Аслан Аліевіч Масхадаў: Розніца паміж версіямі

'''Асла́н (Халід) Аліевіч Масха́даў''' ({{lang-ce|Масхадан Іаьлин кІант Аслан, Халид}}; ([[21 верасня]] [[1951]] года, [[Шакай (сяло, Карагандзінская вобласць)|Шакай]], [[Карагандзінская вобласць]], [[Казахская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Казахская ССР]], [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] — [[8 сакавіка]] [[2005]] года, [[Талстой-Юрт]], [[Чачня|Чачэнская Рэспубліка]], [[Расія|Расійская Федэрацыя]]) — ваенны і дзяржаўны дзеяч [[Непрызнаныя і часткова прызнаныя дзяржавы|непрызнанай]] [[ЧРІСаюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя (ЧРІ)]]. У пачатку 1990-х браў удзел у стварэнні {{нп5|Узброеныя фармаванні Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя|ўзброеных сіл ЧРІ|ru|Вооружённые формирования Чеченской Республики Ичкерия}} і кіраваў баявымі дзеяннямі баевікоў супраць федэральных сіл; са студзеня [[1997]] па сакавік [[2005]] — [[Кіраўнікі Чачні пасля 1991 года|прэзідэнт ЧРІ]].

Забіты [[8 сакавіка]] 2005 года падчас спецаперацыі [[Федэральная служба бяспекі Расіі|ФСБ]]<ref name="boevikdead">[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=552963 Убит Аслан Масхадов] // «[[Коммерсантъ]]», № 40 (3124) от 09.03.2005</ref><ref>[http://www.rian.ru/spravka/20050309/39499470.html Уничтоженные чеченские боевики. Справка] // [[РИА «Новости»]], 9 марта 2005</ref>.

У [[1969]] годзе паступіў на вучобу ў [[Тбіліскае вышэйшае артылерыйскае вучылішча]]. Далей служыў у савецкім войску, як у самім [[СССР]], так і за яго межамі (у [[Венгрыя|Венгрыі]]). Быў начальнікам штабу і ракетных войскаў Вільнюскага [[гарнізон]]а, якім загадваў беларускі [[генерал]] [[Валерый Дзмітрыевіч Фралоў|Валерый Фралоў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандр Тамковіч]].|загаловак=Генерал Валерый Фралоў|спасылка=http://www.novychas.info/asoba/hienieral_valieryj_fralou|выданне=[[Новы Час|Новы час]]|тып=[[газета]]|год=9 мая 2013|нумар=[http://www.novychas.info/uploads/userfiles/files/2013/nch_2013_18.pdf 18 (339)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}</ref>. Браў удзел у карным паходзе на вільнюскае тэлебачанне ў [[1991]] годзе. Выйшаў у адстаўку ў [[1992]] годзе. Меў чын — [[палкоўнік]]а арміі СССР.

Нарадзіўся ў сяле [[Шакай (сяло, Карагандзінская вобласць)|Шакай]] [[Асакараўскі раён|Асакараўскага раёна]] [[Карагандзінская вобласць|Карагандзінскай вобласці]] [[Казахская ССРСавецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Казахскай ССР]], куды яго сям’я была [[Дэпартацыя чачэнцаў і інгушоў|дэпартавана]] ў [[1944]] годзе. Выхадзец з {{нп5|Тайп|тайпа|ru|Тайп}} {{нп5|АлероцАлерой (тайп)|Алерой|ru|Аллерой (тайп)}}.

У [[1957]] годзе (паводле іншых дадзеных — у [[1959]] годзе) пасля рэабілітацыі чачэнскага і інгушскага народаў разам з сям’ёй вярнуўся ў Чачню, у сяло {{нп5|Зебір-Юрт||ru|Зебир-Юрт}} {{нп5|Надцерачны раён|Надцерачнага раёна|ru|Надтеречный район}} [[Чачэна-Інгушская АССРАўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Чачэна-Інгушскай АССР]]. У [[1966]] годзе ўступіў ва [[Камсамол|УЛКСМ]]. У [[1968]] годзе скончыў 10 класаў сярэдняй школы ў сяле [[Надцерачнае]].

У [[1969]] годзе паступіў у [[Тбілісі|Тбіліскае]] вышэйшае [[Артылерыя|артылерыйскае]] каманднае вучылішча, якое скончыў у [[1972]] годзе. Потым у 1972—[[1978]] гадах служыў у [[Далёкаўсходняя ваенная акруга|Далёкаўсходняй ваеннай акрузе]]<ref>''Муса Мурадов, Алла Барахова, Николай Гулько.'' [http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=554038 Из-под Чечни достали] // Коммерсант-Власть, 14.03.2005. — № 10 (613)</ref> ў в/ч 20119<ref>''Феськов В. И., Калашников К. А., Голиков В. И.'' Советская армия в годы «холодной войны» (1946—1991). — Томск: Изд-во Том. ун-та, 2004. — ISBN 5-7511-1819-7</ref>, дыслакаванай у сяле {{нп5|Платона-Аляксандраўскае|Платонаўка|ru|Платоно-Александровское}} {{нп5|Ханкайскі раён|Ханкайскага раёна|ru|Ханкайский район}} на беразе возера [[Ханка (возера)|Ханка]]<ref>''Константин Сизиков.'' [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:VwrY5OK1-NoJ:daily.novostivl.ru/archive/?f%3Dlf%26t%3D050617c07+%22%D0%BC%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%B8%22+site:novostivl.ru&cd=1&hl=ru&ct=clnk Ханкайский взлёт Аслана Масхадова] // Ежедневные новости (Владивосток), 17.06.2005.</ref>. Займаў пасады камандзіра агнявога ўзвода, камандзіра батарэі, начальніка штаба артылерыйскага дывізіёна і намесніка камандзіра дывізіёна. Член [[КПССКамуністычная партыя Савецкага Саюза|Камуністычнай партыі Савецкага Саюза]] з [[1972]] года<ref>[http://goldnike-777.blogspot.de/2013/03/blog-post_10.html Моя политика: Россия: ПОМНИТЬ и НЕНАВИДЕТЬ ВЕЧНО — ЛИБЕРАЛЬНЫЕ (жидовские) МОРДЫ ВРАГОВ РОССИЯН ! (видео)]</ref>. У 1978 годзе паступіў у [[Санкт-Пецярбург|Ленінградскую]] {{нп5|Міхайлаўская ваенная артылерыйская акадэмія|Ваенна-артылерыйскую акадэмію ім. М. І. Калініна|ru|Михайловская военная артиллерийская академия}}, якую ў [[1981]] годзе скончыў з адзнакай. Паводле дакументаў, у акадэміі ён лічыўся {{comment|Асланам|Ослан замест Аслана}}, а аднакурснікі клікалі яго Алегам<ref name="kp.ru">''Алёна Бобрович.'' [http://www.kp.ru/daily/23475.4/37637/ Главарь боевиков подавлял восстание в Литве] // Комсомольская правда (Санкт-Петербург), 10.03.2005.</ref>. Яны адзначалі, што ён тады не прытрымліваўся мусульманскай веры і быў неабыякавы да спіртнога<ref name="kp.ru"/>.

Потым у [[1981]] годзе быў скіраваны ў [[Паўднёвая група войскаў|Паўднёвую групу войскаў]] (г. Кечкемет, [[Венгрыя]]), дзе паслядоўна займаў пасады камандзіра дывізіёна, начальніка штаба палка, а потым — камандзіра 198-га самаходнага артылерыйскага палка [[19-я асобная механізаваная брыгада|19-й гвардзейскай танкавай дывізіі]], у якой займаў пасаду начальніка штаба 407-ы гвардзейскага самаходнага артылерыйскага ордэнаў Багдана Хмяльніцкага і Аляксандра Неўскага палка, г. [[{{нп5|Тата]] (горад)|Тата|hu|Tata}}.

У 1990 годзе прызначаны начальнікам артылерыі дывізіі, абраны сакратаром партыйнага камітэта і старшынём афіцэрскага сходу. З [[1991]] года камандаваў штабам ракетных войскаў і артылерыі Вільнюскага гарнізона, якім загадваў беларускі [[генерал]] [[Валерый Фралоў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандр Тамковіч]].|загаловак=Генерал Валерый Фралоў|спасылка=http://www.novychas.info/asoba/hienieral_valieryj_fralou|выданне=[[Новы Час|Новы час]]|тып=[[газета]]|год=9 мая 2013|нумар=[http://www.novychas.info/uploads/userfiles/files/2013/nch_2013_18.pdf 18 (339)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}</ref>. Яго салдаты прыкрывалі захоп [[{{нп5|АМАП]]ам (Расія)|АМАПам|ru|ОМОН (Россия)}} вільнюскага тэлецэнтра, але непасрэдна ў штурме не бралі ўдзел. Сам Масхадаў за два дні да падзей быў высланы з Вільнюса сваім камандаваннем<ref>[http://inosmi.ru/baltic/20110202/166186397.html Режиссёр трагедии 13 января 1991 года в Вильнюсе: Я планировал жертвы] // «Обзор», Литва</ref>. Быў узнагароджаны ордэнамі «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР» II, III ступеня<ref>[http://www.svoboda.org/programs/pr/2005/pr.030905.asp Смерть Аслана Масхадова] // [[Радыё «Свабода»]], 9 сакавіка 2005</ref>. На момант звальнення з [[Савецкая арміяАрмія|Узброеных сіл СССР]] меў званне [[палкоўнік]]а.

У снежні [[1992]] года, пасля абвастрэння сітуацыі на мяжы паміж Чачнёй і [[Інгушэція]]й, Масхадаў падаў у адстаўку з [[УСУзброеныя Расіісілы Расійскай Федэрацыі|Узброеных сіл Расіі]] і прыбыў у [[Грозны (горад)|Грозны]], дзе загадам [[Джахар Мусаевіч Дудаеў|Джахара Дудаева]] быў прызначаны начальнікам Грамадзянскай абароны Чачні, а неўзабаве — першым намеснікам начальніка Галоўнага штаба [[Узброеныя фармаванні Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя|Узброеных сіл ЧРІ]].

У Чачні адбываліся выкраданні людзей, захопы закладнікаў (у тым ліку афіцыйных расійскіх прадстаўнікоў, якія працавалі ў Чачні), крадзяжы [[нафта|нафты]] з нафтаводаў і нафтавых свідравін, шырока была пашырана вытворчасць і [[кантрабанда]] [[наркотыкі|наркотыкаўнаркотык]]аў, выпуск і шыранне фальшывых грашовых купюр, тэракты і напады на суседнія расійскія рэгіёны. На тэрыторыі Чачні былі створаны лагеры для навучання баевікоў — маладых людзей з мусульманскіх рэгіёнаў Расіі. Сюды скіроўваліся з-за мяжы інструктары па мінна-падрыўной справе і ісламскія прапаведнікі. Значную ролю ў жыцці Чачні сталі цацкаць шматлікія [[арабы|арабскія]] найміты. Галоўнай іх мэтай стала дэстабілізацыя становішча ў суседніх з Чачнёй расійскіх рэгіёнах і шыранне ідэй сепаратызму на паўночнакаўказскія рэспублікі (перадусім [[Дагестан]], [[Карачаева-Чаркесія|Карачаева-Чаркесію]], [[Кабардзіна-Балкарыя|Кабардзіна-Балкарыю]]).

Узнагароджаны ордэнамі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] [[Ордэн «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР»|«За службу Радзіме ва УС СССР»]] другой і трэцяй ступеняў, двума вышэйшымі ордэнамі [[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|ЧРІ]] {{нп5|Узнагароды Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя|«Гонар Нацыі»|ru|Награды Чеченской Республики Ичкерия}}.

[[Генерал-палкоўнік]], [[Герой Расійскай Федэрацыі|Герой Расіі]] {{нп5|Генадзь Мікалаевіч Трошаў||ru|Трошев, Геннадий Николаевич}}, які асабіста падчас вайны ў Чачні не раз сустракаўся з Масхадавым, так пісаў пра яго ў сваіх успамінах: