Беларускае нацыянальнае адраджэнне: Розніца паміж версіямі

'''Белару́скае [[Нацыянальнае адраджэнне|нацыяна́льнае адраджэ́нне]]''' — сацыяльны, культурны і палітычны рух, які выступае за адраджэнне беларускай [[Культура|культуры]], [[Беларуская мова|мовы]], [[Звычай|звычаяў]] і стварэнне беларускай [[Дзяржава|дзяржаўнасці]] на нацыянальным падмурку. Прадстаўленае некалькімі хвалямі, пачынаючы з [[19 стагоддзе|XIX стагоддзя]].

 

На працягу 19-га стагоддзя беларускія пісьменнікі, такія як [[Ян Чачот]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Ян Баршчэўскі]] пачалі ствараць першыя літаратурныя творы на сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Беларускія інтэлегенты выкарыстоўвалі мясцовыя гаворкі для напісання твораў. Вялікая частка беларускай эліты ў той час падтрымлівала рух за аднаўленне былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і прымала актыўны ўдзел у паўстаннях супраць Расійскай Імперыі 1830-31 і 1863-64 гадоў. У гэты ж час афармляецца рух за самавызначэнне і незалежнасць беларускага народа. Лідар паўстання [[1863]] году на землях былога Вялікага Княства Літоўскага [[Кастусь Каліноўскі]] апублікаваў свае заклікі да беларускіх сялян на беларускай мове і заклікаў змагацца за нацыянальную свабоду<ref>Арлоў У. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862―1918): Падзеі. Даты. Ілюстрацыі. / У. Арлоў, Г. Сагановіч. ― Вільня: „Наша Будучыня“, 1999. ― с. 184-185</ref>. Пасля таго, як Каліноўскага схапілі [[Расійская імперыя|расійскія ўлады]], ён быў асуджаны да смяротнага пакарання. З астрогу К. Каліноўскі перадаў на волю свой запавет [[беларусы|беларускаму народу]] — «Ліст з-пад шыбеніцы»:

{{Цытата|Браты мае, мужыкі родныя. З-пад шыбеніцы маскоўскай прыходзіць мне да вас пісаці, і, можа, раз астатні. Горка пакінуць зямельку родную і цябе, дарагі мой народзе. Грудзі застогнуць, забаліць сэрца, — но не жаль згінуць за тваю праўду… Нямаш, браткі, большага шчасьця на гэтым сьвеце, як калі чалавек у галаве мае розум і навуку… Но як дзень з ноччу не ходзіць разам, так не ідзе разам навука праўдзіва з няволяй маскоўскай. Дапокуль яна ў нас будзе, у нас нічога ня будзе, ня будзе праўды, багацтва і ніякай навукі, — адно намі, як скацінай, варочаць будуць не для дабра, но на пагібель нашу… Бо я табе з-пад шыбеніцы кажу, Народзе, што тагды толькі зажывеш шчасьліва, калі над табою Маскаля ўжо ня будзе.<br /><br />Твой слуга<br />Яська-гаспадар з-пад Вільні}}

 

Пачало адраджацца беларускае пісьменніцтва. Такія майстры слова, як [[Францішак Багушэвіч]], [[Карусь Каганец]], [[Ядвігін Ш.]], стваралі беларускія мастацкія творы. Культурнаму развіццю беларускага краю перашкаджала забарона беларускай мовы расійскімі ўладамі і, як вынік, немагчымасць друкавацца на радзіме.

 

[[Выява:Postcard of BNR.jpg|thumb|Паштоўка часоў БНР|200px]]

На пачатку 20-га стагоддзя працягвалася далейшае развіццё беларускіх нацыянальных арганізацый. З'явіліся сацыялістычныя ([[Беларуская сацыялістычная грамада, 1902|Беларуская сацыялістычная грамада]]) і хрысціянска-дэмакратычныя ([[Беларуская хрысціянская дэмакратыя, 1917|Беларуская хрысціянская дэмакратыя]]) арганізацыі. У выніку расійскай [[Рэвалюцыя 1905 года|рэвалюцыі 1905 года]] выданні на нацыянальных мовах былі легалізаваныя. Гэта прывяло да буму у беларускай кнізе і выдавецкай справе. Газета [[Наша ніва (1906)|Наша Ніва]], заснаваная ў 1906 годзе, стала адным з важнейшых цэнтраў адукацыі і прасоўвання беларускай нацыянальнай ідэнтычнасці ў сярэдні клас Беларусі, як у гарадах і мястэчках, так і на вёсцы.

Між тым, шматлікія беларускія палітычныя і культурныя арганізацыі працягвалі сваю дзейнасць у Заходняй Беларусі, якая паводле савецка-польскай дамовы належыла Польшчы. Дзеячы беларускага нацыянальнага руху ([[Браніслаў Тарашкевіч]]) былі абраныя ў польскі парламент.

 

 

[[Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь]] [[Аляксандр Лукашэнка]], абраны ў 1994 годзе, аднавіў русіфікатарскую палітыку савецкай эпохі, надаў [[Руская мова|рускай мове]] дэ-факта статус галоўнай афіцыйнай мовы і адмовіўся ад [[Бела-чырвона-белы сцяг|бела-чырвона-белага сцяга]] і [[Пагоня (герб)|Пагоні]] як дзяржаўных сімвалаў.