Інд: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
крыніца - uk:Інд
крыніца - bg:Інд
Радок 54:
 
== Гідраграфія ==
 
=== Водны рэжым ===
[[Файл:Indus river from karakouram highway.jpg|міні|200пкс|Погляд на Інд з [[Каракарумская шаша|Каракарумскай шашы]]]]
Радок 224 ⟶ 225:
| pmid = 16355221
| issue = 7070
}} {{ref-en}}</ref>. Ранейшая праца Пітэра Кліфта паказала, што пясок і адклады з заходняго [[Тыбет]]у пачалі дасягаціАравійскага мора 45  млн год тому, маючы на ўвазе існаванне у гэтым рэчышчы старажытнага Інда<ref>{{cite journal
| last = Clift
| first = Peter D.
Радок 253 ⟶ 254:
 
== Клімат ==
Дэльта Інда  — адно з найбольш засулшівых месцаў паўвострава [[Індастан]], пактолькі, за выняткам горнага ўчастка ў Пакістане, даліна Інду ляжыць у найбольш сухой частцы [[Індыйскі субкантынент|Індыйскага субкантыненту]]. Раўніны, між тым, атрымліваюць значную колькасць ападкаў ад летняга [[мусон]]у: поблизу [[Абатабад]]а сярэднегадовая колькасць ападкаў дасягае прыблізна 1 200  мм, а ля Муры  — ад 1700  мм да 730  мм толькі ў ліпені і верасні. Верхняе цячэнне Інду атрымдівае 10—20  мм ападкаў за зімовыя месяцы з-за паўночна-заходніх вятроў. Вышэй па цячэнні, у [[Кашмір]]ы і паўночных абласцях, вялікая колькасць ападкаў выпадае ў выглядзе [[снег]]у, але на ніжніх участках улетку надзвычай суха і спякотна. Тэмпературы на поўначы ў гарах зімой апускаюцца ніжэй за нуль, а ў ліпені сягаюць +38  °C. Рака не замярзак. Адно з найбольш спякотных месцаў на Зямлі - — [[Джэйкабабад]], размешчанае на захад ад Інду у верхнім Сіндзе  — тэмпература там падымаецца п 49 °C<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/286872/Indus-River Indus River&nbsp;— Britannica Online Encyclopedia] {{ref-en}}</ref>..
 
== Флора і фауна ==
Згадкі пра даліну Інду, з часоў паходу [[Аляксандр Македонскі|Аляксандра Македонскага]] ўказваць на маштабнае лясное покрыва ў рэгіёне, якое да пачатку ХХІ стагоддзя значна скарацілася. Валадар [[Імперыя Вялікіх Маголаў|Імперыі Вялікіх Маголаў]] [[Бабур]] у сваіх запісах (Бабурнама) піша пра сустрэчы з насарогамі ўздоўж берпгоў ракі. Значнаее [[абезлесенне]] і ўмяшанне чалавека ў экалогію гор [[Шывалік]] прывяло да прыметнага скарачэння расліннасці і пагаршэння умоў росту. Даліна Інду - — засушлівы рэгіён з беднай расліннасцю. Сельская гаспадарка падтымліваецца толькі праз [[ірыгацыя|ірыгацыю]].
 
[[Індскі дэльфін]] (Platanista gangetica minor) - — падвід паўднёваазіяціх дэльфінаў, які сустракаецца толькі ў рацэ Інд, раней вадзіўся і ў яе прытоках. Паводле дадзеных [[Сусветны фонд дзікай прыроды|Сусветнага фонду дзікай прыроды]], індскія дэльфіны адносяцца да відаў, што знаходзяцца ппд найбольшай пагрозай вымірання, бо іх зараз засталося блізу 1000 асобін<ref>[http://wwf.panda.org/who_we_are/wwf_offices/pakistan/indus/] {{ref-en}}</ref>.
 
''Tenualosa ilisha'' лічыцца дэлікатэсам сярод людзей, штоо жывуць уздоўж ракі. Папуляцыя рыбы ў рацэ даволі высокая, гарады Сукур, Татта і Котры - — буйныя цэнтры [[рыбалоўства]] ў ніжнім цячэнні Інду, а будаўніцтва каналаў толькі пабольшыла ролю рыбалоўства ў эканоміцы.
 
Дэльта Інда была вызнана аб'ектамаб’ектам аховы навакольнага асяроддзя як адзін з найважнейшых экалагічных рэгіёнаў свету. Тут рака падзяляецца на шмат рукавоў, плыняў і балот і ўпадае ў мора на невялікіх вышынях, праз што тут багата водзіцца марская рыба, у тым ліку [[марскія ляшчы]] таі [[крэветкі]].
 
== Гісторыя ==
{{main | Індская цывілізацыя}}
[[Файл:Babur crossing the Indus in the heat of battle.jpg|міні|Бабур перасякае Інд]]
[[Палеаліт]]ычныя паселішчы былі знойдзены ў [[Патахар]]ы, недалёка ад сталіцы Пакістана [[Ісламабад]]а, з каменнымі прыладамі саанскай культуры.
 
Найбуйнейшыя гарады індыйскай цывілізацыі, такія як [[Харапа]] і [[Махенджа-Дарп]], датуюцца прыкладна 3300 годам да нашай эры і з’яўляюцца аднымі з найбуйнейшых чалавечых паселішчаў у старажытным свеце. Індская цывілізацыя распасціраецца на тэрыторыі Пакістана і паўночна-заходняй Індыі. Прыбярэжныя паселішчы раскіданыя ад [[Суткаган Дор]] у Пакістане і іранскай мяжы да Куча у сучасным [[Гуджарат|Гуджараце]], Індыя. Ёсць паселішча цывілізацыі [[Амудар'я]] у Шортугаі на поўначы Афганістана, а таксама [[Аламджырпур]] на рацэ [[Хіндон]], якая знаходзіцца ўсяго ў 28 км ад [[Дэлі]]. На сённяшні дзень выяўлена больш за 1052 паселішчы, у асноўным на участку ракі [[Гагар-Хакра]] і яе прытокаў. Сярод паселішчаў — буйныя гарадскія цэнтры Харапа і Махенджа-Дара, а таксама [[Латхал]], [[Далавіра]], [[Ганерывала]] і [[Ракхігархі]]. [[Сатледж]], цяпер прыток Інда, у эпоху Харапы ўпадаў у раку Гагар-Хакра, у вадазборы, дзе было выяўлена больш паселішчаў Харапы, чым на самой рацэ Інд.
 
Большасць навукоўцаў лічаць, што паселішчы гандхарскай пахавальнай культуры ранніх [[індаарыі|індаарыяў]] квітнелі ў каралеўстве Гандхара з 1700 па 600 год да нашай эры, калі Махенджа-Дара і Харапа былі закінутыя.
[[Індскі дэльфін]] (Platanista gangetica minor) - падвід паўднёваазіяціх дэльфінаў, які сустракаецца толькі ў рацэ Інд, раней вадзіўся і ў яе прытоках. Паводле дадзеных [[Сусветны фонд дзікай прыроды|Сусветнага фонду дзікай прыроды]], індскія дэльфіны адносяцца да відаў, што знаходзяцца ппд найбольшай пагрозай вымірання, бо іх зараз засталося блізу 1000 асобін<ref>[http://wwf.panda.org/who_we_are/wwf_offices/pakistan/indus/] {{ref-en}}</ref>.
 
Слова «Індыя» паходзіць ад назвы ракі Інд. У старажытныя часы "Ін<ref> [http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.1:1:191.hobson ''India, Indies''] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120628235414/http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.1:1:191.hobson |date=2012-06-28 }}. In ''Hobson-Jobson: A glossary of colloquial Anglo-Indian words and phrases, and of kindred terms, etymological, historical, geographical and discursive.'' New ed. edited by William Crooke, B.A. London: J. Murray, 1903</ref>
''Tenualosa ilisha'' лічыцца дэлікатэсам сярод людзей, штоо жывуць уздоўж ракі. Папуляцыя рыбы ў рацэ даволі высокая, гарады Сукур, Татта і Котры - буйныя цэнтры [[рыбалоўства]] ў ніжнім цячэнні Інду, а будаўніцтва каналаў толькі пабольшыла ролю рыбалоўства ў эканоміцы.
 
Ніжняя частка басейна Інда ўтварае натуральную мяжу паміж [[Іранскае нагор'е|Іранскім нагор’ем]] і Індыйскім субкантынентам; гэтая тэрыторыя ахоплівае ўсю або частку сучасных пакістанскіх правінцый [[Белуджыстан (правінцыя) | Белуджыстан]], [[Хайбер-Пахтунхва]], [[Пенджаб (правінцыя)|Пенджаб]] і [[Сінд]], і краіны Індыю і [[Афганістан]]. Яе перасекла войска Аляксандра Вялікага, але пасля таго, як яго македонцы заваявалі Заходні бераг і далучылі яго да Грэчаскай імперыі, яны вырашылі вярнуцца па рацэ на поўдзень, спыніўшы азіяцкі паход. Пазней раўніны Інда былі пад кантролем [[Персідская імперыя | Персідскай імперыі]], а затым [[Кушанскае царства | Кушанскага царства]]. На працягу многіх стагоддзяў мусульманскія войскі [[Махамед бен Касім|Махамеда бен Касіма]], [[Махмуд Газневі|Махмуда Газневі]], [[Махамед Горы|Махамеда Горы]], [[Тамерлан]]а і Бабура часта перапраўляліся праз раку, каб уварвацца ва ўнутраныя раёны Пенджаба або далей на ўсход ці поўдзень.
Дэльта Інда была вызнана аб'ектам аховы навакольнага асяроддзя як адзін з найважнейшых экалагічных рэгіёнаў свету. Тут рака падзяляецца на шмат рукавоў, плыняў і балот і ўпадае ў мора на невялікіх вышынях, праз што тут багата водзіцца марская рыба, у тым ліку [[марскія ляшчы]] та [[крэветкі]].
 
== Гаспадарчае выкарыстанне ==