Вікіпедыя

Мазыр: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 10:
|шырыня сцяга =
|выява = Mazyr centre.jpg
|подпіс = Цэнтр горада
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 03|lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 29|lon_min = 14|lon_sec =
Радок 38:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 112003
|насельніцтва = 108 792<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>
|крыніца насельніцтва = <ref name="2016-Estimate"/>
|год перапісу = 20092016
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 66 ⟶ 67:
|OpenStreetMap = 277491317
}}
 
'''Мазы́р''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Mazyr'') — горад раённага падпарадкавання (да жніўня [[2007]] г. — абласнога падпарадкавання) у [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Мазырскі раён|Мазырскага раёна]], порт на [[рака Прыпяць|р. Прыпяць]]. У 133 км да паўднёвага ўсходу ад [[Гомель|Гомеля]], 7 км ад чыгуначнай станцыі на лініі [[Калінкавічы]]—[[Оўруч]] ([[Украіна]]). Аўтамабільнымі дарогамі злучаны з Гомелем, [[Бабруйск]]ам, Оўручам (Украіна). Найбуйнейшы порт у Беларусі. Аэрапорт. Насельніцтва 111,6 тыс.112&nbsp;003 чалавек (20062016)<ref name="2016-Estimate"/>.
 
{{Змест злева}}
 
== Назва ==
Радок 81 ⟶ 85:
Першы пісьмовы ўпамін пра Мазыр датуецца [[1155]] годам, калі ён перайшоў ад [[Кіеўскае княства|Кіеўскага]] да [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага]] княства. Працяглы час Мазыр знаходзіўся ў складзе Тураўскага княства, князі і епіскапы якога называліся тураўскімі і мазырскімі. У [[1240]]—[[1241]] горад пацярпеў ад татарскіх набегаў.
 
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
З сяр. [[14 стагоддзе|XIV ст.]] Мазыр далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У [[14 стагоддзе|XIV]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стст. тут існаваў [[Мазырскі замак|драўляны замак]].
 
У [[1471]] Мазыр увайшоў у склад [[Кіеўскае ваяводства|Кіеўскага ваяводства]]. У [[16 стагоддзе|XVI ст.]] горад стаў цэнтрам гродавага староства, з правядзеннем адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ([[1565]]—[[1566]]) — сталіцай [[Мазырскі павет|павету]]. Па [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]) і пераходу Кіеўскага ваяводства да [[Карона Польскага каралеўства|Каралеўства Польскага]] з ініцыятывы мясцовай шляхты Мазырскі павет далучыўся да [[Менскае ваяводства|Менскага ваяводства]].
 
У пач. [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Мазыр складаўся з трох частак — цэнтральнай з астрогам, неўмацаванага пасаду і Рынку. У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім|вайну Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім]] у [[1534]]—[[1537]] усходнія захопнікі зруйнавалі Мазыр<ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 258.</ref>. На [[1552]] у месце існавалі цэрквы Спаса, Міколы, Прачыстай Багародзіцы<ref name="evkl"/>.
 
=== У Рэчы Паспалітай ===
Па [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]) і пераходу Кіеўскага ваяводства да [[Карона Польскага каралеўства|Каралеўства Польскага]] з ініцыятывы мясцовай шляхты Мазырскі павет далучыўся да [[Менскае ваяводства|Менскага ваяводства]].
 
У пач. [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Мазыр складаўся з трох частак — цэнтральнай з астрогам, неўмацаванага пасаду і Рынку. У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім|вайну Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім]] у [[1534]]—[[1537]] усходнія захопнікі зруйнавалі Мазыр<ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 258.</ref>. На [[1552]] у месце існавалі цэрквы Спаса, Міколы, Прачыстай Багародзіцы<ref name="evkl"/>, на [[1571]] — 550 будынкаў, дзейнічалі 5 цэркваў, працавалі шпіталь і 44 крамы, на [[1576]] — 293 мяшчанскія двары<ref name="evkl"/>.
 
[[28 студзеня]] [[1577]] [[Спіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Стэфан Баторы]] надаў Мазыру [[Магдэбургскае права]] і герб «''у блакітным полі чорны аднагаловы арол з срэбным шыльдам на грудзях, на шыльдзе — чырвоная літара S''»<ref>{{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}}</ref>. Вытрымка з адпаведнага вялікакняжацкага прывілея:
Радок 99 ⟶ 107:
На [[1724]] у Мазыры існавалі Кіеўская, Оўруцкая, Свідоўская, Нагорная, Гончая і іншыя вуліцы. У месце было два замкі — Верхні (Стары), які размяшчаўся на Замкавай гары, і Ніжні. У падножжа Замкавай гары быў Рынак, на паўночным захадзе ад яго знаходзіліся гарадская ратуша, пякарня і стайня. Гандаль вёўся ў 56 крамах, якія атачалі пляц. Тамака ж быў шпіталь. Паводле гарадскага плану ([[1769]]), — Пятніцкая, Слуцкая, Кіеўская, Жытомірская вуліцы і Рынак; у месце было 211 двароў, 6 цэркваў і касцёлаў, ратуша, 2 майстэрні для абпалу цэглы.
 
=== Пад уладайУ Расійскай імперыі ===
У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Мазыр апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стаў цэнтрам павету [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У [[1796]] царскія ўлады даравалі гораду новы расійскі герб. На [[1825]] тут было 530 драўляных і 3 мураваныя будынкі, дзейнічалі 2 кляштары, працавалі 22 крамы і 27 корчмаў. У [[1834]] у Мазыры адкрылася шляхецкае вучылішча, ператвораная ў [[1859]] у прагімназію, потым — у гімназію. На [[1862]] — 491 будынак, дзейнічалі 4 цэрквы, касцёл і 2 іўдзейскія малітоўныя дамы, працавала 71 крама; штогод з 6 да 27 студзеня і з 6 да 28 жніўня праводзіліся кірмашы. Месцічы актыўна ўдзельнічалі ў [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызваленчым паўстанні]] ([[1863]]—[[1864]]).
 
Радок 132 ⟶ 140:
 
== Насельніцтва ==
 
=== Дэмаграфія ===
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
Радок 146 ⟶ 152:
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:115000120000
ScaleMajor = unit:year increment:2500020000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
Радок 166 ⟶ 172:
bar:1997 from:0 till:108000
bar:2004 from:0 till:111500
bar:2009 from:0 till:112200 108792
bar:2016 from:0 till:112003
TextData=
fontsize:10px pos:(70,195)
Радок 175 ⟶ 182:
* '''[[XVI стагоддзе]]''': [[1552]] — 1,5 тыс. чал.<ref name="evkl"/>; [[1571]] — каля 2 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|2-2к}} С. 81.</ref>; [[1576]] — 2 тыс. чал.<ref name="evkl"/>
* '''[[XVIII стагоддзе]]''': [[1724]] — 1,5 тыс. чал.<ref name="evkl259"/>; [[1795]] — каля 2 тыс. чал.
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1825]] — каля 3 тыс. чал.; [[1850]] — каля 6,5 тыс. чал.; [[1866]] — 58995&nbsp;899 чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|2-2к}} С. 82.</ref>; [[1878]] — 78347&nbsp;834 чал. (39023&nbsp;902 муж. і 39323&nbsp;932 жан.), у тым ліку 54575&nbsp;457 праваслаўных, 23 стараверы, 446 каталікоў, 10 евангелістаў і 18981&nbsp;898 іўдзеяў<ref>[[Аляксандр Ельскі|Jelski A.]] Mozyrz // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} S. 754.</ref>; [[1897]] — 80678&nbsp;067 чал.<ref name="ehb"/>
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1907]] — 99769&nbsp;976 чал.<ref>{{Крыніцы/Даведнік па Літве і Беларусі|к}}</ref>; [[1908]] — 10&nbsp;395 чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|2-2к}} С. 83.</ref>; каля [[1910]] — 12&nbsp;251 чал. (63386&nbsp;338 муж. і 58835&nbsp;883 жан.), з іх паводле веры: праваслаўных 41184&nbsp;118, раскольнікаў 68, каталікоў 619, пратэстантаў 22, іўдзеяў 72767&nbsp;276, іншых 148; паводле саслоўя: шляхты 248, духоўнага саслоўя 45, ганаровых грамадзян і купцоў 315, мяшчан 98869&nbsp;886, ваенных 732, сялян 885, іншых 140<ref>{{Крыніцы/ЭСБЕ}}</ref>; [[1927]] — 14,3 тыс. чал.; [[1939]] — 17,5 тыс. чал.; [[1970]] — 48,0 тыс. чал.; [[1973]] — 58 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/Вялікая Савецкая Энцыклапедыя (3 выданне)}}</ref>; [[1991]] — 103 тыс. чал.; [[1997]] — 108 тыс. чал.<ref name="ehb36"/>; [[1998]] — 109,2 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/БелЭн|9к}} С. 512.</ref>; [[1999]] — 111,8 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|2-2к}} С. 80.</ref>
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2004]] — 111,5 тыс. чал.; [[2006]] — 111,6 тыс. чал.; [[2008]] — 112,0 тыс. чал.; {{дата|1|1|2009|1}} — 112,2 тыс. чал.<ref>[http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24919 У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек], «[[Наша Ніва]]», [[26 сакавіка]] [[2009]] г.</ref>; [[2009]] — 108 &nbsp;792 чал. (перапіс).<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; [[2016]] — 112&nbsp;003 чал.<ref (перапіс)name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
 
== АдукацыяЭканоміка ==
У 1912-14 гг. у Целепуках, прыгарадзе Мазыра працаваў Мазырскі фанерна-дрэваапрацоўчы завод. Вырабляў дошкі, фанеру і інш. У [[1910]]—[[1913]]  гг. меў 2 паравыя рухавікі (150 к.с.), працавала да 200 рабочых; выраблена прадукцыі на 565,4 тыс. руб.▼
У Мазыры працуюць будаўнічы тэхнікум, вучылішча — геалогіі, будаўнічая, медыцынская і музычная, 15 сярэдніх і 4 музычныя школы, 35 дашкольных устаноў. Установа вышэйшай адукацыі — [[Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя І. П. Шамякіна|Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя І. П. Шамякіна]].▼
 
Цэнтр нафтаперапрацоўчай прамысловасці. Працуюць прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай прамысловасці (вытворчасць куханнай солі). Гасцініцы гарадскога савета «Дынама», «Элада», гасцінічны комплекс «Прыпяць».▼
 
* ''Гасцініцы'': гарадскога савета «Дынама», «Элада», гасцінічны комплекс «Прыпяць».▼
 
== Транспарт ==▼
У Мазыры, акрамя аўтобусаў, працуе [[Мазырскі трамвай|трамвайны транспарт]]. Даўжыня лініі  — больш за 20 кіламетраў. Дзейнічае адзін маршрут<ref>[http://mozyr.tut.by/city/tramway/ Мозырь. Городской транспорт. Трамвай], [http://mozyr.tut.by/ Mozyr.tut.by]</ref>.▼
 
== Культура ==
Радок 188 ⟶ 202:
Дзейнічаюць кінатэатр «Мір», [[Мазырскі драматычны тэатр імя Івана Мележа]], [[Мазырская філармонія]], парк культуры «Перамога». У [[1990]] годзе адкрыўся Палац культуры МНПЗ. Жыхароў горада абслугоўваюць больш за 50 бібліятэк. У Мазыры ёсць [[Мазырскі аб'яднаны краязнаўчы музей|краязнаўчы музей]], музей прыкладнай творчасці, гарадская выстаўная зала.
 
=== [[Мас-медыя]]Адукацыя ===
▲У Мазыры працуюць будаўнічы тэхнікум, вучылішча  — геалогіі, будаўнічая, медыцынская і музычная, 15 сярэдніх і 4 музычныя школы, 35 дашкольных устаноў. Установа вышэйшай адукацыі  — [[Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя І. П. Шамякіна|Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя І.  П.  Шамякіна]].
 
=== Спорт ===▼
Асноўныя спартыўныя аб'екты: басейн, 3 стадыёны, гарналыжны комплекс, школа алімпійскага рэзерву Беларусі. Мясцовая футбольная каманда  — ФК «[[Славія Мазыр|Славія-Мазыр]]».▼
 
== СМІ ==
У кабельнай сетцы Мазыра вяшчае мясцовы тэлеканал. Таксама горад мае ўласныя друкаваныя выданні — газеты «Жыццё Палесся» і «На свае вочы».
 
▲=== Спорт ===
▲Асноўныя спартыўныя аб'екты: басейн, 3 стадыёны, гарналыжны комплекс, школа алімпійскага рэзерву Беларусі. Мясцовая футбольная каманда — ФК «[[Славія Мазыр|Славія-Мазыр]]».
 
== Забудова ==
Радок 198 ⟶ 215:
Архітэктурна-планіровчную сістэму Мазыра абумовіў складаны [[рэльеф]] (рака Прыпяць, мноства [[яр]]аў). Культурны і гістарычны цэнтр горада — плошча Леніна — геаграфічна знаходзіцца на ўскраіне, на беразе Прыпяці. Уздоўж ракі праходзіць вуліца Савецкая, перпендыкулярна да якой рэчышчам і схіламі яраў у глыб горада падымаюцца іншыя вуліцы.
 
== ЭканомікаСлавутасці ==
▲У 1912-14 гг. у Целепуках, прыгарадзе Мазыра працаваў Мазырскі фанерна-дрэваапрацоўчы завод. Вырабляў дошкі, фанеру і інш. У [[1910]]—[[1913]] гг. меў 2 паравыя рухавікі (150 к.с.), працавала да 200 рабочых; выраблена прадукцыі на 565,4 тыс. руб.
 
▲Цэнтр нафтаперапрацоўчай прамысловасці. Працуюць прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай прамысловасці (вытворчасць куханнай солі). Гасцініцы гарадскога савета «Дынама», «Элада», гасцінічны комплекс «Прыпяць».
 
▲== Транспарт ==
▲У Мазыры, акрамя аўтобусаў, працуе [[Мазырскі трамвай|трамвайны транспарт]]. Даўжыня лініі — больш за 20 кіламетраў. Дзейнічае адзін маршрут<ref>[http://mozyr.tut.by/city/tramway/ Мозырь. Городской транспорт. Трамвай], [http://mozyr.tut.by/ Mozyr.tut.by]</ref>.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
 
=== Інфраструктура ===
[[Файл:Мазыр. Спуск да сабора (01).jpg|thumb|250пкс|Гістарычны цэнтр горада]]
Праз горад праходзяць турыстычныя маршруты: «Мазыр старадаўні», «Палескі край, яго традыцыі і побыт», «Мазыр даўні і сучасны», «Святыні Мазыршчыны»<ref>{{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>. Працуе Мазырскі аб'яднаны краязнаўчы музей культуры.
▲* ''Гасцініцы'': гарадскога савета «Дынама», «Элада», гасцінічны комплекс «Прыпяць».
 
=== Славутасці ===
* Бровар (1885)
* Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст., фрагменты)
Радок 223 ⟶ 228:
* Сядзіба Кяневічаў (пач. XIX ст., пазней мужчынская гімназія)
 
=== '''Страчаная спадчына ==='''
* [[Мазырскі замак|Замак]] ([[16 стагоддзе|XVI ст.]])
* Касцёл і кляштар марыявітак (XVIII ст.)
Радок 233 ⟶ 238:
* Царква Святой Тройцы (1888)
 
== Галерэя ==
<center><gallery caption="Краявіды Мазыра" widths=180 heights=150 perrow="4">
Мазыр. Асабняк.jpg|Былы асабняк
Радок 244 ⟶ 248:
Мозырь. Пивзавод..JPG|Бровар
</gallery></center>
 
== Гарады-пабрацімы ==▼
* {{Сцяг Украіны}} [[Корасцень]], [[Украіна]]▼
* {{Сцяг Расіі}} [[Северадзвінск]], [[Расія]]▼
* {{Сцяг Чэхіі}} [[Страканіцы]], [[Чэхія]]▼
 
== Вядомыя асобы ==
Радок 259 ⟶ 258:
* [[Аляксандр Нічыпаравіч Шыманоўскі|Аляксандр Шыманоўскі]], этнограф.
* [[Аляксандр Абрамавіч Брэгман|А. А. Брэгман]] (1895—1919), рэвалюцыянер
 
▲== Гарады-пабрацімы ==
▲* {{Сцяг Украіны}} [[Корасцень]], [[Украіна]]
▲* {{Сцяг Расіі}} [[Северадзвінск]], [[Расія]]
▲* {{Сцяг Чэхіі}} [[Страканіцы]], [[Чэхія]]
 
== Гл. таксама ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Мазыр"