|
=== Карысныя выкапні ===
Кітай — адна з найбольш багатых карыснымі выкапнямі краіна. Тут здабываюць каменны вугаль, нафту, магніевыя і жалезныя руды, медзь, графіт, волава, сурму, ртуць, малібдэн, марганец, свінец, цынк, золата і інш. Асабліва вялікае значэнне маюць запасы нафты, вугалю, металічных руд і каштоўных металаў. Асноўнай крыніцай энергіі ў Кітаі з'яўляецца вугаль, па запасах якога Кітай саступае толькі ЗША і Расіі. Вугальныя радовішчы ў асноўным размешчаны ў Паўночным і Паўночна-Усходнім Кітаі. СамыяБольшая вялікіячастка запасыпакладаў вугалюпрадстаўлена сканцэнтраваныякаменным вуглём. Радовішчы нафты выяўленыя ў правінцыіПаўночна-Усходнім [[Шаньсі]]Кітаі, (30%прыбярэжных агульнагатэрыторыях аб'ёмуі шэльфе Жоўтага мора, а таксама ў некаторых ўнутраных запасаў)раёнах — ДатунскаяДжунгарскай ікатлавіне, ЯнцюаньскаяСычуані. вугальныяТаксама шахтыў краіне вельмі вялікія залежы сланцаў, з якіх можна здабываць сланцавы газ<ref>[http://www.cprm.gov.br/33IGC/1343402.html БуйныяUnconventional рэсурсыgas маюццаsystems таксамаin China]</ref>. Да 2020 года ў Паўночна-Заходнімпланах Кітаі.выйсці Бяднейна вуглёмўзровень іншыяздабычы раёны,ў асаблівадыяпазоне паўднёвыя.ад Большая60 часткамлрд пакладаўда прадстаўлена100 каменныммлрд вуглёмкубаметраў сланцавага газу штогод<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/1896136 Газовые амбиции Китая], Коммерсантъ, 19 марта 2012 г.</ref>.
Іншай важнай крыніцай энергарэсурсаў з'яўляецца [[нафта]]. Па запасах нафты Кітаю належыць прыкметнае месца сярод краін Цэнтральнай, Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі. Радовішчы нафты выяўленыя ў розных раёнах, але найбольш значныя яны ў Паўночна-Усходнім Кітаі (раўніна Сунгары-Ноні), прыбярэжных тэрыторыях і шэльфе Жоўтага мора, а таксама ў некаторых ўнутраных раёнах — Джунгарскай катлавіне, Сычуані.
Кітай з'яўляецца найбуйнейшым у свеце вытворцам золата з 2007 года<ref name=autogenerated1>[http://bullion.ru/news/?n=33077 Объем добычи золота в Китае в 2011 году достиг нового рекорда]</ref>. У 2011 годзе аб'ём здабычы золата ў Кітаі павялічыўся на 5,89% у параўнанні з 2010 годам і склаў 360,96 тон. Кітайскія кампаніі працягваюць актыўна асвойваць руднікі як у сваёй краіне, так і за мяжой.
Таксама ў краіне вельмі вялікія залежы сланцаў, з якіх можна здабываць сланцавы газ<ref>[http://www.cprm.gov.br/33IGC/1343402.html Unconventional gas systems in China]</ref>. У 2015 годзе Кітай плануе здабыць за 6,5 млрд кубаметраў сланцавага газу. Агульны аб'ём вытворчасці прыроднага газу ў краіне вырасце на 6 % з бягучага ўзроўню. Да 2020 года ў планах выйсці на ўзровень здабычы ў дыяпазоне ад 60 млрд да 100 млрд кубаметраў сланцавага газу штогод<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/1896136 Газовые амбиции Китая], Коммерсантъ, 19 марта 2012 г.</ref>.
=== Клімат ===
=== Рэкі і азёры ===
[[File:Qutang Gorge on Changjiang.jpg|thumb|Янзцы ў адной з ''трох цяснін'']]
У Кітаі мноства рэк, агульная працягласць якіх складае 220 000 км. Звыш 5000 з іх нясуць воды, сабраныя з плошчы больш за 100 км² кожная. Рэкі Кітая адносяцця пераважна да басейна Ціхага акіяна — гэта [[Янцзы]], [[Хуанхэ]], [[Хэйлунцзян]] (Амур), [[Чжуцзян]], [[Меконг|Ланьцанцзян (Меконг)]], [[Сіцзян]], [[Нуцзян]]. [[Брахмапутра]] (кітайская назва Ялу Цангпо) прарываецца праз Гімалаі да Індыйскага акіяна; а на паўночным захадзе доўгі шлях да [[Об]]і і Паўночнага Ледавітага акіяна пачынае [[Іртыш]]. Вытокі ўсіх буйных рэк Кітая знаходзяцца ў гарах. Таючы снег на ўсходняй ўскраіне Тыбецкага плато забяспечвае вадой галоўныя артэрыі краіны. Рэкі ўнутранага басейна —ўпадаюць іху агульнаяазёры вадазборнаяўнутраных плошчараёнаў ахопліваеабо калягубляюцца 36 %ў тэрыторыіпустынях краіныці —салёных нешматлікія,багнах. значнаЗ аддаленыявялікімі аднарэкамі адзвязаны аднойбагатыя іаквапрадуктамі напрэснаводныя большасціазёры, участкаўтакія, змялелыяяк [[Паянху]], [[Дунцінху]] і [[Тайху]]. ЯныВа ўпадаюцьўнутраным убасейне ёсць салёныя азёры, самае вялікае з якіх — возера [[Цынхай (возера)|Цынхай]]. Сярод азёр ўнутраных раёнаў абошмат губляюццавысмаглых, напрыклад [[Лабнор]] і Цзюйянь. Маюцца таксама тысячы штучных азёр — вадасховішчаў. Ўздоўж узбярэжжа цягнецца Вялікі канал Кітая, які злучае вусці рэк Янцзы, [[Хуайхэ]] і Хуанхэ. Канал быў пабудаваны ў пустыняхVII-XIII цістст. салёныхі багнахмае сумарную даўжыню 2470 км.
У Кітаі шмат азёр агульнай плошчай прыкладна 80 000 кв.км. Азёры ў Кітаі таксама можна падзяліць дзве групы. Да першай адносяцца галоўным чынам звязаныя з вялікімі рэкамі, багатыя аквапрадуктамі прэснаводныя азёры, такія, як [[Паянху]], [[Дунцінху]] і [[Тайху]]. Да ўнутраных адносяцца салёныя азёры, самае вялікае з якіх — возера [[Цынхай (возера)|Цынхай]]. Сярод азёр ўнутраных раёнаў шмат высмаглых, напрыклад [[Лабнор]] і Цзюйянь.
Маюцца таксама тысячы штучных азёр — вадасховішчаў. Ўздоўж узбярэжжа цягнецца Вялікі канал Кітая, які злучае вусці рэк Янцзы, [[Хуайхэ]] і Хуанхэ. Канал быў пабудаваны ў VII-XIII стст. і мае сумарную даўжыню 2470 км.
=== Ландшафты ===
[[File:Mondsichelsee-06.JPG|thumb|Пустыня [[Гобі]], [[Ганьсу]]]]
На засушлівых захадзе і поўначы пануюць пустыні ([[Гобі]], [[Такла-Макан]]), паўпустыні і стэпы. Апошнія прасціраюцца ўздоўж лепей увільгатнёных ускраін плато Унутранай Манголіі. На вільготным мусонным усходзе пануюць лясы: на поўначы — змешаныя хвойна-шыракалістыя з карэйскага кедру, піхты, дубу, ясеню, ліпы, коркавага дрэва. Далей на поўдзень ў субтрапічным клімаце лясы становяцца вечназялёнымі — з’яўляюцца [[лаўр]], [[магнолія]], гінкга, смакоўніца. Па разнастайнасці лясных парод Кітай займае 1-е месца ў свеце. На асаблівасці фарміравання глебавых рэсурсаў Кітая аказала ўплыў шматвяковае вырошчванне найстаражытнейшай земляробчай культуры краіны — [[рыс]]у. Яно прывяло да змянення глеб —фарміравання асобных разнавіднасцей, такіх, як «рысавыя балоцістыя» — на поўдні і ўсходне-карбанатныя — на Лёсавым плато.
Прыродная расліннасць ва усходнім, густазаселеным, Кітаі амаль цалкам зведзена — субтрапічныя лясы засталіся толькі на стромых схілах гор ды ў нацыянальных парках. Следам за лясамі зніклі многія віды жывёл, напрыклад, [[алень давіда]], кітайскі тыгр, якіх цяпер можна сустрэць толькі ў заапарках. ▼
=== Экалагічныя праблемы ===
[[File:2012 Suedchinesischer Tiger.JPG|thumb|Кітайскі тыгр]]
Рэкі Кітая, нават самыя вялікія, ператварыліся ў сапраўдныя сцёкавыя канавы. Гэта звязана з выкідамі неачышчаных прамысловых і камунальных водаў і з вельмі спрэчнымі стандартамі дапушчальнай канцэнтрацыі забруджвальнікаў. Забруджаны нават падземныя воды, да чаго спрычынілася сельская гаспадарка. Яна ж у адказе і за імклівую эрозію глебаў. Лічыцца, што з 1949 Кітай згубіў пятую частку ворных земляў. Адбываецца гэта ў тым ліку з-заі [[апустыньванне|пашырэння пустынь]], асабліва, пустыні Гобі. Паводле даследванняў 2007 года Кітай страчвае каля 4000 кв.км. прадукцыйных земляў штогод. Нягледзячы на тое, што з 1970-х на мяжы Гобі ствараюцца "зялёныя бар'еры", працяглыя засухі і нерацыянальныя метады вядзення сельскай гаспадаркі прыводзяць да пыльных бур, якiя назаляюць паўночнаму Кітаю кожную вясну, часам даходзячы да Карэі і Японіі.
Раставанне леднікоў у Гімалаях можа патэнцыйна прывесці да недахопу вады для соцень мільёнаў чалавек.
▲Прыродная расліннасць ва усходнім, густазаселеным, Кітаі амаль цалкам зведзена — субтрапічныя лясы засталіся толькі на стромых схілах гор ды ў нацыянальных парках. Следам за лясамі зніклі многія віды жывёл, напрыклад, [[алень давіда]], кітайскі тыгр, якіх цяпер можна сустрэць толькі ў заапарках.
== Гісторыя ==
|
