Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 73:
У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 "О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова"|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}{{sfn|Kreutzmann, Watanabe|2016|p=50–51}}.
На пасады дырэктара інстытута раскрыліся яго навукова-арганізатарскія здольнасці. Разам з навуковай працай ён паводзіць і вялікую арганізацыйную дзейнасць. Ім была вызначана структура падраздзяленняў інстытута. Разам з традыцыйнымі напрамкамі даследаванняў былі пачаты навуковыя працы па заалогіі, генетыцы і селекцыі раслін, ахове прыроды.
У 1970—1975 гг. X. Ю. Юсуфбеков распрацаваў схему генеральнага плана развіцця Памірскі батанічнага саду ім. А. В. Гурскага [к. 5]. Для развіцця навуковай базы, пашырэння участкаў батанічнага саду і заповедования тыповых біялагічных аб'ектаў было атрымана больш за 600 га зямельных угоддзяў ў ваколіцах батанічнага саду. Акрамя таго, да тэрыторыі саду далучана 19 га паліўных зямель, на базе якіх арганізаваны эксперыментальныя ўчасткі падраздзяленняў інстытута. За гады ажыццяўлення непасрэднага навукова-арганізатарскага кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекова тэматыкай даследаванняў Памірскі батанічнага саду і лабараторыі высакагорнага пладаводства - альтитуда 2700-3500 м (з 1965 года), у 7 разоў павялічылася плошча калекцыйных раслін сусветнай [[Флора|флоры]]. Калекцыі раслін у садзе размешчаны па батаніка-геаграфічным прынцыпе, арашаная тэрыторыя разбіта на 5 [[Флора|фларыстычных]] аддзелаў: [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] і [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], [[Еўропа|Еўропы]] і [[Каўказ|Каўказу]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]], [[Гімалаі|Гімалаяў]] і [[Гіндукуш]]а. Ўнутры аддзелаў расліны размяшчаюцца радавымі комплексамі з улікам экалагічных асаблівасцяў відаў. У адпаведнасці са спецыфікай аб'ектаў даследаванняў у садзе былі сфармаваныя 3 групы: [[Дэндралогія|дэндралогіі]], кармавых і лекавых раслін, [[кветкаводства]]. Галоўнай задачай Памірскі батанічнага саду была інтрадукцыя раслін, праводзіўся абмен насеннем высакагорнай флоры і пасадачным матэрыялам са 112 садамі ўнутры краіны — СССР і 118 садамі з 39 буйных батанічных цэнтраў [[Еўропа|Еўропы]] — [[ГДР]], [[ФРГ]], [[Нарвегія|Нарвегіі]], [[Данія|Даніі]], [[Нідэрланды|Галандыі]], [[Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЧССР]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]] – [[Канада|Канады]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і інш. дзяржавы свету. У 1972 г. пабудавана помпавая станцыя, дзякуючы якой вады р. Шахдары паднятыя на вышыню 180 м. Гэта дало магчымасць пашырыць абрашаныя тэрыторыі з 22 да 118 га (на вышыні 2140—2360 м) батанічнага саду больш чым у 5 разоў. Плошчу чатырох фларыстычных аддзелаў павялічылася ў 2 — 4 разы. Пабудаваныя дарожныя і арашальныя сістэмы ўнутры саду, лабараторныя і жылыя карпусы інстытута{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}{{sfn|Юсуфбеков|1982|p=52}}{{sfn|Юсуфбеков|1984|p=17}}.
Х. Ю. Юсуфбеков вялікую ўвагу надаваў вывучэнню генафонду мясцовых пладовых раслін. З вялікага ліку выяўленых формаў у садзе былі адабраны 16 перспектыўных мясцовых формаў абрыкосаў, праўзыходных інтрадуцыраваных гатунку па ўраджайнасці і якасці. Пачына з 1974 года частка даследаванняў плодоводов перанёс на тэрыторыю Дарваза, дзе на схілах гор сустракаюцца дзікарослыя інжыр, гранат, вінаград, хурма, міндаль і іншыя пладовыя. На Дарваза ім быў арганізаваны апорны пункт па інтрадукцыі і [[Акліматызацыя|акклиматизации]] [[Субтропікі|субтропических]] і [[цытрус]]авых раслін на плошчы 8 га. Пачатыя ў 1975 годзе пад яго кіраўніцтвам досведы па інтрадукцыі цытрусавых і іншых субтрапічных культур на Дарваза даказалі перспектыўнасць развіцця цитрусоводства ў Калайхумбском раёне ГБАО. У саўгасе ім. Ю. Фучык ужо закладзены лимонарий на плошчы 1 га, а таксама гранатавы і инжировый сады на 8 га. У такой жа ступені паспяхова пачаты ў 1976 г. даследаванні формовой разнастайнасці і распаўсюджвання абляпіхі. Выяўлена некалькі формаў малооколюченной [[Абляпіха|абляпіхі]] з высокай алейных. Даказана мэтазгоднасць вырошчвання абляпіхі на галечніках ў поймах Памірскі рэк.
Навуковыя інтарэсы X. Ю. Юсуфбекаў ахопліваюць шырокае кола пытанняў, звязаных з вывучэннем прыроды Паміра. Нароўні з рашэннем праблемы паляпшэння пашы ён сабраў значны матэрыял па ахове, аднаўленню і мэтанакіраванай рэканструкцыі расліннасці Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці. У манаграфіі «Расліннасць Заходняга Паміра і вопыт яе рэканструкцыі», напісанай сумесна {{нп5| Агаханянц, Окмир Егишевич|О. Е. Агаханянцем|ru|Агаханянц, Окмир Егишевич}}, аналізуюцца тэрытарыяльныя рэсурсы Паміра і ўводзіць паняцце аб палігоне меліярацыі Заходняга Паміра. Унутры гэтага палігона меліярацыі вылучае 12 класаў зямель і дае абгрунтаваныя рэкамендацыі па гаспадарчым засваенні кожнага з вылучаных класаў зямель. У манаграфіі ў найбольш поўным выглядзе прадстаўлена распрацаваная Х. Ю. Юсуфбековым мадэль асваення Паміра. Складовымі элементамі яе з'яўляюцца пытанні комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках, безбородковый паліў на стромкіх камяністых схілах, рэканструкцыя расліннасці старажытных [[Тэрасавае земляробства|тэрас]], [[Сель|селевых]] конусаў вынасу і інш. Горныя схілы, якія падвергліся [[Эрозія (геалогія)|эрозіі]], мяркуецца, у прыватнасці, выкарыстоўваць пад разбіўку садоў і залужэння паміж насаджэннямі шляхам падсеву шматгадовых бабовых траў. Схема рэканструкцыі расліннасці [[Эрозія (геалогія)|эрадаванымі]] схілаў не толькі распрацавана, але і паспяхова выпрабаваная ў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Шугнанском, Рушанском і Ишкашимском раёнах ГБАО]]{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}:
{{пачатак цытаты}}''Разработаны приёмы предупреждения и борьбы с ветровой эрозией путём залужения песчаных массивов. Подобраны перспективные для улучшения пастбищ культурные и дикорастущие травы.''<br>
''Всестороннее изучение залужения путём орошения и подсева трав без обработки почвы на каменистых пустынных пастбищах с разными грунтами показало, что для осуществления этого метода требуется в 13-20 раз меньше затрат труда и средств, чем при освоении земель с обработкой почвы, а полученный с таких участков урожай не уступает урожаю, снятому с посевов люцерны на вспаханной почве.''<br>
''Эффективность введения новых земель под пастбища и сенокосы, их улучшение являются важнейшими экономическими условиями внедрения [[метод]]а Х. Юсуфбекова в практику [[Гара|горного]] [[Сельская гаспадарка|сельскохозяйственного]] [[Вытворчасць|производства]].''{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}{{канец цытаты}}
Рэкамендацыі па комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках таксама знайшлі шырокае прымяненне ў вытворчасці. Толькі за 1965-1980 гг. Горна-Бадахшанская лясгасам створаны таполевых і абрыкосавыя насаджэнні на плошчы 1500 га{{sfn|Каландаров, Покровский|1992|p=168–176}}. У наступныя гады пасадкавыя працы на разьвяваю пясках і галечніках праводзяцца штогод на плошчы 300—350 га{{sfn|Каландаров, Покровский|1992|p=168–176}}.
Асноўныя ідэі і метады, звязаныя з раслінаводчай засваеннем Паміра, выкладзены X. Ю. Юсуфбековым у дадатак да раней апублікаваных работ у манаграфіях «Метады вырошчвання карысных раслін на Паміры» (1972), «Терескен на Паміры» (1972), «Памір» (1973) і ў шматлікіх брашурах, зборніках і артыкулах. У цяперашні час апублікавана больш за 300 навуковых прац. Шэраг прац апублікаваныя і аблічбаваныя за мяжой у тым ліку ЗША ([[Карнельскі ўніверсітэт|Корнеллского]], [[Каліфарнійскі ўніверсітэт|Каліфарнійскі]] і [[Чыкагскі ўніверсітэт|Чыкагскі]] [[Універсітэт]]ах):
* [https://books.google.com.tj/books?id=bxVCAAAAYAAJ&q=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIGjAA Улучшение пастбищ и сенокосов Памира и Алайской долины]
* [https://books.google.com.tj/books?id=gnR5jgEACAAJ&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIJzAD Проблемы биологии и сельского хозяйства Памира]
* [https://books.google.com.tj/books?id=Qxo6AAAAIAAJ&q=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIIjAC Памир]
* [https://books.google.com.tj/books?id=OmImAQAAMAAJ&q=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIHjAB Кормовые ресурсы Джаушангоза, их использование и улучшение]
Праведзена вялікая работа па падрыхтоўцы і росту навуковых кадраў інстытута з улікам спецыфічных цяжкасцяў і аддаленасці Паміра ад буйных навуковых цэнтраў. Да канца 1975 г. персанал ПБИ налічвае больш за 100 чалавек, з іх 45 навуковых супрацоўнікаў. Для працы ў інстытут ім былі запрошаны вучоныя з іншых рэгіёнаў [[СССР|Савецкага Саюза]], а таксама былі прыняты канкрэтныя меры па падрыхтоўцы кадраў на месцы праз аспірантуру і суіскальніцтва. За перыяд кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекова толькі з ліку супрацоўнікаў біястанцыі і інстытута былі абаронены дзве доктарскія і больш за 30 кандыдацкіх дысертацый. Адначасова з гэтым была ўстаноўлена сувязь з многімі навукова-даследчымі інстытутамі АН СССР: Інстытутам фізіялогіі раслін імя К. А. Ціміразева, Інстытутам атамнай энергіі (ИАЭ) імя І. В. Курчатава, Інстытутам батанікі і заалогіі і паразіталогіі імя Е. Н. Паўлоўскага АН Таджыцкай ССР і іншымі НДІ АН СССР.
Любоў да прыроды Паміра і клопат пра яе захаванні выявілася таксама ў тым, што пад яго кіраўніцтвам быў арганізаваны музей «Прырода Паміра». Пазней, нават знаходзячыся на пасадзе рэктара Таджыкскага Ордэна "Знак Пашаны" сельскагаспадарчага інстытута, X. Ю. Юсуфбеков не пераставаў цікавіцца працай і развіццём музея, які і ў цяперашні час карыстаецца вялікай папулярнасцю ў наведвальнікаў, як мясцовых, так і ў замежнікаў. Варта адзначыць, што дзе б ні працаваў Х. Ю. Юсуфбеков, усюды ён ствараў музеі, у якіх у наглядным выглядзе можна было пазнаёміцца з гісторыяй і дасягненнямі навукі. Ён лічыў, што ўсё гэта служыць нараджэнню наватарскіх даследаванняў і працягу развіцця навукі ў будучыні{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}.
=== Таджыкскі сельскагаспадарчы інстытут ===
Радок 132 ⟶ 154:
* Агаханянц О. Е., Юсуфбеков X. Ю. Край перестал быть белым пятном: К 40-летию Советского Памира // Коммунист Таджикистана. — 1965. — 19 августа (№ 194 (10546)). — С. 2.
* Юсуфбеков X. Ю., Глазунова Е. М., Корзинников Ю. С. Оценка масличности плодов форм облепихи крушиновидной, произрастающей на Западном Памире // Растительные ресурсы. — 1980. — Т. 16, вып. 1. — С. 95—97.
* {{артыкул|аўтар=Юсуфбеков X. Ю.|загаловак=Памірскі біялагічны інстытут|арыгінал=Памирский биологический институт
* Юсуфбеков X. Ю. Заповедник в сердце Памира: [О создании заповедника на Памире] // Коммунист Таджикистана. — 1984. — 24 июня (№ 147 (16290)). — С. 2.
* {{артыкул|аўтар=Юсуфбеков X. Ю.|загаловак=Памірскі батанічны сад і асноўныя этапы яго развіцця|арыгінал=Памирский ботанический сад и основные этапы его развития|спасылка=http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000200_000018_rc_1084266/|аўтар выдання= |выданне=Интродукция растений и ботанические исследования в Горном Бадахшане|тып= |месца=12|выдавецтва=Дониш|год=1984|выпуск= |том= |нумар=|старонкі=3—20|мова=ru|ref=Юсуфбеков}}
* Юсуфбеков X. Ю. В интересах повышения культуры земледелия // Вестник высшей школы. — 1985. — № 8. — С. 25—26.
* Юсуфбеков X. Ю. И лаборатория, и зона отдыха: [Вопрос организации Варзобского государственного природного национального парка] // Коммунист Таджикистана. — 1987. — 17 января (№ 14 (17057)). — С. 3.
Радок 153 ⟶ 176:
* {{кніга|аўтар=Агаханянц О. Е.|загаловак=За раслінамі па горах сярэдняя Азіі|арыгінал=За растениями по горам Средней Азии|спасылка=https://books.google.com.tj/books/about/%D0%97%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0.html?id=CTYSAQAAMAAJ|language=ru|месца=Москва|выдавецтва=Мысль|год=1972|pages= |allpages=158|isbn=|ref=Агаханянц}}: Сярэднеазіяцкім батанікам, глебазнаўцы, геолагам, археолагам (аб Худоере Юсуфбекове С. 32-36) прысвячаецца
* {{cite book |first1=Iraj|last1=Bashiri|year=2002|title=Prominent Tajik Figures of the Twentieth Century|trans-title=Вядомыя таджыкскія Фігуры XX стагоддзя|url=http://www.academia.edu/7858297/Prominent_Tajik_Figures_of_the_Twentieth_Century|language=en|location=Душанбе|publisher= |page=|pages=349—350|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quote=BiographiesTajik agriculturalist Khudoyor Yusufbekovich Yusufbekov was born in the village of Pish of Shughnan, Badakhshan, on December 10, 1928 ...joined the CPSU in 1966.<…> graduated from the Faculty of Agronomy … in 1954. <…> 1954 to 1957 was a Senior Scientific Worker in the Botanical Gardens in Pamir for the Academy of Sciences <…> doctorate degree in agriculture in 1969 <…> … Corresponding Member since 1968, became an Academician of the Academy of Sciences in 1976 <…> became a Distinguished Contributor to Science …|ref=}} Ирадж Башири, профессор Миннесотского университета США, один из ведущих ученых в области исследований истории, литературы и языкознания в Центральной Азии и персоязычных стран региона.
* {{cite book |last1=Каландаров|first1=Г|last2=Покровский|first2=А|date=1972|title=С Памира далеко видно|trans-title=З Паміра далёка відаць|url=http://magazines.russ.ru:81/novyi_mi/soder/70-79.html|dead-url= |format= |language=ru|location=М.|publisher=Новый мир|numbers=11|pages=168—176|isbn= |archive-url= |archive-date= |via= |subscription= |quote=О Памирском биологическом институте и его директоре X. Ю. Юсуфбекове. По созданному методу залужения и повышения продуктивности пастбищ освоено более 900 га, а за пятилетку это цифра почти удвоится. Мелиоративные работы позволили включить в сельскохозяйственный оборот 1600 га. В 1970 г. с этих полей снят первый урожай табака и зерновых. По рекомендации ученых памирские колхозы начали заниматься новыми для себя отраслями – бахчеводством и овощеводством. Раньше все овощи завозились сюда из других районов Средней Азии|ref=Каландаров, Покровский}}
== Спасылкі ==
| |||