Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі

Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынных паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і Алайскай даліны (1968), укараніў сістэму арыднай кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскага батанічнага саду (1970—1975), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыкскай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыкскай ССР]] (1976), [[грамадскі дзеяч]], [[старшыня]] Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987—1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–8, 11}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}.

Навуковую дзейнасць пачаў у 1954 годзе ў Памірскім батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А. В. Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ішкашымскім раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскага батанічнага саду. У 1956 годзе X.Ю. Юсуфбекаў пачаў першыя эксперыменты па залужэнні пустыннай пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}.

У 1965 годзе ён быў абраны старшынёй бюро Памірскай базы АН Таджыкскай ССР па сумяшчальніцтве. У 1966 годзе стаў членам [[КПСС]]{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}.

У 1968 годзе X. Ю. Юсуфбекаў абраны членам-карэспандэнтам АН Таджыкскай ССР{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}.

<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–6, 9–10}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}.

У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут<ref group="кам.">Цэнтр інстытута размешчаны ў 5 км ад г. Харог на тэрыторыі Памірскага батанічнага сада, а апорныя пункты — на Усходнім і Паўднёва-Заходім Паміры і на Дарваза. Па стане на 1981 г. у характэрных для Паміра прыродных зонах Памірскі біялагічны інстытут меў 7635 га горных тэрыторый.</ref>, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 «О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова»|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|Kreutzmann, Hermann|2016|p=50–51}}.

Навуковыя інтарэсы X. Ю. Юсуфбекава ахопліваюць шырокае кола пытанняў, звязаных з вывучэннем прыроды Паміра. Нароўні з рашэннем праблемы паляпшэння пашы ён сабраў значны матэрыял па ахове, аднаўленню і мэтанакіраванай рэканструкцыі расліннасці Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці. У манаграфіі «Расліннасць Заходняга Паміра і вопыт яе рэканструкцыі», напісанай сумесна {{нп5| Агаханянц, Окмир Егишевич|О. Е. Агаханянцем|ru|Агаханянц, Окмир Егишевич}}{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}, аналізуюцца тэрытарыяльныя рэсурсы Паміра і ўводзіцца паняцце аб палігоне меліярацыі Заходняга Паміра. Унутры гэтага палігона меліярацыі вылучаюцца 12 класаў зямель і даюцца абгрунтаваныя рэкамендацыі па гаспадарчым засваенні кожнага з вылучаных класаў зямель. У манаграфіі ў найбольш поўным выглядзе прадстаўлена распрацаваная Х. Ю. Юсуфбекавым мадэль асваення Паміра. Складовымі элементамі яе з’яўляюцца пытанні комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках, безбародкавы паліў на стромкіх камяністых схілах, рэканструкцыя расліннасці старажытных [[Тэрасавае земляробства|тэрас]], [[Сель|селевых]] конусаў вынасу і інш. Горныя схілы, якія падвергліся [[Эрозія (геалогія)|эрозіі]], мяркуецца, у прыватнасці, выкарыстоўваць пад разбіўку садоў і залужэння паміж насаджэннямі шляхам падсеву шматгадовых бабовых траў. Схема рэканструкцыі расліннасці [[Эрозія (геалогія)|эрадаваных]] схілаў не толькі распрацавана, але і паспяхова выпрабаваная ў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Шугнанском, Рушанском і Ишкашимском раёнах ГБАО]]{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>:

У 1989 годзе ганараваны звання Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі імя Абуалі ібн Сіна ў галіне навукі<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|с=7, 15}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}<ref name="adlia"/>.

* {{cite book |first1=Iraj|last1=Bashiri|year=2002|title=Prominent Tajik Figures of the Twentieth Century|trans-title=Вядомыя таджыкскія Фігуры XX стагоддзя|url=http://www.academia.edu/7858297/Prominent_Tajik_Figures_of_the_Twentieth_Century|language=en|location=Душанбе|publisher= |page=|pages=349—350|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quote=Biographies Tajik agriculturalist Khudoyor Yusufbekovich Yusufbekov was born in the village of Pish of Shughnan, Badakhshan, on December 10, 1928 ...joined the CPSU in 1966. <…> graduated from the Faculty of Agronomy … in 1954. <…> 1954 to 1957 was a Senior Scientific Worker in the Botanical Gardens in Pamir for the Academy of Sciences <…> doctorate degree in agriculture in 1969 <…> … Corresponding Member since 1968, became an Academician of the Academy of Sciences in 1976 <…> became a Distinguished Contributor to Science in Tajikistan in 1978…ref1978…|ref=Bashiri, Iraj}} Ирадж Башири, профессор Миннесотского университета США, один из ведущих ученых в области исследований истории, литературы и языкознания в [[Цэнтральная Азія|Центральной Азии]] и персоязычных стран региона.