С. 44.</ref>. У цэлым, сачыненні Цэзара знаходзяцца пад моцным грэчаскім уплывам. Перш за ўсё, выяўляецца шэраг агульных рысаў з творамі які пісаў па-грэчаску Ксенафонт: іх радніць адсутнасць прадмовы, нетыповае для Commentarii выкарыстанне ў аўтабіяграфіі трэцяй асобы, а таксама простпя, але адначасова старанна прадуманая мова. Складанні Цэзара адрознівае падвышаная цікавасць да геаграфічных і этнаграфічных падрабязнасцей, характэрны для эліністычнай гістарыяграфіі, але яшчэ не распаўсюдзіўся ў лацінскай літаратуры. Адпаведныя экскурсы Гая знаходзяцца пад уплывам грэчаскіх спецыяльных твораў — перш за ўсё, работ Пасідонія. Выяўляюцца і іншыя сляды ўплыву грэчаскай літаратуры на Цэзара. У прыватнасці, знакамітыя першыя радкі «Запісак пра Гальскую вайне» з'яўляюцца амаль даслоўна цытатай з «Гісторыі» Фукідзіда<ref>{{CJC|164|''Kraus C.'' Bellum Gallicum}}</ref><ref>Фукидид, III, 92, 2.</ref>.
Усе творы Цэзара характарызуюцца знарочыстай прастатой стылю. Ён пазбягае метафар і іншых сцежак, выкарыстоўваючы словы толькі ў асноўным значэнні. Зрэшты, для выразнасці Цэзар выкарыстоўвае наўмысныя адхіленні ад сінтаксічных нормаў лацінскай мовы — гіпербатон, адсутнасць злучнікаў і іншыя<ref name=dc.1424>{{DCaes|142—144}}</ref>. Цэзар старанна ставіўся да падбору слоў для сваіх твораў. Як правіла, ён пазбягае моднай у сярэдзіне I стагоддзя да н. э. штучнай архаізацыі мовы і прымянення тэрмінаў, якія выйшлі з ужывання, як гэта рабіў, напрыклад, Салюстый. Заўважана, што калі ў лацінскай мове існуе некалькі сінонімаў для выражэння аднаго прадмета або з'явы, Цэзар часцяком выкарыстоўвае толькі адзін з іх: у прыватнасці, flumen (рака), але не fluvius і amnis<ref>{{Albrecht.1|463}}</ref>. Іншы характэрнай асаблівасцю з'яўляецца аповяд пра свае дзеянні ў трэцяй асобе («Цэзар загадаў…», «Цэзар даведаўся…») па ўзоры Ксенафонта, хоць і выкарыстоўвае займеннік «нашы» (nostri)<ref name=irl.25961>''Грабарь-Пассек М. Е.'' Юлий Цезарь и его продолжатели / История римской литературы. — Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — Т. 1. — М.: Изд-во АН СССР, 1959. — С. 259—261.</ref>. Як падкрэслівае М. фон Альбрэхт, Цэзар — адзіны буйны лацінскі пісьменнік, які нарадзіўся і вырас у Рыме і, такім чынам, меў асаблівую сувязь з гарадской латынню<ref>{{Albrecht.1|451—452}}</ref>.
Сучаснікі па-рознаму ацэньвалі годнасці твораў Цэзара: напрыклад, Цыцэрон захапляўся яго стылем, а Гай Азіна Паліон лічыў «Запiскi» недакладнымі і прадузятымі. Пазней яго сачыненні чытаюць значна менш, і ўжо Павел Арозій меркаваў, што «Запіскі аб Гальскай вайне» напісаныя Светоніем. У Сярэднія стагоддзі рукапісы яго прац былі распаўсюджаны ў многіх кляштарах, аднак толькі ў эпоху Адраджэння і ў ранні Новы час яго сачыненні становяцца папулярнымі ў чытаючай публікі. У XVI стагоддзі стараннямі Эразма Ратэрдамскага і, пазней, ордэна езуітаў «Запіскі аб Гальскай вайне» становяцца асноўным аповядам, па якім пачынаюць вывучаць лацінскую мову<ref>{{Albrecht.1|472—474}}</ref>.
{{зноскі}}
| |||