Інфлянцкае княства: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Робат перанёс 14 міжмоўных спасылак да аб'екта d:q1352878 на Wikidata |
дапаўненне https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Задзвінскае княства&oldid=1363345 |
||
Радок 1:
{{Аб'яднаць|Задзвінскае княства}}
{{Гістарычная дзяржава
|назва = Задзвінскае княства
|саманазва = Ducatus Ultradunensis <br /> Ducatus Transdunensis
|статус = унія з [[ВКЛ|Вялікім Княствам Літоўскім]] (1566 — 1569) <br /> з 1569 кандамініум [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]
|гімн =
|сцяг =
|апісанне_сцяга =
|герб = POL Inflanty IRP COA.svg
|апісанне_герба =
|карта =
|апісанне =
|p1 = Тэра Марыяна
|flag_p1 = Baltic coat of arms.svg
|p2 =
|flag_p2 =
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|утворана = [[1566]]
|ліквідавана = [[1660]]
|утворана2 =
|ліквідавана2 =
|s1 = Шведская Лівонія
|flag_s1 = Sweden-Flag-1562.svg
|s2 = Інфлянцкае ваяводства
|flag_s2 = POL Inflanty IRP COA.svg
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|дэвіз =
|у_складзе =
|сталіца = [[Горад Вільяндзі|Фелін]]
|гарады =
|мова =
|валюта =
|дадатковы_параметр =
|змесціва_параметру =
|плошча =
|насельніцтва =
|форма_кіравання = манархія
|дынастыя =
|тытул_кіраўнікоў = Адміністратар
|кіраўнік1 = [[Ян Геранімавіч Хадкевіч]]
|год_кіраўніка1 = [[1566]] — [[1578]]
|тытул_кіраўнікоў2 =
|кіраўнік2 = [[Мікалай Радзівіл Руды]]
|год_кіраўніка2 = [[1578]] — [[1582]]
|тытул_кіраўнікоў3 =
|кіраўнік3 = [[Ян Караль Хадкевіч]]
|год_кіраўніка3 = [[1603]] — [[1621]]
|тытул_кіраўнікоў4 = Губернатар
|кіраўнік4 = [[Юрый Радзівіл, 1556—1600|Юрый Радзівіл]]
|год_кіраўніка4 = [[1582]] — [[1584]]
|тытул_кіраўнікоў5 = Генеральны камісар
|кіраўнік5 = С. Пенкаслаўскі
|год_кіраўніка5 = [[1582]] — [[1588]]
|тытул_кіраўнікоў6 =
|кіраўнік6 = Я. Дз. Салікоўскі
|год_кіраўніка6 = [[1588]] — [[1598]]
|тытул_кіраўнікоў7 =
|кіраўнік7 = Л. Сапега
|год_кіраўніка7 = [[1598]] — [[1603]]
|тытул_кіраўнікоў7 =
|кіраўнік7 = [[Ян Караль Хадкевіч]]
|год_кіраўніка7 = [[1604]] — [[1621]]
|рэлігія =
|дадатковы_параметр1 =
|змесціва_параметру1 =
|Этап1 =
|Дата1 =
|Год1 =
|Этап2 =
|Дата2 =
|Год2 =
|Этап3 =
|Дата3 =
|Год3 =
|Этап4 =
|Дата4 =
|Год4 =
|Этап5 =
|Дата5 =
|Год5 =
|Этап6 =
|Дата6 =
|Год6 =
|дадатковы_параметр2 =
|змесціва_параметру2 =
|да =
|д1 =
|д2 =
|д3 =
|д4 =
|д5 =
|д6 =
|д7 =
|пасля =
|п1 =
|п2 =
|п3 =
|п4 =
|п5 =
|п6 =
|п7 =
|сёння =
|заўв =
}}
'''Інфлянцкае княства''', пазней '''Задзвінскае герцагства''' ({{lang-la|Ducatus Ultradunensis, Ducatus Transdunensis}}) — палітычна-адміністрацыйнае ўтварэнне на землях [[Лівонія|Лівоніі (Інфлянтаў)]] (сучасн. [[Латвія]] і паўднёвая [[Эстонія]]), злучанае уніяй з [[ВКЛ]], з [[1569]] г. падуладнае [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] як [[кандамініум]] — супольнае ўладанне Кароны і ВКЛ. Утворана [[25 снежня]] [[1566]] г. на Гарадзенскім сойме.
Першапачаткова ахоплівала тэрыторыі Лівоніі, якія знаходзіліся на поўначы і ўсходзе ад [[Рака Заходняя Дзвіна|Дзвіны]] ([[Відзэмэ]], [[Латгалія]], Паўднёвая [[Эстонія]]). У склад Задзвінскага княства былі ўключаны не толькі былыя землі [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкага ордэна]], але і секулярызаваныя ўладанні [[Рыжскае архібіскупства|Рыжскага архібіскупства]]. Іменна за гэтай тэрыторыяй у 2-й палавіне [[16 стагоддзе|XVI]] — пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стст. замацавалася вузкае значэнне тэрміна Лівонія (Інфлянты).
== Герб ==
Задзвінскае княства атрымала герб: у чырвоным полі белы грыф, які трымае ў правай пярэдняй лапе аголены меч, падняты ўверх; на грудзях — лацінскія ініцыялы [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] «SA»пад залатой каронай.
== Гісторыя ==
Пасля распаду [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэна]] апошні яго магістр [[Готхард Кетлер]] у [[1562]] годзе прызнаў сюзерэнітэт вялікага князя [[ВКЛ]].
Спачатку часовым губернатарам гэтай Інфлянтаў быў былы магістр Кетлер. Берасцейскі сойм ВКЛ 1566 зрабіў кіраўніком Лівоніі [[Ян Геранімавіч Хадкевіч|Яна Хадкевіча]]. Ён дасягнуў поўнага злучэння Лівоніі з ВКЛ, што адбылося на Гарадзенскім сойме. [[26 снежня]] [[1566]] Гарадзенскі сойм уключыў Інфлянцкае княства ў склад ВКЛ. Лівонцы прызналі сябе часткай ВКЛ, але захавалі свае мясцовыя правы. Кіраваў гэтай калоніяй губернатар, які прызначаўся каралём і вялікім князем літоўскім. Сталіцай быў горад [[Дынабург]].
[[Люблінскі сойм, 1569|Люблінскі сойм 1569 г.]] абвясціў Задзвінскае княства кандамініумам. Інфлянцкія кашталяны не атрымалі годнасці сенатараў Рэчы Паспалітай.
Пасля [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] і ўтварэння [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ВКЛ здолела захаваць свае правы на Лівонію, як на Задзвінскае герцагства.
У [[1575]] — [[1577]] гг. у час [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] практычна ўся тэрыторыя Інфлянтаў была занята войскамі цара [[Іван IV Грозны|Івана IV]]. Пасля адваявання Інфлянтаў [[Стэфан Баторый]] у [[1582]] г. падпісаў «Інфлянцкую канстытуцыю», паводле якой быў устаноўлены новы адміністрацыйны падзел края на тры прэзідыяты.
У [[1582]] г. створана пасада генеральнага камісара, якому падпарадкаваны ўсе дзяржаўцы замкаў і які меў права ад імя манарха рабіць зямельныя наданні. Пасля вызвалення ад пасады губернатара [[Юрый Радзівіл, 1556—1600|Ю. Радзівіла]] ([[1584]]) генеральны камісар стаў найвышэйшай адміністрацыйнай асобай у Інфлянтах.
У [[1585]] г. у склад Задзвінскага княства была ўключана [[Пільтэнская акруга]] — тэрыторыя былога [[Курляндскае епіскапства|Курляндскага епіскапства]] (Заходняя Латвія).
Паводле «Інфлянцкай ардынацыі» [[1598]] г. прэзідыяты былі перайменаваны ў ваяводствы, што азначала ўніфікацыю ў статусе з іншымі тэрыторыямі Рэчы Паспалітай; інфлянцкія ваяводы і кашталяны сталі сенатарамі Рэчы Паспалітай. Інфлянцкія ўрады (пасады) павінны былі пароўну камплектавацца з прадстаўнікоў 3 «народаў» — ВКЛ, Кароны і Лівоніі. Манарха ў Задзвінскім княстве прадстаўляў адміністратар, які меў шыркія адміністрацыйныя і судовыя паўнамоцтвы.
У [[1598]] г. Л. Сапега быў прызначаны генеральным камісарам Задзвінскага княства для рэвізіі дзяржаўных маёнткаў і ўтварэння новых старастваў. З прызначэннем [[Ян Караль Хадкевіч|Я. К. Хадкевіча]] ў [[1603]] г. адміністратарам, і ў [[1604]] г. генеральным камісарам ліквідавала фармальны паралелізм цэнтральнай улады ў правінцыі.
Неўзабаве пачалася [[вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй, 1600—1629|вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй (1600 – 1629)]]. Першы ўдар шведаў прыпаў іменна на Задзвінскае герцагства. Яну Хадкевічу ўдалося атрымаць перамогу ў [[Бітва пад Кірхгольмам, 1605|бітве пад Кірхгольмам]] ([[1605]]). У выніку была знята аблога [[Горад Рыга|Рыгі]], і шведы адступілі з ужо занятых імі зямель Інфлянтаў. Аднак, з-за памылак вышэйшага камандавання Рэчы Паспалітай гэта перамога не мела карысных стратэгічных наступстваў. Герцагства практычна распалася.
Так, паводле [[Альтмаркскае перамір'е|Альтмаркскага перамір'я 1629 г.]] у складзе Рэчы Паспалітай засталіся толькі 4 паўднёва-ўсходнія латгальскія стараствы — Дынабургскае, Рэжыцкае, Люцынскае, Марыенгаўзенскае, з якіх пазней, у [[1667]] г., было створана [[Інфлянцкае ваяводства]] з цэнтрам у Дынабургу.
Пасля 1629 у ВКЛ засталася толькі [[Латгалія]], а паўднёвая Эстонія і паўночна-заходняя частка Латвіі разам з Рыгай адышла да Швецыі.
Пасля {{нп4|Паўночная вайна, 1655—1660|Паўночнай вайны|ru|Северная война (1655—1660)}} паводле [[Аліўскі мір 1660|Аліўскага міру 1660 г.]] Рэч Паспалітая канчаткова прызнала за Швецыяй заваяваную ёю частку Інфлянтаў.
Пасля [[Паўночная вайна, 1700—1721|Паўночнай вайны]] ў [[1721]] гэтыя землі ў Швецыі забрала [[Расійская імперыя|Расія]].
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у [[1772]] Латгалію захапіла [[Расійская імперыя]].
== Адміністрацыйны падзел ==
У [[1566]] г. Задзвінскае княства было падзелена на 4 акругі:
* Рыжская (латгальская частка Рыжскага архібіскупства)
* Трайдзенская (ліўская частка Рыжскага архібіскупства)
* Вендэнская (ордэнскія землі ад Рыгі да Гельмета і Руена)
* Дынабургская (ордэнскія землі ў Латгаліі)
На чале кожнай акругі стаялі кашталяны з ліку мясцовага рыцарства. Гэтая адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура ўлічвала ранейшы падзел Лівоніі на ордэнскія і біскупскія тэрыторыі. Кашталяны сталі членамі [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|Рады ВКЛ]].
У [[1575]]—[[1577]] гг. амаль усю тэрыторыю Інфлянтаў занялі войскі цара [[Іван IV Грозны|Івана IV]]. Пасля адваявання Інфлянтаў [[Стэфан Баторый]] у [[1582]] г. падпісаў «Інфлянцкую канстытуцыю», паводле якой без уліку ранейшага падзелу края былі ўтвораны:
* Вендэнскі прэзідыят
* Парнаўскі прэзідыят
* Дорпацкі прэзідыят.
У [[1585]] г. у Задзвінскае княства была ўключана [[Пільтэнская акруга]] (землі былога [[Курляндскае епіскапства|Курляндскага епіскапства]]).
У выніку рэвізій і зямельных наданняў у прэзідыятах адбыўся падзел на паветы і стараствы, цэнтрамі якіх сталі ранейшыя ордэнскія ці біскупскія замкі.
Па «Інфлянцкай ардынацыі» [[1598]] г. прэзідыяты былі перайменаваны ў ваяводствы, было створана 26 старостваў.
== Гл. таксама ==
* [[Інфлянцкае ваяводства]]
== Літаратура ==
* Дзярновіч, А. Задзвінскае княства / Алег Дзярновіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя: У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. — С. 640. — ISBN 985-11-0314-4.
{{Лівонская Канфедэрацыя}}
[[Катэгорыя:Былыя краіны]]
| |||