Пагранічная бітва (1914): Розніца паміж версіямі

{{значэнні|ПамежнаяПагранічная бітва}}

|канфлікт = ПамежнаяПагранічная бітва

{{ПамежнаяПагранічная бітва, 1914}}

'''ПамежнаяПагранічная бітва''' ([[7 жніўня]] [[1914]]  — [[25 жніўня]] [[1914]])  — адна з найбуйнейшых бітваў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], у якой з абодвух бакоў брала ўдзел каля 3 000 000 чалавек. Завяршылася перамогай [[Германская імперская армія|германскай арміі]], якая ў бязлітасных сустрэчных баях змагла нанесці шэраг адчувальных паразпаражэнняў войскам [[Антанта|Антанты]]. Германскія войскі, правядучы шэраг паспяховых аперацый у [[Ардэны|Ардэнах]], [[Латарынгія|Латарынгіі]], [[Эльзас]]е і [[Бельгія|Бельгіі]], здолелі адціснуць саюзныя войскі (галоўным чынам французскія) на тэрыторыю [[Францыя|Францыі]] і працягнулі наступ у кірунку [[Парыж]]а. Аднак пасля гэтых поспехаў германскім войскам, нягледзячы на перавагу ў сілах і спрыяльнае аператыўнае становішча, не атрымалася разграміць французскія войскі.

У першыя дні [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] германская армія павяла наступленне на [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны|Заходнім фронце]]. Парушыўшы [[нейтралітэт]] [[Люксембург]]а і [[Бельгія|Бельгіі]], германскія войскі ўварваліся на тэрыторыю гэтых краін<ref name="Ключ">''Ключников Ю. В. и Сабанин А.'' Международная политика новейшего времени в договорах, нотах и декларациях, ч. 1.  — {{М.}}, 1925.  — С. 195, 196.</ref>.

Пасля кровапралітных баёў [[16 жніўня]] Льеж быў узяты<ref group="Заўв.">Умацаванні Льежа складаліся з 12 фортаў, размешчаных па абодвух берагах р. Маас на адлеглачсці 6  — 8  км ад горада. Крэпасны абвод Льежа дасягаў 50  км. На ўзбраенні кожнага форта было да васьмі прылад калібрам 120—200  мм, тры-чатыры 57-мм супрацьштурмавыя гарматы, а гарнізон форта складаўся з 80-100 чалавек. Артылерыя, зазвычай, месцавалася пад бранявымі каўпакамі («Военно-инженерный зарубежник», 1922, №  6, стр. 20) ці ў крутных браняваных вежах. Асноўныя збудаванні фортаў мелі бетоннае пакрыццё таўшчынёй 2,5  — 3  м. Усяго гарнізон крэпасці налічваў да 30 тыс. чалавек і 400 гармат (у тым ліку і палявыя арміі  — 3-я пяхотная дывізія і адна брыгада 4-й пяхотнай дывізіі). Прамежкі паміж фортамі (2-6 км) былі заняты пяхотай, што размяшчалася ў спехам зробленых акопах, прычыненых драцянымі загародамі.</ref>. Германскія войскі пачалі фарсіраванне [[Рака Маас|Мааса]]. Бельгійская армія з баямі адыходзіла да [[Горад Антверпен|Антверпена]]. [[20 жніўня]] германская армія заняла сталіцу [[Бельгія|Бельгіі]]  — [[Горад Брусель|Брусель]]. Пасля гэтага, германскія войскі выйшлі да франка-бельгійскай мяжы<ref name="Режбольд">''Ребольд Ж.'' Крепостная война в 1914—1918  гг. / Пер. с франц.  — {{М.}}, 1938.  — С. 26.</ref>.

Згодна германскаму плану [[вайна|войны]], распрацаванаму начальнікам Генеральнага Штаба германскага войска [[Альфрэд фон Шліфен|Шліфенам]] яшчэ ў [[1905]] годзе, [[Германская імперская армія|германская армія]] ў [[Першая сусветная вайна|хуткай вайне]] павінна правесці [[бліцкрыг]], скарыстаючы тэрыторыю Бельгіі для абыходу асноўных абарончых меж французаў і ахопу французскай арміі з фланга<ref name="Колен">''Коленковский А.'' Маневренный период первой мировой империалистической войны, 1914  г., стр. 28</ref>. У выніку Германскае камандаванне планавала вырабіць знішчальны ўдар па [[Трэцяя Рэспубліка|Францыі]] праз тэрыторыю [[Бельгія|Бельгіі]]. Аднак нягледзячы на тое, што ўся асноўная ўвага германскага камандавання была прыкавана да ўварвання ў Бельгію, германцы прымалі ўсе меры для таго, каб не даць французскай арміі, якая наступала ў [[Эльзас]]-[[Латарынгія|Латарынгіі]], захапіць гэты рэгіён<ref>История Первой мировой войны 1914—1918  гг. / под редакцией И.  И.  Ростунова.  — 1975.  — Т. 1.  — С. 245-248245—248.</ref>

Перад вайной французскае камандаванне, лічачы, што з-за расцягненасці камунікацый і абмежаванасці сіл [[Германская імперыя|Германія]] не асмеліцца вырабіць галоўны ўдар праз Бельгію па поўначы [[Францыя|Францыі]], вырашыла, што асноўныя баявыя дзеянні адбудуцца ў [[Ардэны|Ардэнах]], Эльзасе і Латарынгіі і, пакінуўшы ўсю франка-бельгійскую мяжу без абароны, засяродзіла ўсе свае сілы на ўсходняй мяжы Францыі, маючы намер там пабіць германскія войскі<ref name="история" />. У Францыі таксама быў план ведання баявых дзеянняў супраць Германіі, распрацаваны да вайны, ён зваўся «[[План XVII|План №  17]]». Гэты план меркаваў магутны наступ французскай арміі ў [[Эльзас-Латарынгія|Эльзасе і Латарынгіі]] і хуткі захоп гэтых тэрыторый, згубленых Францыяй пасля [[Франка-пруская вайна|франка-прускай вайны]]<ref name="история" />. Французскае камандаванне не чакала, што германская армія выкарыстае тэрыторыю нейтральнай Бельгіі для ўварвання ў [[Францыя|Францыю]].

Для рэалізацыі [[План Шліфена|плана Шліфена]] па хуткім разгроме Францыі [[Германія]] засяродзіла на мяжы з [[Францыя|Францыяй]]й, [[Бельгія|Бельгіяй]]й і [[Люксембург]]ам значныя ваенныя сілы: былі разгорнены сем армій ([[1-я армія, Германская імперыя|1-я]]  — [[7-я армія, Германская імперыя|7-я]], 86 пяхотных і 10 кавалерыйскіх дывізій, да 5 тыс. гармат) колькасцю каля 1  млн. 600 тыс. чалавек пад камандаваннем імператара [[Вільгельм II, германскі імператар|Вільгельма II]].

[[Германская імперская армія|Германскім арміям]] супрацьстаялі французскія, бельгійскія і брытанскія арміі. Французскае восйка было разгорнена ў складзе пяці армій і аднаго кавалерыйскага корпуса, пры 4000 гарматах. Колькасць французскіх ваяроў складала 1 300 000 чалавек. У звязку з наступленнем германскай арміі праз тэрыторыю Бельгіі на [[Горад Парыж|Парыж]], французскаму камандаванню давялося адмовіцца ад агаданага перад вайной «плана №  17», які меркаваў захоп [[Эльзас]]а і [[Латарынгія|Латарынгіі]]<ref name="Жо">''Жоффр Ж.'' 1914—1915. Подготовка войны и ведение операций. / Пер. с франц.  — {{М.}}, 1923.  — С. 14.</ref>. У звязку з гэтым канчатковыя раёны размяшчэння французскіх армій і іх склад пад канец жніўня значна адрозніваліся ад запланаваных мабілізацыйным «планам №  17»<ref name="Жо" />.

{{нп3|Узброеныя сілы Францыі|Французскія сілы|ru|Вооружённые силы Франции}} налічвалі пяць армій ({{нп3|1-я армія, Францыя|1-я|ru|1-я армия (Франция)}}  — {{нп3|5-я армія, Францыя|5-я|en|Fifth Army (France)}}, 76 пяхотных і 10 кавалерыйскіх дывізій, больш 4 тыс. гармат) пад камандаваннем генерала Жазэфа Жофра<ref name="Эгли">''Эгли К.'' Стратегическое развертывание и наступление армий Франции, Бельгии и Англии, стр. 7</ref>. {{нп3|Узброеныя сілы Бельгіі|Бельгійская армія|ru|Вооружённые силы Бельгии}} (шэсць пяхотных і адна кавалерыйская дывізія, 312 гармат) колькасцю 117 тыс. чалавек пад камандаваннем караля [[Альберт I, кароль Бельгіі|Альберта I]]<ref name="Эгли" />. Брытанская экспедыцыйная армія (4 пяхотных і 1,5 кавалерыйскія дывізіі, 328 гармат) колькасцю 87 тыс. чалавек пад камандаваннем фельдмаршала [[Джон Фрэнч|Джона Фрэнча]]<ref name="Эгли" />.

[[7 жніўня]] [[1914]] года, [[Узброеныя сілы Францыі|французскія арміі]] перайшлі франка-германскую мяжу і ўварваліся на тэрыторыю [[Германская імперыя|Германскай імперыі]]. Было важна як мага хутчэй уступіць на землі [[Эльзас]]а і [[Латарынгія|Латарынгіі]], [[Франка-пруская вайна|адрынутыя]] [[Германская імперыя|Германіяй]] ад [[Трэцяя Рэспубліка|Францыі]]. Гэта зрабіла б вялікі маральны эфект, падняло б дух французскіх войскаў перад пачаткам вырашальных бітваў<ref name="Пуанкаре">''Пуанкаре Р.'' На службе Франции Воспоминания за девять лет, кн. 1. / Пер. с франц.  — {{М.}}, 1936.  — С. 23.</ref><ref>Палітычны эфект гэтага наступлення адзначае ў сваёй працы «Праўда пра вайну 1914—1918  гг.» і англійскі вайсковы гісторык Лідэл Гарт: {{М.}}, 1935.  — С. 50.</ref>.

[[7 жніўня]] завязаліся першыя баі ПамежнайПагранічнай бітвы, да [[8 жніўня]] французскім часткам атрымалася адкінуць германскія войскі за [[Рака Рэйн|Рэйн]] і захапіць [[Горад Мюлуз|Мюльхаўзен]], у [[Эльзас]]е. У Францыі ўсё лічылі, што пачалося вызваленне спрадвечных французскіх земляў ад германскага валадарства. Аднак прыбылыя германскія падмацаванні [[9 жніўня]] нечакана для [[Французы|французаў]] перайшлі ў наступ і адціснулі французскія войскі да мяжы<ref name="Армес">«Les armées françaises dans la Grande guerre», t. 1, vol. 1.  — P. 231. {{ref-fr}}</ref>.

Так да гэтага часу ўжо даканцова стала ясна намер германскага камандаванне наставаць праз [[Бельгія|Бельгію]], мэтай новай аперацыі французаў у [[Эльзас|Верхнім Эльзасе]] было прыкуць да гэтага раёна як мага большую колькасць германскіх войскаў і не дазволіць перакідаць іх на ўзмацненне паўночнага германскага крыла<ref name="Жоффр15">''Жоффр Ж.'' 1914—1915. Подготовка войны и ведение операций.  — С. 15—16.</ref>.

2-я французская армія і часткі 1-ай арміі павольна наступалі з нязначнымі баямі і да [[18 жніўня]]  — [[20 жніўня]] занялі [[Горад Саарбург|Саарбург]], {{нп3|Горад Шато-Сален|Шато-Сален|ru|Шато-Сален}} і іншыя паселішчы. Да [[19 жніўня]] на правым флангу Эльзаскай арміі французам таксама зноў атрымалася заняць раён Мюльхаўзена, бо вялікая частка германскіх сіл да гэтага часу была перасунута з Мюльхаузена да поўначы<ref name="ПМВ">История Первой мировой войны 1914—1918  гг. / под редакцией И.  И.  Ростунова.  — 1975.  — Т. 1.  — С. 282.</ref>.

Далей, пасля [[Латарынгская аперацыя|завяршэння актыўных дзеянняў у Латарынгіі]] асноўныя падзеі адбываліся на франка-бельгійскай мяжы. Да [[20 жніўня]] тут засяродзіліся: галоўная групоўка германскіх сіл і французскія арміі левага крыла<ref name="Строков">''Строков А. А.'' История военного искусства. Капиталистическое общество периода империализма (до конца первой мировой войны 1914—1918  гг.).  — {{М.}}, 1967.  — С. 290.</ref>.

1-я германская армія выйшла на лінію Вольфертгем, заходней [[Горад Брусель|Бруселя]], {{нп3|Ватэрлоа, Бельгія|Ватэрлоа|ru|Ватерлоо (Бельгия)}} (3-і рэзервовы корпус гэтай арміі быў пакінуты для {{нп3|Аблога Антверпена|блакаванні бельгійскай арміі|ru|Осада Антверпена}} ў [[Горад Антверпен|Антверпене]]); 2-я германская армія  — паўднёва-ўсходней 1-й да [[Горад Намюр|Намюра]]; 3-я армія падышла да [[рака Маас|ракі Маас]] на пляцоўцы Намюр  — {{нп3|Дыян, Бельгія|Дыян|ru|Динан (Бельгия)}}; 4-я германская армія выйшла на мяжу Бастонь, Атэр; 5-я армія дасягнула лініі Эталь  — Лонгві  — Арсвейлер. Усяго ў пяці германскіх арміях наставалі 17 ваенных карпусоў і 7 кавалерыйскіх дывізій. За імі рухаліся яшчэ 5 рэзервовых карпусоў, якія маглі цягам найблізкіх 2-3 дзён таксама ўзяць удзел у бітве<ref name="Дер">«Der Weltkrieg 1914 bis 1918», Bd. 1, S. 260—261. {{ref-de}}</ref>.

Французскія войскі займалі наступнае становішча: 3-е армія знаходзілася на лініі Этэн, Жамец, паўночна-ўсходней [[Горад Вердэн|Вердэна]]; 4-я армія займала шырокі фронт ад Манмедзі да Мезьера; 5-я армія заняла паказанае ёй месца паміж рэкамі [[Рака Самбра|Самбрай]] і Маасам і ў трохвугольніку Дыян  — Намюр  — [[Горад Шарлеруа|Шарлеруа]]. Кавалерыйскі корпус у складзе трох дывізій знаходзіўся на левым беразе Самбры заходней Шарлеруа. Паміж 4-ай і 5-ай арміямі быў прамежак у 50  км, прычынены слабымі сіламі, што абаранялі пераправы праз раку Маас.

Германскае камандаванне прыняло рашэнне актыўнымі дзеяннямі 1-й, 2-й і 3-й армій ахапіць і разграміць галоўныя французскія сілы, 4-я і 5-я армія павінны былі дзеяць у залежнасці ад становішча  — наступаць ці абараняцца<ref name="ПМВ" />.

У [[Ардэны|Ардэнах]] баявыя дзеянні адбываліся паміж 3-ай і 4-ай французскімі арміямі і 4-ай і 5-ай германскімі арміямі. Найболей бязлітасныя бітвы завярнуліся ў двух аператыўных раёнах: ля Лонгві і на [[Рака Семуа|рацэ Семуа]]. Баі ля Лонгві завязаліся з [[22 жніўня]], у гэтых баях 3-я французская армія была пабіта 5-ай германскай арміяй і з [[25 жніўня]] пачала адыход на лінію Манмедўі і паўднёвей. З прычыны стомленасці і засмучэння армій абодвух бакоў баі з [[26 жніўня]] прыпыніліся. На рацэ Семуа баі паміж 4-ай французскай і 4-ай германскай арміямі таксама пачаліся з [[22 жніўня]], нягледзячы на перавагу, 4-я французская армія панесла цяжкія страты ў людзях і матэрыяльнай частцы і адышла ў пачатковае становішча за раку Семуа, а [[24 жніўня]] на [[рака Маас|раку Маас]]<ref name="Гранде">«Les armées françaises dans la Grande guerre», t. 1, vol. 2.  — {{P.}}, 1925.  — P. 257, 271. {{ref-fr}}</ref>.

У цэлым французскія арміі ў выніку аперацыі патрываліпацярпелі поўнуюпоўнае тактычнуютактычнае паразупаражэнне, панеслі цяжкія страты і былі адціснуты да захаду ад ракі Маас.

Таксама бязлітасныя баі завярнуліся ў міжрэчча [[Рака Самбра|Самбры]] і [[Рака Маас|Мааса]] ля бельгійскага [[Горад Шарлеруа|горада Шарлеруа]]. Тут 5-я французская армія супрацьстаяла 2-ой і 3-яй германскім арміям. [[21 жніўня]] часткі 2-ой германскай арміяй захапілі некалькі перапраў на [[Рака Самбра|Самбры]] і [[22 жніўня]] фарсіравалі яе буйнымі сіламі. Потым завярнуліся бязлітасныя баі, спачатку [[французы]] паспрабавалі перайсці ў наступленне, потым немцы атакавалі шэраг перапраў на Маасе, але гэтыя дзеянні не прынеслі вынікаў<ref name="ПМВ1">История Первой мировой войны 1914—1918  гг. / под редакцией И.  И.  Ростунова.  — 1975.  — Т. 1.  — С. 284.</ref>.

Аднак [[23 жніўня]] часткі 3-а германскай арміі захапілі на Маасе некаторыя пераправы паўднёвей [[Горад Намюр|Намюра]] і пераправіліся на левы бераг Мааса ля Дыяна<ref name="Гранде1">«Les armées françaises dans la Grande guerre», t. 1, vol. 1.  — P. 481—482. {{ref-fr}}</ref>. Гэта стварыла пагрозу 5-ай французскай арміі, і [[23 жніўня]] яна пачала адыход, за ёй амаль без баёў шлі германскія войскі.

Аднак [[23 жніўня]], [[Германская імперская армія|германскія войскі]] таксама падышлі да гэтай мяжы, фарсіравалі канал і занялі [[Горад Монс|Монс]]. [[Англічане]] пад напорам перазыходнага іх праціўніка адранку [[24 жніўня]] пачалі адыход і да [[25 жніўня]] адышлі на лінію [[Горад Камбрэ|Камбрэ]], Ле-Като<ref name="история">История Первой мировой войны 1914—1918  гг. / под редакцией И.  И.  Ростунова.  — 1975.  — Т. 1.  — С. 285.</ref>.

У [[Эльзас]]е і [[Латарынгія|Латарынгіі]], на [[Горад Саарбург|Саарбургскім]] і [[Горад Страсбур|Страсбурскім]] кірунку, з [[20 жніўня|20]] па [[28 жніўня]] [[Немцы|германцы]] сіламі 6-ай і 7-ай армій атакавалі французскія войскі і адкінулі іх у першапачатковыя становішча. [[Узброеныя сілы Францыі|Французскае войска]] пакінула ўсе тэрыторыі, якія захапіла ў ходзе [[Латарынгская аперацыя|Латарынгскай аперацыі]]<ref name="дер">«Der Weltkrieg 1914 bis 1918», Bd. 1.  — S. 263—264. Эти действия германские историки относят также к Пограничному сражению {{ref-de}}</ref>. Да канца жніўня ў сувязі з цяжкім становішчам, якое склалася для французаў, на бельгійскай мяжы французы пакінулі раён [[Горад Мюлуз|Мюльхаўзена]]. Эльзаская армія была расфірармавана і яе часткі перакінуты на іншыя пляцоўкі фронту. Пасля гэтага ў Эльзасе і Латарынгіі вяліся баі мясцовага характару, якія не аказвалі істотнага ўплыву на агульны ход вайны<ref name="Гранде247">«Les armées françaises dans la Grande guerre», t. 1, vol. 1.  — P. 247. {{ref-fr}}</ref>.

Да [[25 жніўня]] ПамежнуюПагранічную бітву можна лічыць скончаным, бо з гэтага часу французскае камандаванне змяняе свае стратэгічныя мэты і ажыццяўляе {{нп3|Вялікае адступленне, 1914|стратэгічнае адступленне|ru|Великое отступление (1914)}} ўсёй сваёй паўночнай групоўкі, каб з новай мяжы аднавіць наступленне<ref name="Гранде247" />.

У выніку ПамежнайПагранічнай бітвы стратэгічнае становішча на [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны|Заходнім фронце]] рэзка змянілася. Французскія войскі на ўсім фронце паўночна-заходней Вердэна змушаны былі адыходзіць, каб набрацца сілы.

[[Антанта|Саюзнікі]] пацярпелі цяжкуюцяжкае паразупаражэнне, генерал Жоффр пісаў:

ПамежнаяПагранічная бітва скончылася няўдала{{канец цытаты|крыніца = <ref name="ФФ">''Жоффр Ж.'' 1914-1915. Подготовка войны и ведение операций. - С. 18.</ref>}}

Параза французскіх войскаў у ПамежнайПагранічнай бітве і іх наступны адыход стварылі пагрозу [[Горад Парыж|Парыжу]], што выклікала цяжкае ўражанне ў грамадскіх колах [[Францыя|Францыі]]. [[2 верасня]] французскі ўрад пакінуў [[Горад Парыж|Парыж]] і перабраўся ў [[Горад Бардо|Бардо]].

[[Антанта]] панесла значныя страты ў ПамежнайПагранічнай бітве. [[Узброеныя сілы Францыі|Французскае войска]] страціла 260 000 чалавек забітымі, параненымі і палоннымі. Англійскія войскі страцілі 4 200 чалавек забітымі, параненымі і палоннымі, бельгійскія страты склалі 480 чалавек. [[Германская імперская армія|Германскае войска]] страціла 165 000 чалавек забітымі, параненымі і палоннымі<ref name="Жорж" />.

Прычынай паразыпаражэння [[Французы|французаў]] у ПамежнайПагранічнай бітве было недастаткова майстэрскае выкарыстанне армій. Камандаванне пры пастаноўцы заданняў выходзіла з няправільных дапушчэннях пра намеры і групоўку праціўніка. У выніку гэтага адбываліся раптоўныя сутыкненні з праціўнікам<ref name="ФФ" />.

Аднак тым часам як у французскім войску зрабілі для сябе з ПамежнайПагранічнай бітвы павучальныя стратэгічныя і тактычныя высновы, камандаванне германскага войска, пераацаніўшы свае поспехі, лічыла, што французскія арміі ўжо разгромленыя і вынік вайны прадвызначаны<ref name="Вак">«Der Weltkrieg 1914 bis 1918», Bd. 1, S. 437—438 {{ref-de}}</ref>. Лічачы, што мэты вайны на [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны|Захадзе]] дасягнуты, германскае камандаванне вырашыла прыступіць да перакідання войскаў на [[Усходні фронт Першай сусветнай вайны|Усход]], што агадвалася планам вайны<ref group="Заўв.">Гвардзейскі рэзервовы корпус з 2-ай арміі, 11-ы ваенны корпус з 3-ай арміі і 8-я кавалерыйская дывізія з 6-ай арміі былі адпраўлены ва Усходнюю Прусію 26 жніўня, а адзін корпус (5-ы ваенны з 5-ай арміі) затрымваўся ў раёне Меца для гэтай жа мэты. 30 жніўня яго адпраўка на Усход была скасавана.</ref>. Да гэтага падахвочвала таксама і [[Усходне-Пруская аперацыя, 1914|становішча ва Усходняй Прусіі]], {{нп3|Бітва пры Гумбінене|дзе ля Гумбінена расійскія войскі нанеслі сур'ёзнуюёзнае паразупаражэнне 8-ай германскай арміі і дамагліся буйных поспехаў|ru|Битва при Гумбиннене}}.

{{commonscat-inline|Battle of the Frontiers|ПамежнаяПагранічная бітва, 1914}}