Паўстанне дзекабрыстаў: Розніца паміж версіямі

|праціўнік1 = Паўночнае таемнаетайнае таварыства</br>Маскоўскі лейб-гвардыі полк</br>Грэнадзёрскі лейб-гвардыі полк</br>Гвардзейскі марскі экіпаж

'''Паўста́нне дзекабры́стаў''' ({{lang-ru|Восстание декабристов}}) — спроба дзяржаўнага перавароту, якая адбылася ў [[Санкт-Пецярбург]]у, сталіцы [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], 14 [[26 снежня|(26) снежня]] [[1825]] года. Паўстанне было здзейсненаездзейснена супольнасьцюсупольнасцю дваран-адзінадумцаўаднадумцаў (пры падтрымцы вайсковых частакчасцей), ставіла за мэтумэтай лібералізацыю расійскага грамадска-палітычнага ладу і недапушчэнне ўступлення на трон [[Мікалай I|Мікалая I]]. Паўстанне адрознівалася ад змоў эпохі палацавых пераваротаў сваёй рэвалюцыйнай накіраванасцю і мела мацнейшынаймацнейшы рэзананс у расійскім грамадстве, значна паўплывала на грамадска-палітычнае жыццё Мікалаеўскай эпохі.

''Гл.таксама: [[Дзекабрысты]]''

Вестка пра смерць цара [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандра I]] прыйшла ў [[Пецярбург]] [[27 лістапада]]. Сына ў яго не было (а дзве яго дачкі, Марыя і Лізавета, памерлі ў маленстве). Па законе 1797  года на трон павінен быў уступіць наступны па старшынстве яго брат [[Канстанцін Паўлавіч|Канстанцін]].

Вестка пра смерць Аляксандра I, атрыманаеатрыманая ў Пецярбургу, заспела чальцоўчленаў Паўночнага таварыства знянацку. У той жа дзень на нарадзе ў [[Кандрат Фёдаравіч Рылееў|Рылеева]] было вырашана, што калі Канстанцін прыме прастол, то належыць абвясціць усім чальцамчленам грамадстватаварыства аб яго фармальным роспуску «і дзейнічаць колькіяк магчымамага асцярожней, імкнучыся ўза два ці тры гады заняць значнае месца ў гвардзейскіх паліцахпалках». Між тым у Пецярбургу пачалі распаўсюджвацца чуткі пра тое, што Канстанцін адмаўляецца ад пасадупрастола, які пераходзіць, такім чынам, да [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая]]. У чальцоўчленаў Паўночнага таварыства ізноў «з'явілася надзея на неадкладнае выступвыступленне», выкарыстоўваючы ў якасці падставы вернасць прысязе Канстанціну. [[10 снежня]] ўжо дакладна стала вядома пра тое, што рыхтуецца «переприсягаперапрысяга». Пачаліся штодзённыя нарады ў К. Ф. Рылеева, [[Сяргей Пятровіч Трубяцкой|С. П. Трубяцкога]] і [[Яўген Пятровіч Абаленскі|Я. П. Абаленскага]], дзе распрацоўваліся розныя варыянты выступувыступлення.<ref name=":0">[http://www.yandex.by/clck/jsredir?from=www.yandex.by%3Bsearch%2F%3Bweb%3B%3B&text=&etext=1086.uwANud1hZKPvBy7MRQVJFMB8R3DnZutwWxG-va8KycfE2Pz9xFJIIMQ0rTC3uLJYKd5HDbbBa0URP_XopJ9LjfgiKDXLoXez8LAKSj-gkU_LZBmR5C4F5S8GDxCGsBJThHXWZ1XJ7IB5yy80xBZ3BOZfEdhUgirlhY_5Rlh8bFg.ef4cfd8d5c3ea1b2ccbedb31d75c933ea731e1a0&uuid=&state=PEtFfuTeVD5kpHnK9lio9dp88zwjJi-A9wwjDIux7f8Zuv0g6oZ30w&data=UlNrNmk5WktYejR0eWJFYk1Ldmtxc1cxa3ZRTXBrdl9YN2FXMG5Va3pzcEZkZjRrcVpvLU84V2xKQ3RiWm9ia1RYdVJkVXRpS2ktTlhpZWI0aE1WVmtnTndUUk1sMUhSUUk1Y204NjExRXhFWGVBS2wwVUFHZw&b64e=2&sign=ae90b1998ee13449b2ef53f415b7f87f&keyno=0&cst=AiuY0DBWFJ5Hyx_fyvalFJ8kGfN2jiJSY3PBwjsQ7KKvZbJsTSLn5DQpdq3KnNGrLu-JMjYhI_we5O2UbXnCh3DP4-G9I3sKzZcc9DgChPWDdZceclo6j22PdmpU_omvgoZVjI9Mbj_1H3P2VDS20fcAnTMYAlMDqRDkhA4y13HJxINa6kg1NGhzWuLsBzgHCirVJ_ej8-o&ref=orjY4mGPRjlSKyJlbRuxUsrqwT4MTd6ZVGFRZC8qbB3F4t1n7Hh_RttDQvAstFuBodoqZ4qx1uTiVJtECIzYvtKhEe4xX6DlAryz4RrfmHpEJdJtIaqrI6p-Hdd6yvlOGZibcYbi84x0rwBNV0pOuPdyn8-80NMR-TmsxO1uL36DaPJ1cr92yjVoNxEGmNfvUjQ_BAeDinwwZQlimi1pdd_xjvN2nWK2Xh0TKZIu2Jz_QAWAksK-tSq5ErjWuFYacDa-DkWwMs8aVS68KefeBeV-fIXHwtTYG4n3N7CGEAhygSKnoEgMxujNsCNIb3Y_Qu-vo0QoXbZhSK3mfVkME_ZvNPyhjsP6151hgfLgg3W_y-gauHc4Y4ukexzuEfzZ617XhniRHo2Q0TfV9xuee1OgcfGcNoTKXmsjluGkzPe4pgzc7N-n9Vk5asBAdwmLbObgY3qMvjPanfJAK7rUWXRZby3lFUU4cNrYdZgVO2XZ7jj8JTbxEzsiOxGxdaYA2I75-FjW7TZJPSTTB2L7WzyYdwnfalTHq8yV_wnSlqjTzzfju5Bxzw1PuUXgZI3UeO5PMJWb0Yw&l10n=ru&cts=1466011762583&mc=5.057724966088559 Восстание декабристов в 1825 году]</ref>

ВыступВыступленне прызначылі на [[14 снежня]] — дзень, калі трэба было прысягаць Мікалаю Паўлавічу. [[13 снежня]] быў распрацаваны канчатковы план паўстання. Было вырашана ў дзень прынясення прысягі новаму цару ажыццявіць захоп манарха і Сената і прымусіць іх да ўвядзення ў Расіі канстытуцыйнага ладу.<ref>[http://www.yandex.by/clck/jsredir?from=www.yandex.by%3Bsearch%2F%3Bweb%3B%3B&text=&etext=1086.FfOdL2J8DxUMNdcWQPOy8Q9cnC1o5GH_Oh3EwErFXtCUMCENDbUShxElEuHIektqm0WE6l74TtE6ugLnSHAgpFxrD_lxsUpkdBFljNZZckA.b07285ccdd44f952f61f3c4b24607eeaa1319df7&uuid=&state=PEtFfuTeVD5kpHnK9lio9bb4iM1VPfe4W5x0C0-qwflIRTTifi6VAA&data=UlNrNmk5WktYejR0eWJFYk1LdmtxcDEyLWxqTVRoRWpnMExqZ0x1aXJHMS1Yd2xXWF81a3J1TWp5blVRLUx4QnNySGhOYnEwbUd1ZkltLTExeVFkRlprNVpSV2lMTGtJTVBLNGIzVUFMb1ZGZ19rNlkwMGNkaGxIRnNpMmxMaGRaVU53UUp0UGJMUVJUTDVVdTlQOEg0TURUNmF2T1loeW1VVW5jZElNWEZRSUVYM3ZVVjlwRFp1LTdjakhpVEtKQnI5d0FQdU1vUElDLXJSTnZGZi1tZw&b64e=2&sign=b80db81e1e606504315a929acd295d97&keyno=0&cst=AiuY0DBWFJ5Hyx_fyvalFJ8kGfN2jiJSY3PBwjsQ7KKvZbJsTSLn5DQpdq3KnNGrLu-JMjYhI_we5O2UbXnCh3DP4-G9I3sKzZcc9DgChPWDdZceclo6j0dMXP1rfcrQ8V0IAAFhVRqgp0oIL70Jzn_EuAaf2-1YfclijdXaxgSWz0kDFPZ3fcrW5IKDeZAaTANjL29ukI0&ref=orjY4mGPRjlSKyJlbRuxUsrqwT4MTd6ZVGFRZC8qbB3F4t1n7Hh_RttDQvAstFuBodoqZ4qx1uQQoNVe0phDSNrDE1dw7dmKGAPAcmjXRc223YzaBskCmsoaYsaVbrjxrFa0yPFVdT6RzmS7t7--1aUug4AMDZzTC20k0H8aMn2ybWOSRModxP8fFu506yYVHQ6zQOAxFkHV4kdkzG3Bt6_VIbcFJirKF3fFDDpjV6m7n1Klaj7pqOSGUoKTGSLtl89ioxMX9bDLZqdNAWXQ3Xxkwt8ObkYEImnCHnFEJ51AS5nnP2c00Gbfa3LdP1oBDlfi3DVU4oEKrWM4TiJYFCBmjZ_sUgJiV10xefSffStydEjpQjr50UUGM7G04PJkGI6021DWPMLxvzw8PGxF50EvY4SVbeo4X5X1Rryx8VoGZeG2Zv-VwK9_8FeCxlbUwFjnndkr3cA&l10n=ru&cts=1466012369945&mc=5.0833065134881545 История России (кратко). Восстание декабристов]</ref>

Надышла раніца 14 снежня. ЧальцыЧлены тайнага таварыства ўжо знаходзіліся ў сваіх вайсковых часткахчасцях і вялі агітацыю супраць прысягі Мікалаю I, дзеля захавання вернасці законнаму імператару Канстанціну. К 11 гадзінам раніцы першымі на [[Сенацкая плошча Санкт-Пецярбурга|СенацкімСенацкую плошчу]] былі выведзеныявыведзены Аляксандрам і Міхаілам БястужаваБястужавым і Д. А. ЩепінымШчэпіным-Растоўскім 800 салдат лейб-гвардыі Маскоўскага палка, якія былі пабудаваныяпастроены ў карэ (чатырохкутнікчатырохвугольнік) каля помніка [[Пётр I, імператар расійскі|Пятру I]]. Вакол помніка і карэ былабыў пастаўленапастаўлены загараджальны ланцуг салдат. У гадзіну дня да салдат Маскоўскага палка далучыліся матросы гвардзейскага экіпажа пад камандай капітан-лейтэнанта Мікалая Бястужава (старэйшага брата А. і М. БястужаваБястужавых). Услед за імі на плошчу прыбыў лейб-гвардыі ГрэнадзерскіГрэнадзёрскі поўк, які прывялі паручнікі Н. А. Паноў і А. М. Сутгоф. Усяго на плошчы сабралася 3 тыс. Салдатсалдат і матросаў пры 30 афіцэрах (некаторыя з іх не былі сябрамічленамі таемнагатайнага грамадстватаварыства і далучыліся да паўстання ў апошні момант). Чакалі падыходу іншых вайсковых частакчасцей, а галоўнае — дыктатара паўстання — С. П. Трубяцкога, без яго распараджэнняў паўсталыяпаўстанцы не маглі самі дзейнічаць. Аднак на плошчы ён не з'явіўся, і паўстанне засталося без кіраўніка. Паводзіны Трубяцкога, несумненна, адыгралаадыгралі фатальную ролю ў дзень 14 снежня. Удзельнікі паўстання прынялі гэта як «здраду».<ref name=":0" />

Мікалай I спрабаваў паўплываць на паўстанцаў ўгавораміугаворамі. Да іх ён накіраваў генерал-губернатара Пецярбурга [[Міхаіл Андрэевіч Міларадавіч|М. А. Миларадавіча]] — героя [[Вайна 1812 года|Айчыннай вайны 1812 года]]. Ён паспрабаваў сваім красамоўствам пахіснуць салдат, і яго місія ледзь былобыла не мелазаймела поспехупоспех, калі б ён не быў смяротна паранены [[Пётр Рыгоравіч Кахоўскі|П. Р. Кахоўскім]] стрэлам з пісталета.<ref name=":0" />

«ЎгаворвацьУгаворваць» салдат былі пасланыя пецярбургскі мітрапаліт Серафім і кіеўскі мітрапаліт Яўген. Але ў адказ на ўгаворы, па сведчанні дзяка Прохара Іванова, салдаты пачалі крычаць мітрапалітам:" «Які ты мітрапаліт, калі на двух тыднях двум імператарам прысягнуў … НяНе верым вам, ідзецеідзіце прэч! .."».

Пакуль ішлі ўгаворы, Мікалай сцягнуў да Сенацкай плошчы 9 тыс. салдат пяхоты і 3 тыс. конных. Двойчы конная гвардыя атакавала карэ паўстанцаў, але кожны раз іх атакі спыняліся беглым ружэйным агнём. Зрэшты, паўсталыяпаўстанцы стралялі ўверх, ды і самі коннагвардэйцыконнагвардзейцы дзейнічалі нерашуча, выяўляючыпраяўляючы салдацкую салідарнасць. І астатнія ўрадавыя войскі вагаліся. Ад іх да паўсталыхпаўстанцаў прыходзілі парламенцёры і прасілі «пратрымацца да вечара», абяцаючы да іх далучыцца.

Мікалай I, баючыся, што з надыходам цемры «бунт мог паведаміццаперадацца чэрні», аддаў загад выкарыстаць артылерыю. Некалькі картечныйкарцечных стрэлаў ва ўпор з блізкай адлегласці вырабілізрабілі моцнае спусташэнне ў шэрагахрадах паўстанцаў і звярнулі іх ва ўцёкі. К 6 гадзінам вечара паўстанне было разгромлена. Усю ноч пры святле вогнішчаў прыбіралі параненых і забітых і змывалі з плошчы пралітую кроў.<ref name=":0" />

Дзейнічала і Паўднёвае таварыства. 29 снежня паўстаў Чарнігаўскі полк на Ўкраіне, але і гэта паўстанне было разгромлена. Паўстанцы сутыкнуліся з урадавымі войскамі і былі расстраляныя карцеччу.<ref name=":0" />

Кіраўнікі паўстання з самага пачатку рабілі шмат памылак, якія парушылі ўвесь яго план: па-першае, яны не здолелі скарыстацца першапачатковай разгубленасцю уладаўўлад і захапіць ўжо раніцай Петрапаўлаўскую крэпасць, Сенат, ЗімовыЗімні палац, перашкодзіць прысягіпрысязе МікалаюМікалая I у паліцахпалках, у якіх ішло закісаннебраджэнне; па-другое, яны не паказалі ніякай актыўнасці ў ходзе паўстання, чакаючы падыходу і далучэння да іх іншых частакчасцей. Перад разгромам паўстання ў іх была цалкам рэальная магчымасць захапіць тыя некалькі лёгкіх гармат, якія былі Мікалаем I падцягнуты да плошчы і па сутнасці справы вырашылі сумны зыход паўстання. Таксама яны не звярнуліся па садзейнічанне да прысутныхпрысутнага на плошчы пецярбургскамупецярбургскага люду, які відавочна выказваў ім спачуванне і гатовы быў да іх далучыцца.<ref name=":0" />

Па справе дзекабрыстаў было прыцягнута 579 чалавек. Прызнаныя вінаватымі 287. ПецярымПяцярым вынесены і прыведзены ў выкананне смяротны прысуд. 120 чалавек былі сасланыя на катаргу ў Сібір або на пасяленне.<ref name=":0" />