Руаль Амундсен: Розніца паміж версіямі

Наступнай задачай, якую я задумаў вырашыць, было адкрыццё Паўночнага полюса. Мне вельмі хацелася самому прарабіцьзрабіць спробу, распачатую некалькі гадоў таму назад доктарам Нансенам, а менавіта — прадрэйфаваць з палярнымі плынямі праз [[Паўночны полюс]] папярокупоперак [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночнага Ледавітага акіяна]]{{sfn|Амундсен5|1937|с=51}}. {{канец цытаты}}

На думку Т. Буман-Ларсена, палярная гонка, якая разгарнулася ў Арктыцы і Антарктыцы ў перыяд 1908—1912 гадоў, была змаганнем не краін, а асоб. Амерыканцам [[Фрэдэрык Кук|Фрэдэрыку Куку]] і [[Роберт Піры|Роберту Піры]], якія змагаліся за Паўночны полюс, не патрабавалася навуковага камуфляжу: у ЗША рэкорд — дастатковая падстава для экспедыцыі. [[Эрнэст Шэклтан]] (які лічыўся галоўным супернікам [[Роберт Скот|Роберта Скота]] па шляху на Паўднёвы полюс) і Руаль Амундсен вымушаныя былі на першае месца ставіць навуковыя даследаванні{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=94}}. Да таго ж у тагачасным свеце існавала адзінае судна, спецыяльна прызначанае для дрэйфу ў пакаўпакавых льдахільдах, і гэта быў «''[[Фрам]]''», прыярытэтным правамі на які валодаў Нансен, які будаваў планы дасягнення Паўднёвага полюса<ref group="Заўв">«У паслужным спісе Фрыцьёфа Нансена было адно слабае звяно: ён не дасягнуў Паўночнага полюса. <…> Нансен быў пяццю гадамі маладзей фанатыка Паўночнага полюса Піры і ўсё ж занадта стары, каб пусціцца ў новы дрэйф праз Ледавіты акіян. Яго апошні шанец дасягнуць якога-небудзь полюса — распачаць вокамгненны наступ на Паўднёвы, тыпу пераходу праз Грэнландыю» ({{кніга|аўтар = Буманн-Ларсен Т.|загаловак = Амундсен|выдавецтва= {{М}}: Молодая гвардия|год = 2005|старонкі =95}})</ref>.

Судна з'яўлялася дзяржаўнай уласнасцю. Амундсен звярнуўся да ўрада за субсідыяй, неабходнай для рэканструкцыі судна, якое вытрымала дзве арктычныя экспедыцыі. Гэтая субсідыя, якая дасягала {{nobr|75 000 крон}}, была атрымана пазгодна з пастановепастановай стортынга [[9 лютага]] [[1909]] года{{sfn|Амундсен|1972|с=256}}. Восенню 1907 года Амундсен адправіўся ў турнэ па ЗША для збору сродкаў. Яно пачалося [[20 кастрычніка]] выступленнем у [[Карнегі-хол|Карнегі-Хол]], якое прайшло няўдала — сабралася толькі 300 чалавек, у асноўным нарвежцаў, у зале, якая змяшчае больш за 2000 гледачоў{{sfn|Huntford|1999|p=235}}. Тым не менш, да свята Нараджэння Хрыстовага Амундсену атрымалася выбавіцьвыручыць 1000 долараў чыстага прыбытку, пра што ён паведамляў брату Леону{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=102}}. Таксама адной з мэтаў паездкі ў ЗША была сустрэча са старым сябрам — [[Фрэдэрык Кук|доктарам Кукам]], аднак [[7 лістапада]] Амундсен атрымаў ад яго ліст, напісаны ў надзвычай абцякальных выразах: Кук адпраўляўся ў паход на Паўночны полюс, але не жадаў паведамляць пра гэта калегу і сябрасябру{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=102}}. У ЗША Руаль Амундсен атрымаў весткі аб смерці Евы Нансен, і, хоць яе крэмацыя была зачыненаязакрытай для ўсіх, Леон Амундсен перадаў вянок{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=103}}. Турнэ па ЗША скончылася ў маі 1908 года, але мэтаў не апраўдала — грошай адчайна не хапала, удалося толькі пагасіць даўгі па экспедыцыі на «''Ёа''»{{sfn|Huntford|1999|p=236}}. Тым не менш, Амундсен, вярнуўшыся з Амерыкі, купіў сабе дом у 15 км на паўднёвы ўсход ад Крысціяніі на беразе Бунефіёрда ў Сварцкуге; катэдж атрымаў імя «''Ураніенборг''»{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=106—107}}.

Улетку 1908 года Амундсен на працягу двух месяцаў па рэкамендацыі Нансена прайшоў курс акіянаграфіі ў Б. Хеланд-Хансена ў [[Берген]]е. [[10 лістапада]] Амундсен абвясціў свой план на пасяджэнні Геаграфічнага таварыства Нарвегіі ў прысутнасці Нансена і дыпламатычнага корпуса{{sfn|Huntford|1999|p=237—238}}. На наступны дзень — 11 лістапада 1908 года — кароль [[Хокан VII]] і [[Мод Вялікабрытанская|каралева Мод]] ахвяравалі будучай экспедыцыі {{nobr|30 000 крон}}{{sfn|Саннес|1991|с=185}}. Да Амундсена сталі сцякацца заяўкі ад жадаючыхахвотных удзельнічаць у экспедыцыі, [[24 лістапада]] прыйшоў ліст з [[Шыен]]а ад {{нп3|Ялмар Ёхансен|Ялмара Ёхансена|en|Hjalmar Johansen}}, хадайніцтва неадкладна было задаволена{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=108—109}}. [[25 студзеня]] 1909 года Амундсен зрабіў даклад на пасяджэнні Каралеўскага геаграфічнага таварыства ў Лондане і быў сустрэты захоплена. Тагачасны сакратар грамадства — Скот Келці — адначасова асвятляў у лонданскай «''Таймс''» навіны палярных даследаванняў{{sfn|Huntford|1999|p=241}}. Перад пасяджэннем Амундсен быў ганараваны аўдыенцыі караля [[Эдуард VII|Эдуарда VII]]{{sfn|Huntford|1999|p=242}}.

[[13 верасня]] пра свае планы дасягнення Паўднёвага полюса заявіў [[Роберт Скот]], чыя экспедыцыя мела палітычную мэту: «''дасягненне Паўднёвага полюса, з тым, каб гонар гэтайгэтага здзяйсненніздзяйснення даставіць [[Брытанская імперыя|Брытанскай імперыі]]''»{{sfn|Crane|2002|p=397}}. У кастрычніку ў Крысціянію прыбыў [[Эрнэст Шэклтан]], на ўшаноўванні якога выступіў і Амундсен — з той пары іх звязвалі сяброўскія адносіны. У лістападзе Амундсен адправіўся ў ЗША заказваць правіянт для экспедыцыі; у Амерыцы поўным ходам ішлі судовыя разгляды паміж Піры і Кукам. Да таго часу аб змене планаў Руаля Амундсена было вядома ўсяго тромтраім людзям, якія далі падпіску пра неразгалошванне: Леону Амундсену, Б'ёрну Хеланд-Хансену і камандзіру «''Фрама''» Торвальду Нільсену. У пачатку 1910 года пра ўсё даведаўся і Фрыц Цапфе, які збіраўся ўдзельнічаць у паходзе, але потым ад яго адмовіўся{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|p=118—119}}.

Усю першую палову [[1910]] года Амундсен вёў адасоблены лад жыцця, наогул не паказваючыся на публіцы. Неабходныя работы па экспедыцыі вяліся праманаўпрост на яго віле «''Ураніенборг''» у Сварцкуге. З Грэнландыі даставілі 90 сабак і 10 сук мясцовай пароды лаек; першапачаткова Амундсен хацеў узяць двух каюраў-эскімосаў, якія выдатна зарэкамендавалі сябе ў экспедыцыях Піры, але потым прыйшоў да высновы, што ў Антарктыдзе яны будуць такімі ж навічкаміпачаткоўцамі, як і нарвежцы. На [[Вялікдзень]] у Нарвегію прыехаў Роберт Скот, каб выпрабаваць маторныя сані для экспедыцыі «''Тэра Нова''» і сустрэцца з Нансенам і Амундсенам — вядучымі палярнікамі свету, пракансультавацца з імі і абмяняцца інфармацыяй: Скот разлічваў, што яго экспедыцыя ў Антарктыдзе і арктычная каманда Амундсена будуць дзейнічаць па адзінаму навукова-даследчаму плану. Амундсен не адказаў на лісты і тэлеграмы Скота, а таксама на яго тэлефонныя званкітэлефанаванні{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|p=120—121}}. Пасля ён пісаў:

Я ведаў, што паспею паведаміць капітану Скоту пра свой пашыраны план<ref group="Заўв">З пункту гледжання самога Амундсена паход да Паўднёвага полюса быў толькі імправізаванай часткай яго паходу да галоўнай мэты — Паўночнага полюса ({{кніга|аўтар= Буманн-Ларсен Т.|загаловак= Амундсен|выдавецтва = {{М}}: Молодая гвардия|год = 2005|старонкі =241}}).</ref> ва ўсякім выпадку да таго, як ён пакіне цывілізаваны свет, некалькі месяцаў раней ці пазней тут вялікі ролі не гулялігралі. Планы і рыштунак Скота настолькі адрозніваліся ад маіх, што я лічыў тэлеграму, якую паслаў яму пазней, паведамляючы аб нашым адплыцці ў Антарктыку, хутчэй знакам ветлівасці, чым пасланнем, разлічаным на тое, каб ён хоць як-тонеяк змяніў сваю праграму. Англійская экспедыцыя ставіла сваёй задачай навуковыя даследаванні. Полюс для яе быў, так бы мовіць, другараднай справай, а ў маім пашыраным плане ён стаяў на першым месцы{{sfn|Амундсен|1972|с=251}}.{{канец цытаты}}

Напярэдадні выхаду ў мора фінансавы дэфіцыт Амундсена дасягнуў {{nobr|150 000 крон}}, пры гэтым нямане было адкуль было ўзяць грошай нават для зваротнага рэйса «''Фрама''». Спонсар нечакана знайшоўся ў [[Аргенціна|Аргенціне]]: гэта быў магнат-жывёлавод дон Педра Крысто́ферсенКрыстоферсен, які перасяліўся ў [[Новы свет]] у [[1871]] годзе. Яго брат Крыстафер Крыстоферсен стаў у 1910 годзе нарвежскім паслом у Аргенціне, а да таго займаў пасаду міністра замежных спраў (у 1908—1910 гадах) і быў блізка знаёмы з Нансенам. Дон Педра бязвыплатна забяспечыў «''Фрам''» газам і неабходнымі харчамі{{sfn|Саннес|1991|с=200}}. Тым не менш, Амундсен залез у даўгі і быў вымушаны закласці свой дом за {{nobr|25 тыс. крон}}{{sfn|Huntford|1999|p=290}}. З Крысціяніі «''Фрам''» выйшаў [[7 чэрвеня]] 1910 года ў поўнач, яго адплыццё назіраў са свайго кабінета [[Фрыцьёф Нансен|Нансен]], які пазней прызнаўся сыну Оду, што гэта быў самы горкі час яго жыцця{{sfn|Саннес|1991|с=197}}.

Вядзенне ўсіх сваіх спраў Руаль Амундсен зноў перадаў брату Леону{{sfn|Huntford|1999|p=245}}. Яшчэ да выхаду «''Фрама''» з Крысціяніі Леон Амундсен здзейсніў паездку на [[Мадэйра, востраў|Мадэйру]], дзе праверыў колькасць і якасць запасаў для пераходу каманды яго брата ў Антарктыду, наступнай зімоўкі і штурму полюса. «''Фрам''» прыйшоў у [[Фуншал]] [[6 верасня]] 1910 года{{sfn|Саннес|1991|с=208}}. На некалькі дзён каманда была адпушчаная ў звальненне, усе (уключаючы Л. Амундсена) сабраліся на борце ў палове на пятую вечара [[9 верасня]]. Тады Амундсен усяго за 15 хвілін паведаміў сваёй камандзе аб радыкальнай змене маршруту, прычым каманда весткі аб кароткім марш-кідку да полюса замест шматгадовага дрэйфу прыняла з вялікім энтузіязмам{{sfn|Саннес|1991|с=208}}. Леон Амундсен сышоў на бераг, забраўшы тры лісты брата, адрасаваных каралю, Нансену і нарвежскаму народу{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=124}}. Характэрна, што ні [[стортынг]], ні прэм'ер-міністра Амундсен апавяшчаць не стаў, каралю і Нансену пасланні былі дастаўлены [[1 кастрычніка]]. Каралю пасланне ўручаў асабіста Л. Амундсен, ён жа даваў неабходныя тлумачэнні, ліст для Нансена былобыў перададзенаперададзены Б. Хеланд-Хансенам. Т. Буман-Ларсен адзначае, што ліст Нансену былобыў напісананапісаны ва ўмольных танах, а таксама апісвае своеасаблівую арфаграфію Амундсена, якая ўпершыню з'явілася ў яго лістах і дзённіках з восені 1909 года{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=124}}.

Ліст Руаля Амундсена нарвежскаму народу (з папраўкамі Леона Амундсена) былобыў перадрукаваны многімі газетамі Нарвегіі [[2 кастрычніка]]. У той жа дзень Леон Амундсен адправіў у [[Крайстчэрч]] тэлеграму на [[англійская мова|англійскай мове]] за подпісам брата, адрасаваную [[Роберт Скот|Роберту Скоту]]: «Маю гонар паведаміць „Фрам“ накіроўваецца ў Антарктыку. Амундсен». Адрасата яна дасягнула 12 кастрычнікайкастрычніка{{sfn|Саннес|1991|с=212}}. Навіны былі ўспрынятыя ў Нарвегіі спакойна, пракаментаваць заяву Амундсена папрасілі [[Карстэн Борхгрэвінк|Карстэна Борхгрэвінка]]. Палярнік заявіў, што [[паўночны алень|паўночныя алені]] — лепшая цяглаваяза сіла,сабак чымцяглавая сабакісіла, і пашкадаваў, што ні Амундсен, ні Скот не выкарыстоўваюць іх. Акрамя таго, ён сцвярджаў, што з самага пачатку зразумеў, куды накіроўваўся Амундсен, улічваючы, што ў спісе рыштунку было 100 сабак і разабраны дом з печчу. Аб апошнім пісаў і Ялмар Ёхансен ў сваім дзённіку, выказваючы здзіўленне, што нават Нансен не здагадаўся пра сапраўдную мэту паходупахода, хоць і здзіўляўся наконт мноства сабак{{sfn|Буманн-Ларсен|2005|с=128—129}}.

Высадка каманды Амундсена на ўзбярэжжы кітоўКітовай бухты прайшла [[15 студзеня]] [[1911]] года, да таго часу колькасць сабак натуральным чынам сталапрырасла да 116 галоў. Перавозка будаўнічых матэрыялаў праходзіла 15—16 студзеня 1911 года (на ёй было занята 80 сабак, якія працавалі ў запрэжцы па 10 праз дзень), пад дах зімовачны дом быў падведзены ўжо [[21 студзеня]]. Наваселле адсвяткавалі [[28 студзеня]], дом атрымаў імя «''Фрамхейм''». У гэты дзень было перавезена больш за 900 скрынь з правіянтам з судна на базу{{sfn|Саннес|1991|с=219}}. 4 лютага Кітовую бухту наведаў барк «''Тэра Нова''» — судна забеспячэння Роберта Скота, некаторыя ўдзельнікі экспедыцыі якога наведалі і «''Фрам''», і берагавую базу Амундсена{{sfn|Саннес|1991|с=219}}.