|
[[Image:RSanguszko.JPG|thumb]]
{{вызнч|1=Раман Фёдаравіч}} {{вызн|1=Сангушка}} (нарадзіўся ў 1537 г., памёр- 12 мая 1571 г.) - вайсковы і дзяржаўны дзеяч ВКЛВялікага дзяржавы.княства Літоўскага, займаў пасады гетмана польнага літоўскага, ваяводы брацлаўскага і інш.
== Жыццяпіс ==
<!--Меў родавы герб Літоўская Пагоня як нашчадак вялікага князя Альгерда. Яго продкам быў князь Фёдар (Федзька) Альгердавіч (каля 1335 - 1404), удзельны князь у Ратне, Ковелі, Любомлі (на Валыні, у Пінскіх балотах) і ў Кобрыне. Акрамя гэтых маёнткаў да родавых гнёздаў князёў Сангушкаў належалі Смаляны ў Аршанскім павеце, Абольцы (Аршанскі павет), Ракаў (Мінскі), Горваль (Рэчыцкі павет). Род Сангушкаў лічыўся ў Вялікім княстве Літоўскім сваяцкім ў дачыненні да каралеўскай і вялікакняжацкай дынастыі Ягелонаў (Ягайлавічаў). У ХV і ХVІ стагоддзях правы ўдзельных князёў Сангушкі, як і іншыя нашчадкі Гедыміна і Альгерда, страцілі, але захавалі свае значныя маёнткі на правах уплывовых магнатаў. Захавалі Сангушкі і сваё праваслаўнае веравызнанне.
Раман Сангушка атрымаў выхаванне пры каралеўскім двары . Кароль Жыгімонт Аўгуст потым, у 1567 г., пісаў пра Сангушку ў адным са сваіх прывілеяў (грамат), што ён "амаль са свайго дзяцінства... узяты ў нашы пакоі". Шмат часу юнак прысвячаў вайсковай службе , у якой потым праславіўся. У 17 гадоў Раман Сангушка, пасля трагічнай смерці старэйшага брата, становіцца галавой сям’і. Адначасова на чале свайго прыватнага вайсковага атрада ("почату"), набранага са шляхты з маёнткаў сям’і Сангушкаў, Раман Сангушка з 1555 года выходзіць на службу паводле універсалаў караля. У гэтым годзе Сангушка накіроўваецца ў Кіеў пад камандаваннем гетмана найвышэйшага Мікалая Радзівіла Рудога, каб абараняць горад ад магчымага нападу маскоўскіх войскаў , бо ў Вялікім княстве Літоўскім лічылі, што цар Іван ІV можа ў кожны момант распачаць вайну. У наступным годзе Раман Сангушка са сваім атрадам праходзіў службу пад камандаваннем князя Канстанціна Васіля Астрожскага, маршалка Валынскай зямлі, і ў кастрычніку 1556 г. быў адпушчаны са службы з добрай адзнакай з боку князя Канстанціна Астрожскага. ▼Ужо ў ХV стагоддзі род Сангушкаў падзяліўся на асобныя лініі, якія адпаведна мелі маёнткі ў розных месцах дзяржавы. Раман Фёдаравіч Сангушка належаў да локачскай (або ковельскай) лініі роду.
Ужо ў лютым 1557 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст прызначыў Рамана Сангушку старостай жытомірскім , і Р.Сангушка знаходзіўся ў жытомірскім замку і рыхтаваў яго да магчымай абароны. На вайсковую экспедыцыю ў Інфлянты (Лівонію) Сангушка ў тым жа годзе адправіў набраную на службу роту, а сам застаўся ў жытомірскім замку і фарміраваў гарнізон замка. У студзені 1558 г. Раман Сангушка прыняў удзел у адпоры моцнаму нападу крымскіх татараў на Падолію, знаходзячыся пад камандаваннем Грыгорыя Хадкевіча, у той час кіеўскага ваяводы . Атрад Рамана Сангушкі ўдзельнічаў у некалькіх баях з крымскімі татарамі, адбіваючы ў іх "ясыр" (захопленых у палон для продажу ў рабства ўкраінскіх сялян, юнакоў і дзяўчат). ▼Бацька Рамана Сангушкі, князь Фёдар Андрэевіч быў маршалкам Валынскай зямлі і старостам брацлаўскім і вінніцкім. Матка, Ганна, з роду Дэспатаў, гаспадароў Валахіі. Такім чынам, Раман Сангушка належаў да аднаго з арыстакратычных родаў дзяржавы.
У канцы 1558-пачатку 1559 годагодзе Раманўзяў Сангушка знаходзіўся ў гасцях у кіеўскага ваяводы Грыгорыя Аляксандравіча Хадкевіча ў яго маёнтку Харошчы на Падляшшы (недалёка ад Беластока). Тут Раман Фёдаравіч Сангушка ажаніўсяўлюб з яго дачкой Аляксандрай . Наступныя гады ён заставаўся ў ЖытомірыХадкевіч. Восенню 1561 г. яму прыйшлося займацца адбудовай драўлянага замка ў Жытоміры, які згарэў у выніку падпалу. Улетку 1561 г. Сангушкагода прымаў удзел у ваеннай кампаніі ў Інфлянтах на чале свайго "почату", яго атрад дзейнічаў ля ракі Заходняя Дзвіна. Потым Р.Сангушка з атрадам быў перакінуты на Украіну, якой пагражала новае ўварванне крымскіх татараў. У маі-чэрвені 1563 г. Раман Сангушкагода ўдзельнічаў у працы сойма Вялікага княства Літоўскага, на якім адным з галоўных пытанняў было фінансаванне патрэб на вайну з Маскоўскай дзяржавай і набор войска. 19 чэрвеня 1563 г. разам з іншымі сябрамі вялікакняжацкай рады ён падпісаў пастанову аб скліканні войска на надзвычайны попіс (агляд з перапісам усіх) каля Крэва. Пасля попісу войска мусіла ісці на Полацк, каб вызваліць яго ад войска цара Івана Грознага. Восенню 1563 г. Сангушка са сваёй ротай застаўся ў Беларусі. Ён падпарадкоўваўсяПадпарадкоўваўся гетману вялікаму Мікалаю Радзівілу Рудому і гетману дворнаму (польнаму) Грыгорыю Хадкевічу. Разам з гетманамі Раман Фёдаравіч Сангушка на чале сваіх рыцараў удзельнічаў у пераможнай бітве каля Улы на Іваньскіх палях, пад Чашнікамі 26 студзеня 1564 года, у якой 10-тысячнае (па іншых звестках 4-тысячнае) беларуска-літоўскае войска разграміла ўшчэнт 30-тысячную армію князя Пятра Шуйскага (а сам П.Шуйскі быў забіты падчас бітвы простым мужыком, як сведчыць хроніка). У Полацк вярнулася толькі 5 тысяч уцекачоў. У бітве ля Улы Раман Сангушка камандаваў коннай ротай, якая налічвала 200 коннікаў, і быў адзначаны як адзін з камандзіраў сярэдняга рангу, якія вылучыліся падчас бітвы. Далей на працягу 1564 і 1565 гадоў Раман Сангушка зноў знаходзіўся ў Жытоміры, каб бараніць горад і замак ад нападаў крымскіх татараў, якія ішлі на Валынь на чале з ханам Дэўлет-Гірэем. ▼Князь Раман Сангушка быў сярэднім сынам (з трох сыноў). Старэйшым братам яго быў Дзмітрый Сангушка, староста жытомірскі, чаркаскі і канеўскі. Такім чынам, ужо ў маладым узросце Сангушкі займалі важныя дзяржаўныя пасады.
Лёс быў нешчаслівым да мужчын з сям’і князёў Сангушкаў. Яны паміралі маладымі. У маладым узросце ў 1517 г. памёр дзядзька Рамана Фёдаравіча — Раман Андрэевіч Сангушка, староста брацлаўскі, вінніцкі і звянігародскі. Адносна маладым памёр і бацька Рамана Сангушкі ў 1547 г., а матка Рамана, Ганна, неўзабаве выйшла замуж за князя Мікалая Андрэевіча Збаражскага, таксама магната з Валыні.
▲Раман Сангушка атрымаў выхаванне пры каралеўскім двары. Кароль Жыгімонт Аўгуст потым, у 1567 г., пісаў пра Сангушку ў адным са сваіх прывілеяў (грамат), што ён "амаль са свайго дзяцінства... узяты ў нашы пакоі". Шмат часу юнак прысвячаў вайсковай службе, у якой потым праславіўся. У 17 гадоў Раман Сангушка, пасля трагічнай смерці старэйшага брата, становіцца галавой сям’і. Адначасова на чале свайго прыватнага вайсковага атрада ("почату"), набранага са шляхты з маёнткаў сям’і Сангушкаў, Раман Сангушка з 1555 года выходзіць на службу паводле універсалаў караля. У гэтым годзе Сангушка накіроўваецца ў Кіеў пад камандаваннем гетмана найвышэйшага Мікалая Радзівіла Рудога, каб абараняць горад ад магчымага нападу маскоўскіх войскаў, бо ў Вялікім княстве Літоўскім лічылі, што цар Іван ІV можа ў кожны момант распачаць вайну. У наступным годзе Раман Сангушка са сваім атрадам праходзіў службу пад камандаваннем князя Канстанціна Васіля Астрожскага, маршалка Валынскай зямлі, і ў кастрычніку 1556 г. быў адпушчаны са службы з добрай адзнакай з боку князя Канстанціна Астрожскага.
▲Ужо ў лютым 1557 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст прызначыў Рамана Сангушку старостай жытомірскім, і Р.Сангушка знаходзіўся ў жытомірскім замку і рыхтаваў яго да магчымай абароны. На вайсковую экспедыцыю ў Інфлянты (Лівонію) Сангушка ў тым жа годзе адправіў набраную на службу роту, а сам застаўся ў жытомірскім замку і фарміраваў гарнізон замка. У студзені 1558 г. Раман Сангушка прыняў удзел у адпоры моцнаму нападу крымскіх татараў на Падолію, знаходзячыся пад камандаваннем Грыгорыя Хадкевіча, у той час кіеўскага ваяводы. Атрад Рамана Сангушкі ўдзельнічаў у некалькіх баях з крымскімі татарамі, адбіваючы ў іх "ясыр" (захопленых у палон для продажу ў рабства ўкраінскіх сялян, юнакоў і дзяўчат).
▲У канцы 1558-пачатку 1559 года Раман Сангушка знаходзіўся ў гасцях у кіеўскага ваяводы Грыгорыя Аляксандравіча Хадкевіча ў яго маёнтку Харошчы на Падляшшы (недалёка ад Беластока). Тут Раман Фёдаравіч Сангушка ажаніўся з яго дачкой Аляксандрай. Наступныя гады ён заставаўся ў Жытоміры. Восенню 1561 г. яму прыйшлося займацца адбудовай драўлянага замка ў Жытоміры, які згарэў у выніку падпалу. Улетку 1561 г. Сангушка прымаў удзел у ваеннай кампаніі ў Інфлянтах на чале свайго "почату", яго атрад дзейнічаў ля ракі Заходняя Дзвіна. Потым Р.Сангушка з атрадам быў перакінуты на Украіну, якой пагражала новае ўварванне крымскіх татараў. У маі-чэрвені 1563 г. Раман Сангушка ўдзельнічаў у працы сойма Вялікага княства Літоўскага, на якім адным з галоўных пытанняў было фінансаванне патрэб на вайну з Маскоўскай дзяржавай і набор войска. 19 чэрвеня 1563 г. разам з іншымі сябрамі вялікакняжацкай рады ён падпісаў пастанову аб скліканні войска на надзвычайны попіс (агляд з перапісам усіх) каля Крэва. Пасля попісу войска мусіла ісці на Полацк, каб вызваліць яго ад войска цара Івана Грознага. Восенню 1563 г. Сангушка са сваёй ротай застаўся ў Беларусі. Ён падпарадкоўваўся гетману вялікаму Мікалаю Радзівілу Рудому і гетману дворнаму (польнаму) Грыгорыю Хадкевічу. Разам з гетманамі Раман Фёдаравіч Сангушка на чале сваіх рыцараў удзельнічаў у пераможнай бітве каля Улы на Іваньскіх палях, пад Чашнікамі 26 студзеня 1564 года, у якой 10-тысячнае (па іншых звестках 4-тысячнае) беларуска-літоўскае войска разграміла ўшчэнт 30-тысячную армію князя Пятра Шуйскага (а сам П.Шуйскі быў забіты падчас бітвы простым мужыком, як сведчыць хроніка). У Полацк вярнулася толькі 5 тысяч уцекачоў. У бітве ля Улы Раман Сангушка камандаваў коннай ротай, якая налічвала 200 коннікаў, і быў адзначаны як адзін з камандзіраў сярэдняга рангу, якія вылучыліся падчас бітвы. Далей на працягу 1564 і 1565 гадоў Раман Сангушка зноў знаходзіўся ў Жытоміры, каб бараніць горад і замак ад нападаў крымскіх татараў, якія ішлі на Валынь на чале з ханам Дэўлет-Гірэем.
За вайсковыя заслугі князь Раман Фёдаравіч Сангушка быў узнагароджаны. 25 сакавіка 1566 года сойм Вялікага княства Літоўскага ў Вільні прыняў пастанову аб новым адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле дзяржавы з утварэннем новых ваяводстваў і паветаў. Вінніцкае і Брацлаўскае ствароствы ўтварылі новае ваяводства, якое спачатку называлася Брацлаўскім і Вінніцкім (аднак хутка назва змянілася на Брацлаўскае). 30 сакавіка 1566 года сваім прывілеем вялікі князь Жыгімонт Аўгуст прызначыў на пасаду першага брацлаўскага ваяводы Рамана Сангушку.
26 лютага 1567 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст разаслаў да ўсіх вайсковых камандзіраў свой універсал, у якім паведамляў, што даручыў Раману Сангушку справы гетмана дворнага. Гэта не было прызначэнне на пасаду, але азначала выкананне абавязкаў.
У сваім прывілеі Жыгімонт Аўгуст пісаў, што Раман Сангушка, "бываючы шмат разоў у вялікіх бітвах мужна супраць непрыяцеля нашага змагаўся, не шкадаваў здароўя з праліваннем крыві сваёй, рабіў тое, што сапраўднаму і праўдзіваму рыцару і роду княжацкаму належала рабіць". Адначасова князь Раман атрымаў у сваё валоданне двор у Вінніцы і некалькі вёсак на тэрыторыі ваяводства. Цяпер паўнамоцтвы Р.Сангушкі пашыраліся, і ён займаўся ўмацаваннем замкаў у ваяводстве для бяспекі ад нападаў крымскіх татараў і таксама захаваннем парадку на тэрыторыі ўсяго Брацлаўскага ваяводства.
У маі 1567 г. Раман Сангушка, паводле загаду Г. Хадкевіча, узначаліў усе літоўскія атрады, якія знаходзіліся ў Віцебскім ваяводстве і перанёс сваю штаб-кватэру ў Чашнікі. У гэты час пад яго наглядам ішло будаўніцтва і ўзмацненне абарончых замкаў у Чашніках, Туроўлі і на рацэ Сорыцы. Праводзіў тут даволі паспяхоыя ваенныя дзеянні. Выступаў супраць Люблюнскай уніі.
У гэты ж час таксама падвышаўся на пасадах і цесць Сангушкі, Грыгорый Аляксандравіч Хадкевіч, які з пасады гетмана дворнага быў прызначаны ў пачатку 1566 г. на пасаду гетмана найвышэйшага (вялікага). Гэта паспрыяла кар’еры і зяця. У канцы 1566-пачатку 1567 г. Раман Сангушка знаходзіўся ў Гродне, дзе адбываліся нарады сойма Вялікага княства Літоўскага. Р.Сангушка разам з іншымі панамі раднымі 26 снежня 1566 года ратыфікаваў дыплом вялікага князя Жыгімонта Аўгуста аб уключэнні Інфлянтаў (Лівоніі) у склад Вялікага княства Літоўскага, бо кожнае змяненне дзяржаўных граніц патрабавала абавязковага рашэння паноў рады - вышэйшага пастаяннага дзяржаўнага органа. 26 лютага 1567 г. вялікі князь Беларуска-Літоўскай дзяржавы Жыгімонт Аўгуст разаслаў да ўсіх вайсковых камандзіраў свой універсал, у якім паведамляў, што даручыў Раману Сангушку справы гетмана дворнага. Гэта не было прызначэнне на пасаду, але азначала выкананне абавязкаў (у афіцыйных дакументах Сангушка называўся "спраўцам гетманства дворнага").
Пасля Люблінскага сойма Раман Сангушка некалькі месяцаў знаходзіўся ў сваіх маёнтках на Валыні, галоўным чынам у Несухаежах. Як раз у гэты час атрымаў пасаду гетмана дворнага Вялікага княства Літоўскага, пасаду якога Сангушка фактычна займаў ужо некалькі гадоў.
Гетман Грыгорый Хадкевіч выклікаў Сангушку ў армію для вядзення дзеянняў. Вясной 1567 г. Сангушка ўжо быў у Лукомлі, каб адтуль сачыць за дзеяннямі войскаў Івана Жахлівага і прадухіляць іх спробы будаваць замкі на акупаванай тэрыторыі на поўдзень ад захопленага імі ў 1563 годзе Полацка. У маі 1567 г. Раман Сангушка, паводле загаду Г.Хадкевіча, узначаліў усе беларуска-літоўскія атрады, якія знаходзіліся ў Віцебскім ваяводстве і перанёс сваю штаб-кватэру ў Чашнікі. У гэты час пад яго наглядам ішло будаўніцтва і ўзмацненне абарончых замкаў у Чашніках, Туроўлі і на рацэ Сорыцы. 3 гэтых крэпасцяў павінны былі наступаць беларуска-літоўскія войскі, каб вызваліць Полацк ад войскаў цара Івана Жахлівага. Адсюль накіроўваліся ў бок непрыяцеля атрады вайсковай разведкі. Ад гетмана найвышэйшага Грыгорыя Хадкевіча ён атрымоўваў падмацаванні і звесткі аб рухах ворага ў іншых мясцінах.
Памёр у 1571 годзе. Пахаваны паводле сямейнай традыцыі ў царкве святога Мікалая ў Мельцах на Валыні.
Вайсковая разведка была неабходная, бо па колькасці воінаў беларуска-літоўскае войска было значна меншае, чым рускае. На тэатры ваенных дзеянняў у паўночна-усходняй частцы Беларусі ўлетку 1567 г. знаходзіўся атрад у 1350 чалавек конніцы і 550 пяхоты пад началам князя Рамана Фёдаравіча Сангушкі, які прымяняў тактыку неспадзяваных папераджальных удараў пасля стараннай і ўкрытай разведкі, насуперак пашыранай тады тактыцы дзённых бітваў з усімі прызнакамі адкрытага выхаду войскаў на баявыя пазіцыі ў шырокім полі. Такая тактыка Рамана Сангушкі пры меншых, чым у непрыяцеля, сілах пачала прыносіць поспехі. Хутка аказія надарылася.
== Сям'я ==
У ліпені 1657 г. маскоўскія ваяводы князь Пётр Сямёнавіч Абаленскі-Сярэбраны, Г.Колычаў і князь Юрый Іванавіч Такмакоў разам са служылым татарскім царэвічам Амуратам выступілі з царскімі войскамі і | татарскім войскам з Полацка і перайшлі Заходнюю Дзвіну, каб забяспечыць пабудову крэпасці Суша (на поўдзень ад Полацка) на востраве, на возеры з той жа назвай. Частка расійскіх войскаў на чале з Ю.І.Такмаковым заняла востраў і пачала будаваць на ім крэпасць. Іншыя рускія сілы спыніліся непадалёку ў палявым лагеры ва ўрочышчы Суша. Paмaн Фёдаравіч Сангушка правёў разведку і, сабраўшы крыху больш за 2 тысячы жаўнераў, вырушыў у паход на маскоўскае войска, у чатыры разы большае за яго войска. Храніст М.Бельскі адзначаў: "20 дня ліпеня, маючы пэўную ведамасць ад разведчыкаў аб войску маскоўскім, якога было з татарамі 8000, рушыў з Чашнікаў да іх".
[[Image:Herb Pogon Litewska.jpg|thumb|Герб Сангушак]]
Ад шлюбу з Аляксандрай Грыгор’еўнай Хадкевіч ён меў сына Рамана, які памёр у 1591г1591 г. нежанатым (з ім скончылася локачская лінія роду) і трох дачок: Марыянну, якая памерла да 1587 г. дзяўчынай, Аляксандру (памерла ў 1602 г.), якая выйшла замуж за князя Януша Заслаўскага (потым валынскага ваяводу), Фядору, якая была замужам тройчы: за ваяводам падляшскім Станіславам РадзіміньскімРадзімінскім, за князем Аляксандрам Пронскім і за ваяводам берасцейска-куяўскім Андрэем Ляшчынскім. ▼
== Гл. таксама ==
На досвітку 21 ліпеня прыйшоў Р.Сангушка на Іваньскія палі, паблізу ад лагера маскоўскіх войскаў. Спачатку яго жаўнеры лёгкай конніцы (казакі) напалі на перадавую варту ў 100 коннікаў і разграмілі іх. Потым знянацку напалі на лагер, пяхота хутка раскінула драўляную агароджу, а конніца, не даўшы магчымасці рускім воінам і татарам пастроіцца ў баявыя парадкі, уварвалася ў лагер. За кароткі час маскоўскае войска было амаль цалкам разгромлена. Шмат варожых воінаў было ўзята ў палон, быў захоплены непрыяцельскі абоз і вызвалены з палону жаўнеры свайго войска і мірныя жыхары, у асноўным сяляне, захопленыя падчас паходу маскоўскага войска і татараў з Полацка.
* [[Польныя гетманы літоўскія]]
* [http://asoby.belinter.net/cont.php?x=rs] Анатоль Грыцкевіч Гісторыя Беларусі. ▼
Гэтае паражэнне князя Пятра Абаленскага-Сярэбранага і царэвіча Амурата не змяніла намераў Ю.І.Такмакова пабудаваць крэпасць на возеры Суша. Сангушка спрабаваў заблакаваць Такмакова на востраве, але ў яго не было артылерыі. Таму Р.Сангушка перайшоў да доўгатэрміновай блакады непрыяцеля і намагаўся не дапусціць прыходу падмацаванняў да Такмакова з Полацка.
{{БлокПА
Паміж канцом першай дэкады і сярэдзінай верасня таго ж 1567 года князь Раман даведаўся ад сваёй разведкі аб новым войску, якое было накіравана з Полацка да Сушы. Гэтым маскоўскім войскам кіраваў ваявода князь Осіп Шчарбаты і яго намеснік князь Юрый Барацінскі; усяго маскоўскіх воінаў было 6 тысяч чалавек. Разам з імі ішоў 3-тысячны татарскі атрад Сеіт-Мурзы. Руска-татарскае войска ішло маршам з крэпасці Улы ў крэпасць Сушу з вялікім абозам, у якім былі і запасы харчавання для войска Такмакова. Р.Сангушка і на гэты раз пасля дакладнай разведкі са сваім цяпер ужо 3-тысячным войскам знянацку напаў на непрыяцеля, які быў разгромлены ў кароткім баі. Абодва ваяводы, О.Шчарбаты і Ю.Барацінскі, былі ўзяты ў палон, а ўвесь абоз з 1300 вазоў узяты як трафей.
|т= [[Польныя гетманы літоўскія|Польны гетман літоўскі]]
|ч= [[1569]]—[[1571]]
|п= [[Рыгор Аляксандравіч Хадкевіч]]
|н= [[Крыштоф Пярун Радзівіл]]
|тш= Раман Сангушка
}}
{{вікіфікацыя}}
Пасля гэтай перамогі ў верасні 1567 г. Раман Сангушка разам з атрадам кашталяна полацкага Юрыя Зяновіча зноў аблажыў крэпасць Сушу, але ўзяць яе не здолеў з-за адсутнасці гарматаў і абмежаваўся блакадай крэпасці. Адначасова Сангушка займаўся забеспячэннем свайго войска і дамагаўся ад вялікакняжацкай улады грошай для выплаты іх войску за службу. Даглядаў ён і пабудовы крэпасці ў Вароньчы. Паколькі ў дзяржаўным скарбе Вялікага княства Літоўскага грошай бракавала, Р.Сангушка пазычыў яшчэ 15 жніўня 120 копаў грошай літоўскіх пад заклад свайго маёнтка Дольска (ля Прыпяці) у Пінскім павеце.
У кастрычніку 1567 г. выехаў Раман Сангушка да галоўнага лагера беларуска-літоўскага войска пад Лебедзевам (недалёка ад Маладзечна), дзе вялікі князь збіраў армію для наступу супраць расійскіх войскаў у Беларусі. Тут быў зроблены попіс (перапіс) гэтага земскага войска (апалчэння), якое складалася з каля 35 тысяч чалавек, з іх 27 776 коннікаў, 5 694 жаўнераў-пехацінцаў і 1518 чалавек пешай шляхты. Акрамя таго, у вялікага князя Жыгімонта Аўгуста было яшчэ 12 тысяч надворнага войска. Сангушка выставіў у земскае войска са сваіх маёнткаў "почат" са 100 коннікаў і 50 драбаў-пехацінцаў з рушніцамі. Два месяцы войска стаяла ў Лебедзеве, а потым у Радашковічах. Жыгімонт Аўгуст не падтрымаў рашучых дзеянняў, бо вырашалася важная дзяржаўная справа: рыхтавалася інтэграцыя Польшчы і Беларуска-Літоўскай дзяржавы. Дэлегаты польскага сойму прыбылі ў вайсковы лагер з прапановай аб дзяржаўнай уніі Польшчы і Вялікага княства Літоўскага, а шляхта, якая сабралася ў апалчэнне, у якасці палявога сойму вырашала гэтую справу. Потым войска Вялікага княства Літоўскага падзялілася: 12 тысяч з вялікім князем пайшлі ў Койданаў у якасці рэзерву, астатняя армія перайшла ў Барысаў і яго ваколіцы.
У 1567 г. за яго вайсковыя заслугі вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў Раману Сангушку вёскі Чэрньча, Гарадок і Казлінічы ў Луцкім павеце.
У студзені 1568 г. войска Вялікага княства Літоўскага на чале з гетманам інфлянцкім і маршалкам земскім Янам Хадкевічам накіравалася да ўмацаванай рускай крэпасці Улы на р. Заходняя Дзвіна, але ўзяць яе не здолела. Да абкружанага гарнізона прыбыла дапамога з Полацка. Штурм 2 сакавіка 1568 г. вынікаў не даў. Прышлося зняць аблогу і адыйсці. У гэты час Раман Сангушка займаўся пабудовай і забеспячэннем узбраеннем і боепрыпасамі замкаў у Дрысе, Лепелі, Лукомлі, Чашніках, Вароньчы і Крывіне. Рэзідэнцыя яго была ў Чашніках, куды ён атрымоўваў для замкаў гарматы, якія прысылаў яму Грыгорый Хадкевіч з Барысава. Як узнагароду за сваю вайсковую службу Раман Сангушка 20 сакавіка 1568 г. атрымаў Рэчыцкае староства.
Вясной 1568 г. Сангушка зноў вырушыў на фронт і камандаваў усімі беларуска-літоўскімі войскамі на поўначы Беларусі. Асноўнай яго задачай было перашкаджаць маскоўскім войскам будаваць крэпасці на занятай імі тэрыторыі, каб не даць ім замацавацца тут. Ён працягваў набіраць жаўнераў у коннае войска, але ў дзяржаўным скарбе не хапала грошай і Сангушка меў пастаянныя клопаты з выплатай грошай войску. Адначасова князь Раман дастаўляў харчаванне ў Віцебск і Сураж дзякуючы дапамозе мяшчан і мясцовай шляхты. Такім чынам, непрыяцель не меў у Беларусі ў сваім валоданні гарадоў і вялікіх замкаў, акрамя Полацка. Р.Сангушка ўвесь час пільна сачыў за рухамі маскоўскага войска. Найбольшую ўвагу ён удзяляў рускаму гарнізону крэпасці Улы ля Заходняй Дзвіны. Улетку 1568 г. Раман Сангушка спрабаваў зноў блакіраваць Улу, але аблога вынікаў не дала і ён вымушаны быў праз шэсць тыдняў адыйсці ад крэпасці. Калі Р.Сангушка даведаўся, што туды прыбылі з Полацка дадатковыя маскоўскія атрады і ў гарнізоне Улы пачаўся прыём у ваяводаў і агульныя ўрачыстасці з частаваннем гарэлкай, ён у ноч з 20 на 21 верасня 1568 г. вярнуўся да Улы і яго жаўнерам удалося падыйсці да замку, бо і варта на сценах была п’яная і не заўважыла падыходу атрада Р.Сангушкі. Маючы дакладны план замка, складзены падчас ранейшых аблог, Сангушка вызначыў месцы, якія лепш было атакаваць. Спачатку да замка па рацэ былі накіраваныя на чаўнах казакі, якія атакавалі Улу з боку ракі. Калі ўвага маскоўскіх воінаў была адцягнута першай атакай, ён кінуў пяхоту на штурм палісада. Адначасова жаўнеры пачалі выламываць брамы і падпалілі драўляныя сцены замка. Маскоўскія ваяводы і воіны разгубіліся і бязладна абараняліся. Атаку завяршыла конніца, якая ўплаў па рацэ дасягнула крэпасці і ўварвалася ў яе. Гарнізон Улы быў разгромлены, а замак спалены. Раман Сангушка захапіў у палон двух ваяводаў Вельямінавых, 300 знатных палонных і 800 стральцоў. Было ўзята і некалькі гармат. Пасля ўзяцця Улы князь Раман Сангушка пачаў адбудоўваць замак і пакінуў там гарнізон. Ён атрымаў ліст ад Жыгімонта Аўгуста з падзякай за ўзяцце Улы. Вялікі князь пазней загадаў Сангушку застацца ў Полацкім ваяводстве для абароны тэрыторыі. Аднак ваенныя дзеянні фактычна спыніліся, a ў 1570 г. паміж Маскоўскім царствам і Рэччу Паспалітай было падпісана перамір’е. Інфлянцкая вайна зацягнулася на доўгія гады, суправаджалася шматлікімі ахвярамі і разбурэннем гарадоў і вёсак, вялікімі грашовымі і матэрыяльнымі затратамі. Але ў вайне быў зроблены толькі перапынак.
Увесь наступны час Раман Сангушка заставаўся на паўночна-усходнім памежжы, умацоўваючы тут замкі. А ў гэты час разгортваліся падзеі вялікага палітычнага значэння. Ішло канчатковае аб’яднанне Беларуска-Літоўскай дзяржавы (Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага) і Польшчы ў федэратыўную дзяржаву Рэч Паспалітую.
Непасрэднай прычынай заключэння Люблінскай уніі 1569 года былі агульныя няўдачы войска Вялікага княства Літоўскага ў час першага перыяду Лівонскай (Інфлянцкай) вайны, страта ў 1563 г. Полацка. Польская шляхта і магнаты намагаліся ўключыць Вялікае княства Літоўскае ў склад сваёй дзяржавы. Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Жыгімонт Аўгуст, апошні з мужчынскай лініі Ягелонаў, хацеў замацаваць саюз Польшчы і Вялікага княства Літоўскага, баючыся, што абедзве дзяржавы пасля яго смерці разарвуць персанальную унію, якая існавала раней, і выберуць кожная свайго ўласнага валадара. Беларуская шляхта, ў сваёй большасці яшчэ праваслаўная, была прыхільніцай аб’яднання з Польшчай, каб уратаваць сваю дзяржаву ад захопу яе Іванам Грозным. Яна таксама дамагалася пашырыць свае палітычныя правы і ўраўнаваць іх з правамі польскай шляхты. Магнаты Беларусі і Літвы былі супраць цеснага саюза з Польшчай ці аб’яднання ў адзіную дзяржаву, бо тады яны страчвалі сваё кіруючае становішча ў дзяржаве. Яны прапанавалі фактычна толькі абарончы саюз. Перагаворы працягваліся некалькі гадоў.
Урэшце 10 студзеня 1569 г. у Любліне адкрыўся агульны сойм Польшчы і Вялікага княства Літоўскага для абмеркавання і падпісання акту дзяржаўнай уніі. У гэты час Раман Сангушка не паехаў у Люблін на агульны сойм, матывуючы гэта дрэнным станам здароўя, ён у пачатку 1569 г. пераехаў у свой маёнтак і горад Уладаву ў Брэст-Літоўскім павеце. У канцы лютага большасць дэпутатаў ад Вялікага княства Літоўскага, у тым ліку амаль усе магнаты, не згаджаючыся з польскім праектам уніі, пакінулі Люблін. А ў гэты час польскія дэпутаты разам з дэпутатамі ад Падляшша прынялі пастанову, а кароль Жыгімонт Аўгуст 5 сакавіка падпісаў акт аб далучэнні Падляшша да Польшчы. Паны рада Вялікага княства Літоўскага заявіла пратэст, аднак большасць шляхты іх не падтрымала. Дэпутатам ад Вялікага княства Літоўскага быў устаноўлены тэрмін, каб яны вярнуліся. Некаторыя магнаты былі пазбаўлены каралём сваіх пасад і месц у Радзе Вялікага княства Літоўскага.
Менавіта ў гэты час віленскі ваявода Мікалай Радзівіл Руды 13 сакавіка запрасіў Рамана Сангушку прыбыць у Вільню на нараду аб уніі з Польшчай. Сангушка адказаў у лісце, што гатовы прыехаць, але не паведаміў, якую пазіцыю ён займае. У сакавіку 1569 г. урадоўцы і зямяне Брацлаўскага ваяводства звярнуліся да Рамана Фёдаравіча Сангушкі як да свайго ваяводы ў сувязі з праектам на Люблінскім сойме аддзялення Брацлаўскага ваяводства ад Вялікага княства Літоўскага і інкарпарацыі ў склад Польшчы. Яны былі гатовыя выступіць са зброяй супраць такой інтэграцыі. А ў гэты час кароль Жыгімонт Аўгуст заклікаў яго прыбыць у Люблін. 4 красавіка 1569 г. Р.Сангушка адказаў каралю, што не можа прыехаць з-за дрэннага стану здароўя і з-за дрэннага стану дарог, якія вясной сталі непралазнымі.
Кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст 26 красавіка 1569 г. выдаў акт аб далучэнні Валынскай зямлі да Польшчы, сойм гэта зацвердзіў 26 мая 1569 г., апошні тэрмін вяртання дэпутатаў на Люблінскі сойм быў прызначаны на 23 мая. Яны былі павінны прынесці прысягу на вернасць Кароне Польскай. Працягваліся адстаўкі. Урэшце ў маі 1569 г. дэпутаты і сенатары (сябры паноў рады) пачалі вяртацца ў Люблін. Урэшце 28 мая 1569 г. у Люблін прыехаў і Раман Сангушка, дзе ўрачыста перадаў каралю маскоўскіх палонных, сцягі і гарматы, узятыя ў бітве за Улу. 1 чэрвеня Сангушка выступіў на сойме і заявіў аб гатоўнасці прыняць прысягу на вернасць Кароне, але пры ўмове, што шляхта Валыні і Брацлаўскага ваяводства захавае ўсе тыя прывілеі, якія мела ў Вялікім княстве Літоўскім. Кароль пахваліў яго за такую прамову і сказаў, што Брацлаўскае ваяводства разам з Валынню ўжо далучана да Польшчы. Р.Сангушка стаў перад каралём на калені, папрасіў яго вызваліць ад прысягі Вялікаму княству Літоўскаму, а потым прынёс прысягу Кароне (Польшчы) як уладальнік маёнткаў на Валыні і як брацлаўскі ваявода. Пасля гэтага ён заняў месца ў сенаце. 2 ліпеня 1569 г. Сангушка прынёс прысягу Вялікаму княству Літоўскаму як польскі сенатар і прывесіў сваю пячатку да акту Люблінскай уніі. Такім чынам, у рашучы момант Р.Сангушка праявіў сябе як прыхільнік інкарпарацыі ўкраінскіх зямель у склад Польскага каралеўства. Такая яго пазіцыя выклікала абурэнне іншых сенатараў (паноў рады) Вялікага княства Літоўскага і пагоршыла яго адносіны з імі. Такі пераход на пазіцыі згоды з уніяй ён тлумачыў ваенным становішчам і пагрозай страты незалежнасці Беларуска-Літоўскай дзяржавы з-за магчымай заваёвы яе тэрыторыі Маскоўскай дзяржавай. Адначасова заключэнне уніі з Польшчай давала Вялікаму княству Літоўскаму шанц выкарыстаць польскія войскі ў вайне, спецыяльна не ўхваляючы адмысловых грашовых падаткаў на іх утрыманне. Яны павінны былі ваяваць як саюзнікі з адной федэратыўнай дзяржавы. А гэта давала магчымасць вярнуць захопленыя царскімі войскамі тэрыторыі ў Полацкім ваяводстве і Інфлянтах. Падчас абмеркавання пытання аб заключэнні міру з Маскоўскай дзяржавай Раман Сангушка выступіў супраць гэтага плана і за працяг вайны, асабліва калі крымскі хан пачаў паходы ў глыбіню тэрыторыі Расіі, а таксама з-за варожых да Івана Грознага адносін Швецыі і Даніі, таксама ўцягнутых у канфлікт з-за Інфлянтаў.
Пасля Люблінскага сойма Раман Сангушка некалькі месяцаў знаходзіўся ў сваіх маёнтках на Валыні, галоўным чынам у Несухаежах. Як раз у гэты час кароль Жыгімонт Аўгуст выдаў у Кнышыіне прывілей аб афіцыйным наданні князю Раману Фёдаравічу Сангушку годнасці гетмана дворнага Вялікага княства Літоўскага, пасаду якога Сангушка фактычна займаў ужо некалькі гадоў. У снежні 1569 г. Р.Сангушка зноў наведаў замкі ў Полацкім ваяводстве. 25 снежня 1569 г. ён паведамляў Жыгімонту Аўгусту, што ўзяў штурмам замак на Цётчы, на шляху, які злучаў замак Туроўлю, заняты рускімі, з Полацкам. У лютым 1570 г. вярнуўся з фронту на Валынь, атрымаўшы вестку аб смерці жонкі. Увесь 1570 год ён правёў у сваіх маёнтках на Валыні. Вясной 1571 г. Сангушка ездзіў у Варшаву і, калі вяртаўся назад, захварэў "на гарачку" і спыніўся ў Ружане (на р. Нарве), 10 мая 1571 г. ён прадыктаваў тастамент, a 12 мая памёр. Быў пахаваны паводле сямейнай традыцыі ў царкве святога Мікалая ў Мельцах на Валыні.
▲Ад шлюбу з Аляксандрай Грыгор’еўнай Хадкевіч ён меў сына Рамана, які памёр у 1591г. нежанатым (з ім скончылася локачская лінія роду) і трох дачок: Марыянну, якая памерла да 1587 г. дзяўчынай, Аляксандру (памерла ў 1602 г.), якая выйшла замуж за князя Януша Заслаўскага (потым валынскага ваяводу), Фядору, якая была замужам тройчы: за ваяводам падляшскім Станіславам Радзіміньскім, за князем Аляксандрам Пронскім і за ваяводам берасцейска-куяўскім Андрэем Ляшчынскім.
Побач з дзяржаўнай дзейнасцю Раман Фёдаравіч Сангушка займаўся і гаспадарчай. Пасля смерці брата Дзмітрыя ў 1554 г. Раман Сангушка атрымаў у спадчыну разам з братам Яраславам яго маёнткі. У тым жа годзе матка, якая выйшла замуж за Мікалая Збаражскага, адмовілася на карысць Рамана і яго брата Яраслава ад маёнткаў, што ёй запісаў пажыццёва яе першы муж, бацька Рамана і Яраслава, а яны складалі трэць усіх маёнткаў. Браты родавыя маёнткі не дзялілі, і пасля смерці Яраслава ў 1564 г., у якога не было сям’і, усе маёнткі на Валыні і ў Беларусі заставаліся ў Рамана Сангушкі. Адным з асяродкаў яго латыфундый стаў яго прыватнаўладальніцкі горад Уладава на рацэ Заходні Буг у Берасцейскім павеце, другім цэнтрам - мястэчка Галятын у Луцкім павеце. У 1564 г. яго намаганнямі ва Уладаве была пабудавана царква.
Раман Фёдаравіч Сангушка карыстаўся павагай у сучаснікаў як "муж цвярозы і вайсковай справе добра дасведчаны". Яго ваенныя поспехі былі вынікам прымянення ім тактыкі нерэгулярнай вайны, удараў па праціўніку знянацку, малымі сіламі і пасля добра арганізаванай разведкі. -->
▲* [http://asoby.belinter.net/cont.php?x=rs] Анатоль Грыцкевіч Гісторыя Беларусі.
[[Катэгорыя:Асобы]]
|
