Вікіпедыя

Новы час: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Тэг: рэдактар вікітэксту 2017
выправіў шаблон Значэнні
Радок 1:
{{значэнні|Новы час (значэнні)}}
'''Новы час''' (ці новая гісторыя) — перыяд у гісторыі чалавецтва, які знаходзіцца паміж [[Сярэднявечча]]м і [[Найноўшы час|Найноўшым часам]]. У дадзены адрэзак часу адбываецца ўзнікненне новай цывілізацыі, новай сістэмы адносін і маштабная экспансія [[Заходняя Еўропа| Заходняй Еўропы]] ў іншыя раёны свету. Гэты адрэзак перыяду сусветнай гісторыі характарызуецца каланізацыяй і беспрэцэдэнтнай спробай Іспанскай і Брытанскай імперый падпарадкаваць сябе і сваім інтарэсам увесь свет. Гэты працэс суправаджаўся масавым знішчэннем карэннога насельніцтва Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі, а таксама узнікненнем рабства для шматлікіх афрыканскіх народаў.
 
Радок 7:
Пачатак Новага часу звязвалі з ангельскай рэвалюцыяй сярэдзіны XVII стагоддзя, <ref name="Маныкин4">Маныкин А. С. Новая и Новейшая история стран Западной Европы и Америки. — М.:Филол. о-во «СЛОВО»; Эксмо, 2004. — Стр. 4.</ref>[[Рэфармацыя]]й (1517), адкрыццём іспанцамі у 1492 годзе [[Новы Свет| Новага Свету]]<ref name="Маныкин4" /> і падзеннем Канстанцінопаля (1453).
 
Разгляд падзей, звязаных з Новым часам, завяршаецца [[Першая сусветная вайна| Першай сусветнай вайной]] (1914—1918)<ref name="Маныкин6">Маныкин А. С. Новая и Новейшая история стран Западной Европы и Америки. — М.: Филол. о-во «СЛОВО»; Эксмо, 2004. — Стр. 6.</ref>.
 
Ўнутры эпохі Новага часу звычайна вылучаюцца два подэтапа, іх мяжой служыць канчатак [[Напалеонаўскія войны| Напалеонаўскіх войнаў]] і пачатак працы [[Венскі кангрэс| Венскага кангрэса]].
Радок 14:
Адной з самых важных змен стала пашырэнне вядомай еўрапейцам тэрыторыі культурнай [[айкумена|айкумены]]. За вельмі кароткі перыяд (канец XV стагоддзя- пачатак XVI стагоддзя) еўрапейскія мараплаўцы абмінулі [[Афрыка| Афрыку]], праклалі марскі шлях у [[Індыя| Індыю]], адкрылі новы кантынент — [[Амерыка| Амерыку]] і здзейснілі кругасветнае плаванне. Характэрна, што менавіта адкрыццё [[Калумб]]ам [[Амерыка| Амерыкі]] (1492 г.) прынята лічыць сімвалічным заканчэннем Сярэдніх стагоддзяў.
 
Гэтыя вандроўкі былі б немагчымы без перадумоў, галоўнымі з якіх з'яўляюццаз’яўляюцца: вынаходства [[компас]]а і стварэнне судна, здольнага пераадольваць велізарныя адлегласці ў адкрытым моры. Цікава, што першае з гэтых вынаходак зроблена задоўга да наступлення Новага часу.
 
Так, [[компас]] быў вынайдзены ў [[Кітай| Кітаі]] яшчэ ў III стагоддзі да н. э. (Праўда, гэты тып компаса, які ўяўляў сабой намагнічаны металічны прадмет, які ляжыць на адпаліраванай пласціне ў форме разліўнога лыжкі, быў непрыдатны для мараходства), аднак новае вынаходніцтва пранікла ў Еўропу толькі ў XIII стагоддзі праз пасярэдніцтва [[арабы| арабаў]], якія пачалі ўжываць [[компас]] у XII стагоддзі.
Радок 34:
[[Рэфармацыя]] (лац. Reformatio — выпраўленне, ператварэнне, пераўтварэнне, рэфармаванне) — шырокі рэлігійны і грамадска-палітычны рух у Заходняй і Цэнтральнай Еўропе XVI — пачатку XVII стагоддзя, накіраваны на рэфармаванне каталіцкага хрысціянства ў адпаведнасці з Бібліяй.
 
Вынікі рэфармацыйнага руху немагчыма ахарактарызаваць адназначна. З аднаго боку, каталіцкі свет, які аб'ядноўваўаб’ядноўваў ўсе народы Заходняй Еўропы пад духоўным кіраўніцтвам папы рымскага, спыніў існаванне. Адзіная каталіцкая царква была заменена мноствам нацыянальных цэркваў, якія часта знаходзіліся ў залежнасці ад свецкіх кіраўнікоў, тады як раней клірыкі маглі апеляваць да папы ў якасці арбітра. З іншага боку, нацыянальныя царквы спрыялі росту нацыянальнай свядомасці народаў Еўропы. Пры гэтым істотна падвысіўся культурны і адукацыйны ўзровень жыхароў Паўночнай Еўропы, якая да гэтага была як бы ускраінай Хрысціянскага Свету — неабходнасць вывучэння Бібліі прыводзіла да росту як пачатковых навучальных устаноў (у асноўным у форме царкоўна-прыходскіх школ), так і вышэйшых, што выявілася ў стварэнні універсітэтаў для падрыхтоўкі кадраў нацыянальнай царквы. Для некаторых моў спецыяльна была распрацавана пісьменнасць, каб мець магчымасць выдаваць на іх Біблію.
 
=== Ангельская рэвалюцыя ===
Радок 48:
[[Прамысловая рэвалюцыя]] — пераход ад ручной працы да машыннай, ад мануфактуры да фабрыкі; пераход ад пераважна аграрнай эканомікі да індустрыяльнай вытворчасці, у выніку якога адбылася трансфармацыя аграрнага грамадства ў індустрыяльнае.
 
Прамысловы пераварот адбываўся ў розных краінах не адначасова, але ў цэлым можна лічыць, што перыяд, калі адбываліся гэтыя змены, пачынаўся ад другой паловы XVIII стагоддзя і працягваўся на працягу XIX стагоддзя. Характэрнай рысай прамысловай рэвалюцыі з'яўляеццаз’яўляецца імклівы рост вытворчых сіл на базе буйной машыннай індустрыі і зацвярджэнне капіталізму ў якасці пануючай сусветнай сістэмы гаспадаркі.
 
=== Вялікая французская рэвалюцыя ===
Радок 72:
Англія змагла наладзіць масіраваную пастаўку опіуму на тэрыторыю Кітая, атрымліваючы велізарныя матэрыяльныя каштоўнасці, золата, срэбра і мех. Акрамя таго дасягалася і ваенна-стратэгічная мэта — разлажэнне кітайскай арміі, чынавенства, народа, страту імі волі да супраціву. У выніку, з мэтай пазбавіцца ад разбэшчвальнага ўплыву опіуму і выратавання краіны, кітайскі імператар ў 1839 годзе пачаў масіраваную аперацыю па канфіскацыі і знішчэнню запасаў опіюму ў Кантоне.
 
Каланіяльныя суда з грузам опіуму проста пачалі тапіць ў моры. Фактычна гэта была першая ў свеце спроба барацьбы з наркагандлем на ўзроўні дзяржавы. Лондан адрэагаваў вайной — пачаліся Опіумныя вайны, Кітай пацярпеў паразу і вымушаны быў прыняць кабальныя ўмовы ангельскай дзяржаўнай наркамафіі. Гэта прыносіла ангельскай эліце велізарныя прыбытку, у тым ліку і Брытанскай каралеўскай сям'ісям’і. Страты для Кітая былі страшныя: у наркатычным дурмане гінулі цэлыя пакаленні, плюс інтэлектуальная і фізічная дэградацыя народаў. Толькі ў 1905 годзе ўлады Кітая змаглі прыняць і пачаць выконваць праграму паэтапнай забароны опіуму. Да цяперашняга часу ў Кітаі самая жорсткая ў свеце антынаркатычная палітыка, а барацьба з наркотыкамі — найважнейшая задача дзяржавы.
 
Падсадзілі на опіум і ангельскіх працоўных — прыкладна 5 % насельніцтва Англіі<ref>http://www.dal.by/news/1/08-01-14-2/</ref>.
Радок 94:
=== Кастрычніцкая рэвалюцыя ===
 
[[Кастрычніцкая рэвалюцыя]] (іншыя назвы: «Кастрычніцкі пераварот», «Кастрычніцкае паўстанне», «Бальшавіцкі пераварот») — адна з найбуйнейшых палітычных падзей XX стагоддзя, якая паўплывала на далейшы ход сусветнай гісторыі. У выніку рэвалюцыі пачалася Грамадзянская вайна, быў звергнуты [[Часовы ўрад]], і да ўлады прыйшоў ўрад, сфармаваны II Усерасійскім з'ездамз’ездам Саветаў, абсалютная большасць дэлегатаў якога складалася з бальшавікоў.
 
=== Перадзел свету ===
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Новы_час"