Афганістан: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Іван Булва (размовы | уклад) |
Іван Булва (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 62:
<!-- |Без гімна=* -->
}}
'''Афганіста́н''' ({{lang-ps|افغانستان}}, {{lang-prs|افغانستان}}) — дзяржава на Сярэднім Усходзе, у паўночна-заходняй частцы [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай Азіі]] на скрыжаванні са шляхамі Азіі
Афганістан — горная дзяржава, раўнінныя тут колькі крайняя поўнач ды паўднёвы захад. Клімат умераны і субтрапічны, пераважна горны, таму адрозніваецца вялікай разнастайнасцю. Рэкі належаць да бяссцёкавых басейнаў Амудар'і (поўнач) і Гільменду (паўднёвы захад); а таксама да басейна Індыйскага акіяна (захад). Раслінны і жывёльны свет вельмі разнастайныя, хоць лясоў амаль што не засталося.
Афганістан мае магутны цывілізацыйны падмурак — гісторыя краіны сягае на шмат тысячагоддзяў у мінулае. У рэлігійна-цывілізацыйным ракурсе у ёй можна выдзеліць чатыры самых значыных перыяды: зараастрысцкі, эліністычны, будысцкі, мусульманскі. У ХІХ стагоддзі Афганістан апынуўся на мяжы расійскай і брытанскай сфер інтарэсаў, але сталай калоніяй ніводнай з вялікіх дзяржаў так і не стаў. У 1919 Афганістан канчаткова пазбавіўся замежных уплываў і ператварыўся ў цалкам незалежную манархію. Перыяд з 1989 года стаў самым трагічным у гісторыі краіны і адзначыўся [[Афганская вайна (1979—1989)|савецкай акупацыяй]], міжусобнай вайной, таталітарным фундаменталісцкім рэжымам [[Талібан|талібаў]].
Адміністрацыйна Афганістан дзеліцца на 34 правінцыі і 366 паветаў. Сталіца — г. [[Кабул]], ▼
▲Унітарная прэзідэнцкая рэспубліка. Два апошніх дзесяцігоддзі спрабуе развівацца ў дэмакратычным рэчышчы. Адміністрацыйна Афганістан дзеліцца на 34 правінцыі і 366 паветаў. Сталіца — г. [[Кабул]],
Для насельніцтва Афганістана харатэрныя вельмі высокія тэмпы росту. Шматнацыянальная краіна, у этнічным складзе пераважаюць пуштуны і таджыкі, афіцыйныя мовы — пушту і дары адпаведна. Рэлігія — іслам, пераважна суніцкага кірунку. Буйныя гарады: [[Кандагар]], [[Мазары-Шарыф]], [[Горад Герат|Герат]], Джэлалабад.
Найбяднейшая краіна Азіі, адна з найгорш развітых краін свету. Індэкс чалавечага развіцця, хоць у 2013-2019 і вырас на 50 тысячных, так і не скрануўся са 169 месца.<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf</ref> Грашовая адзінка: афгані, афіцыйны курс трымаецца ў межах 50 афгані за 1 долар ЗША (май 2008).
Радок 125 ⟶ 127:
== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Афганістана}}
Слядам чалавека на тэрыторыі сучаснага Афганістана сама меней 50 тысяч гадоў. Да аседлага ладу жыцця на афганскай зямлі людзі перайшлі каля 9000 тысяч гадоў таму.
У VI стагоддзі да н.э. рэгіён становіцца правінцыяй персідскай імперыі Ахменідаў. Праз два стагоддзі сюды прыходзіць [[Аляксандр Македонскі]], і, пабраўшыся шлюбам з бактрыйкай [[Раксана|Раксанай]], распачынае Кабульскую (фактычна, Індыйскую) кампанію. У спадчыну ад македонцаў застаеецца [[Грэка-Бактрыйскае]] царства — усходні фарпост [[элінізм]]у. Заваёвы Маур'яў прывялі да пранікнення ў рэгіён будызму, што паступова ператварыўся ў пануючую рэлігію, і індуізму. На рубяжы тысячагоддзяў тут паўстала [[Кушанскае царства]], у якім на працягу трох стагоддзяў поплеч квітелі будызм, індуізм і хрысціянства.
Першая цэнтралізаваная дзяржава на тэрыторыі сучаснага Афганістана была створана ў 1747 годзе палкаводцам іранскай арміі пуштунам Ахмад-ханам. Далейшае развіццё падзей адбывалася на фоне разгорнутай у XIX стагоддзі барацьбы Англіі і Францыі за ўплыў у зоне Персідскага заліва, руху Расіі на поўдзень, захопу сікхамі Панджаба і Сінда. У 1919 годзе ў выніку перавароту да ўлады ў Кабуле прыйшоў эмір Аманула-хан, які аб’яднаў канфліктуючыя групоўкі і ўзяў курс на сацыяльна-палітычныя і эканамічныя рэформы, каб ліквідаваць феадалізм.
| |||