Генацыд армян: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 161:
У якасці аднаго з апраўданняў знішчэння атаманскіх армян выкарыстоўвалася біялагічнае абгрунтаванне. Армяне называліся «''небяспечнымі мікробамі''», ім прысвойваўся ніжэйшы біялагічны статус, чым мусульманам. Галоўным прапагандыстам гэтай палітыкі быў доктар {{нп3|Мехмет Рашыд|Мехмет Рашыд|ru|Решид, Мехмет}}, губернатар {{нп3|Дыярбекір, вілает|Дыярбекіра|ru|Диярбекир (вилайет)}}, які першым распарадзіўся прыбіваць падковы да ног дэпартаваных. Рашыд практыкаваў таксама распяцце армян, імітуючы распяцце Хрыста<ref name="Dictionary of Genocide-21-22" />. [[:tr:Türk Ansiklopedisi|Афіцыйная турэцкая энцыклапедыя]] 1978 года характарызуе Рашыда як «''выдатнага патрыёта''»<ref name="A Question of Genocide-126-148" />.
 
Адсутнасць прымальных побытавых умоў і медыкаментаў прывяла да шыранняпашырэння ў турэцкай арміі эпідэмій, што забралі жыццё кожнага дзясятага салдата. Паводле дырэктывы лекара Трэцяй арміі {{нп3|Тэўфік Салім|Тэўфіка Саліма|tr|Tevfik Sağlam}} для распрацоўкі вакцыны супраць {{нп3|Сыпны тыф|сыпнога тыфу|ru|Сыпной тиф}} ў цэнтральнай лякарнібальніцы [[Эрзінджан]]а праводзіліся эксперыменты над армянскімі салдатамі і кадэтамі вайсковых вучылішчаў, большасць з якіх загінула. Ускосныя сведчанні паказваюць на ўдзел у гэтых эксперыментах і [[Бехаэдзін Шакір|Бехаэдзіна Шакіра]]. Эксперыменты непасрэдна праводзіў прафесар медычнаймедыцынскай школы [[Стамбул]]а {{нп3|Хамдзі Суат Акнар|Хамдзі Суат Акнар|tr|Hamdi Suat Aknar}}, які ўводзіў пацыентам кроў, заражаную тыфам. Пасля сканчэння вайны падчас разгляду гэтай справы стамбульскім трыбуналам Хамі Суат быў змешчаны ў клініку медычнаймедыцынскай школы на прымусовае лячэнне паз прычынепрычыны «''вострага псіхозу''»<ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 70-77" />.
 
Сёння ў Турцыі Хамдзі Суат лічыцца заснавальнікам турэцкай бактэрыялогіі і яму прысвечаны мемарыяльны дом-музей у Стамбуле. Яго эксперыменты былі ўхваленыўхваленыя галоўным санітарным інспектарам Атаманскіх узброеных сіл Сулейманам Нуманам ({{lang-tr|Süleyman Numan}}). Эксперыменты выклікалі пратэсты нямецкіх лекараў у Турцыі, а таксама некалькіх турэцкіх лекараўурачоў. Адзін з якіхіх, Джамаль Хайдар ({{lang-tr|Cemal Haydar|}}), які асабіста прысутнічаў пры эксперыментах, у адкрытым лісце міністру ўнутраных спраў у [[1918]] годзе ахарактарызаваў іхэксперыменты як «''варварскія''» і «''навуковыя злачынствы''». Хайдара падтрымаў галоўны лекарўрач лякарнібальніцы Чырвонага паўмесяца Эрзінджана доктар Салахедзін, які прапанаваў уладам дапамогу ў вышуку вінаватых у арганізацыі і правядзенні медычныхмедыцынскіх эксперыментаў. Міністэрства абароны адпрэчылаадхіліла гэтыя вінавачанніабвінавачанні ў свой адрас, аднак Хайдар і Салахедзін пацвердзілі сведчанні. Хайдар паўтарыў пра забойствы сотняў армян у выніку медычныхмедыцынскіх эксперыментаў, а паводле заявы Салахедзіна, на яго ціснулі з мэтай прымусіць яго замоўкнуць. У выніку палітычнай блытаніны пераходнага перыяду арганізатарам эксперыментуэксперыментаў атрымаласяудалося ўнікнуцьпазбегнуць кары. Хамі Суат пасля апублікаваў вынікі сваіх даследаванняў, дзе апісваліся эксперыменты над «''асуджанымі злачынцамі''»<ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 70-77" />.
 
У выніку расследавання, праведзенага {{нп3|Турэцкі ваенны трыбунал 1919—1920 гадоў|ваенным трыбуналам 1919 года|en|Turkish courts-martial of 1919–20}}, сталі таксама вядомыя факты атручвання армянскіх дзяцей і цяжарных жанчын кіраўніком санітарна-гігіенічных службаў і дэпартамента аховы здароўя [[Трапезунд]]а Алі Сейбам ({{lang-tr|Ali Saib}}). Тых, хто адмаўляюццаадмаўляўся прымаць яд, сілком прымушалі прымаць яго ці тапілі ў моры. ВыжылыхВыжыўшых пасля дэпартацыі армян, якія дабраліся да лагераў у Месапатаміі, Сейб забіваў, уводзячы ім смяротную дозу [[марфін|морфію]] ці атрутных рэчываў. Французскія і турэцкія сведкі пацвярджалі факты атручвання дзяцей у лякарняхбальніцах і школах. Сейбам выкарыстоўваліся таксама мабільныя паравыя лазні ({{lang-tr|Etüv|}}), у якіх дзяцей забівалі перагрэтай парай<ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 77-80" />.
 
=== Абарона армян ===