|
}}
'''ТрыційТры́тый''' (сімвал '''<sup>3</sup>H''' альбо '''T''' ад [[лацінская мова|лацінскага]] ''Tritium'') — радыеактыўны [[ізатоп]] [[вадарод|вадароду]] з атамнай масай, роўнай тром (3,016049). Часам яго называюць ''звышцяжкі вадарод''. Пры нармальным атмасферным ціску і тэмпературы трыційтрытый існуе ў выглядзе газу <sup>3</sup>H<sub>2</sub> (T<sub>2</sub>).
Ядро трыціютрытыю складаецца з аднаго [[пратон|пратону]] і двух [[нейтрон|нейтронаў]], тым часам як звычайны атам вадароду, [[протый]], мае толькі адзін пратон, а [[дэйтэрый]] — адзін пратон і адзін нейтрон.
Упершыню трыційтрытый быў атрыманы з дэйтэрыю ў [[1934]] годзе Эрнестам Рэзерфордам, які працаваў разам з Маркам Оліфантам і Полам Гартэкам.
== Уласцівасці ==
ТрыційТрытый — [[радыеактыўнасць|радыеактыўны]] элемент. У працэсе распаду пераўтвараецца ў [[гелій]] <sup>3</sup>He з выпраменьваннем [[бэта-часціца|бэта-часціцы]] (сярэдняя энергія 6,5 кеВ, максімальная - 18,6 кеВ). [[Перыяд паўраспаду]] — 12,3 гады. Слабае [[бэта-выпраменьванне]] не здольнае пранікаць праз чалавечую скуру і нясе небяспеку чалавеку толькі, калі трыційтрытый трапляе ўсярэдзіну арганізму ў вялікай колькасці. Як і ў выпадку з вадародам, трыційтрытый адносна нязручны для ўтрымання: ён у той ці іншай ступені можа пранікаць і праз [[пластык]], і праз [[гума|гуму]], і праз [[сталь]].
== Атрыманне ==
ТрыційТрытый сустракаецца ў прыродзе, дзякуючы касмічнай радыяцыі, калі нейтроны з высокай энергіяй сутыкаюцца з атамамі дэйтэрыю ў зямной атмасферы.
Штучна атрымаць трыційтрытый магчыма, калі абстрэльваць [[літый]] <sup>6</sup>Li нейтронамі ў [[атамны рэактар|атамным рэактары]].
Вось некаторыя рэакцыі, шляхам якіх можна атрымаць трыційтрытый:
:<math>D + n \rightarrow T + \gamma</math>.
== Выкарыстанне ==
ТрыційТрытый мае надзвычай важнае значэнне для рэакцыі [[тэрмаядзерны сінтэз|тэрмаядзернага сінтэзу]], паколькі рэакцыя дэйтэрыю з трыціемтрытыем мае добрае [[сячэнне]] і высокі выхад энергіі:
: <math>D + T \rightarrow {}^4He + n + 17,6MeV</math>
Атамы ўсіх элементаў складаюцца з пратонаў і нейтронаў і адштурхоўваюць адзін аднаго, бо абодва маюць пазітыўны электрычны зарад. У выпадках надзвычай высокіх мільённых тэмператур, як напрыклад у ядры [[Сонца]], некаторыя атамы набываюць такую хуткасць, што могуць пераўзыйсці сілы электрычнага адштурхоўвання і зліцца разам, фармуючы больш цяжкія атамы. Дэйтэрый і трыційтрытый - найлепшыя кандыдаты для такой рэакцыі, бо маюць усяго па адным пратоне.
Апрача патэнцыяльнага выкарыстання ў тэрмаядзерным рэактары, трыційтрытый цяпер выкарыстоўваецца ў [[біялогія|біялогіі]] і [[медыцына|медыцыне]] як [[радыеактыўны маркёр]].
У індустрыі ён ужываецца ў малых колькасцях разам з [[фосфар|фосфарам]] пры вырабе самаасвятляючых паверхняў (стрэлкі гадзіннікаў, дарожныя знакі і г.д.)
| 