Аляксандр Карлавіч Ельскі: Розніца паміж версіямі

| бацька =[[Караль Станіслававіч Ельскі]] (1780—1855)<ref name="Pierzyńska-Jelska, E. 1999">''Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999.  — С. 4236—42.</ref>{{rp|42}}

| маці = Людвіка (Луіза) Андрэеўна Штэйнберг (1808—1881)<ref name="Pierzyńska-Jelska, E. 1999"/>''Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|42.</ref>}}

| дзеці = 1) Аляксандра Ельская (1860—1899); 2) Ян (Ян-Банавентура-Станіслаў) Ельскі (1864—1930-ыяя гг.).

'''Алякса́ндр Ка́рлавіч Е́льскі''' ({{lang-pl|Aleksander Jelski}}, {{lang-ru|Александр Карлович Ельский}}; {{ДН|16|6|1834|4}}<ref>'' name="Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis /"/>{{rp|39}} Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 39;<ref name="Марачкіна">''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 5350—71.</ref>{{rp|53}}, маёнтак [[Дудзічы (Пухавіцкі раён)|Дудзічы]], [[Ігуменскі павет]], [[Мінская губерня]], [[Расійская імперыя]] — {{ДС|10|9|1916}}, маёнтак [[Замосце (Пухавіцкі раён)|Замосце]], [[Ігуменскі павет]], [[Мінская губерня]], [[Расійская імперыя]]) — беларускі [[гісторык]], літаратуразнавец, [[краязнавец]], {{публіцыст|Расійскай імперыі|Беларусі}}, {{паэт|Расійскай імперыі|Беларусі}}, {{перакладчык|Расійскай імперыі|Беларусі|з польскай мовы|на беларускую мову}}, {{паэт|Расійскай імперыі|Беларусі}}, {{празаік|Расійскай імперыі|Беларусі}}.

Адзін з першых гісторыкаў [[беларуская літаратура|беларускай літаратуры]] і збіральнікаў беларускіх [[рукапіс]]аў. Стаў патрыярхам прафесійнага [[беларусазнаўства]] ў канцы XIX — пачатку XX ст. Карыстаўся літаратурнымі псеўданімамі ''«Bocian z nad Ptyczy»'' (''«Бацян з-над Пцічы»''), ''«Litwin-obywatel»'' (''«Літвін-грамадзянін»'') і ''«A. J.»''<ref name="энцык">{{кнігаКрыніцы/ЭГБ|аўтар = 3|частка = Ельскі Аляксандр Карлавіч|загаловак = Энцыклапедыя гісторыі Беларусі|арыгінал = |спасылка = |адказны = [[Генадзь Пятровіч Пашкоў|Пашкоў, Г. П.]]|выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = БелЭН|год = 1996|том = 3|старонкі = 349|старонак = 527|серыя = |isbn = 985-11-0041-2|тыраж = 10000}}</ref><ref name="Мархель"/><ref>{{cite web|url = http://libcat.bas-net.by/opac/pls/dict.dic_tst_first?tu=r&l_siz=20&name_view=va_all&a_001=BY-NLB-ar2327924|title = Электронны каталог ЦНБ НАН Беларусі|first = |last = |author = |authorlink = |coauthors = |date = |month = |year = |work = |publisher = |location = |page = |pages = |at = |language = ru|trans_title = |format = |doi = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160819105424/http://libcat.bas-net.by/opac/pls/dict.dic_tst_first?tu=r&l_siz=20&name_view=va_all&a_001=BY-NLB-ar2327924|archivedate = 19 жніўня 2016|accessdate = 31 снежня 2015|quote = |ref = |separator = |postscript = |deadurl = yes}}</ref><ref name="ГБЛ2">Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі. — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. 444.</ref>{{rp|444}} <ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|63.</ref>}}.

Дзед -- — [[Станіслаў Уладзіслававіч Ельскі|Станіслаў Ельскі]], пяцігорскі палкоўнік у часы караля і вялікага князя [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста]], быў шлюбе з графіняй Розай з [[род Прозараў|Прозараў]], дачкой віцебскага ваяводы. Бацька -- — [[Караль Станіслававіч Ельскі|Караль Ельскі]], уладальнік маёнткаў Дудзічы і Замосце ў [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]], выпускнік медыцынскага факультэта [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]]<ref name="ReferenceAМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|53.</ref>}}, скрыпач-аматар, атрымаў у свой час прафесійную падрыхтоўку ў вядомых музыкантаў Кіфелінга і Дашчынскага, напісаў некалькі твораў для [[скрыпка|скрыпкі]], цяпер вядомы адзіны «Паланэз 1837 года»<ref name="ReferenceAМарачкіна"/>{{rp|53}}, выбраны дваранствам Ігуменскага павета ігуменскім павятовым харужым<ref name="Кісялёў">''Кісялёў, У.'' Ельскія на Беларусі // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 2926—32.</ref>{{rp|29}}. Маёнтак Дудзічы Караля Ельскага, паводле інвентара ад 1844 года, быў даволі значны — 407 душ мужчынскага і 411 жаночага полу, 1656 дзесяцін зямлі; маёнтак Замосце — 1372 дзесяціны<ref>''Киштымов, А.'' Ельские: опыт сельских хозяев (19 — начало 20 вв.) // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 103, 104.</ref>.

Маці Аляксандра Ельскага—ЛюдвікаЕльскага — Людвіка Штэйнберг (1808—1881), немка, якая да шлюбу была гувернанткай у маёнтку Ельскіх. У гэтым шлюбе таксама нарадзіліся [[Міхал Ксаверы Зыгмунт Ельскі]] (1831—1904) — [[музыкант]] і [[кампазітар]], спадчыннік Дудзіч; Юзаф Зыгмунт Караль Ельскі — маладым памёр у 1885 г. у [[Сібір]]ы на службе ў расійскай арміі; Станіслава Ельская (1828—1860) — жонка [[Міхаіл Рудольфавіч Грушвіцкі|Міхала Грушвіцкага]]<ref name="ReferenceB">''Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|42.</ref>}}.

Пры хросце паводле [[каталіцтва|каталіцкага абраду]] ў 1834 годзе ў [[Смілавічы|смілавіцкім]] касцёле атрымаў поўнае імя ''Аляксандр Вінцэнт''<ref>'' name="Кісялёў, У.'' Ельскія на Беларусі /"/>{{rp|29}} Дзеля<ref блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 29; ''name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|53.</ref>}}.

[[FileФайл:Aliaksandar Jeĺski z dačkoj Aliesiaj.png|thumb|Аляксандр Ельскі са сваёй дачкой Аляксандрай («Алесяй»)]]

У 1858 г.<ref name="ReferenceCМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|54.</ref>}} Аляксандр Ельскі ажаніўся з Геленай Калячынскай (25.06.1838—17.04.1901)<ref>'' name="Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|39.</ref>}}, з якой меў двух дзяцей<ref name="ReferenceDКісялёў"/>''Кісялёў,{{rp|30}} У.'' Ельскія на Беларусі // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 30.</ref>—АляксандруАляксандру Ельскую (1860—1899), жонку вядомага польскага этнографа [[Зыгмунт Глогер|Зыгмунта Глогера]] (1845—1910)<ref name="ReferenceDКісялёў" />{{rp|30}}, і Яна Банавентуру-Станіслава Ельскага (1864—1930-я), адваката ў Мінску і [[Гродна|Гродне]]<ref name="ReferenceDКісялёў" />{{rp|30}}, — у якога ў шлюбе з Марыяй Пахнеўскай быў сын Генрык Ельскі (каля 1890—1939).

Аляксандр Ельскі быў шчаслівы ў сямейным жыцці, дзяцей выхоўваў у павазе да бацькоў і касцёла<ref name="ReferenceEМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|57.</ref>}}. Любімая дачка, якую ў сям’і называлі Алесяй, некалькі гадоў выхоўвалася ў каталіцкім кляштары ў [[Версаль (горад)|Версалі]], свабодна ведалавалодала [[французская мова|французскай мовай]], мела літаратурныя здольнасці, вельмі рана пачала дапамагаць бацьку ў апісанні музейных калекцый у Замосці. Алеся Ельская напісала цікавы нарыс пра маёнтак Дудзічы і яго ўладальнікаў у мінулым з шляхецкіх родаў Заранкаў, Букатых, Прозараў, Ельскіх<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|57, -58.</ref>}}. Муж Алесі -- — [[Зыгмунт Глогер]], быў добрым сябрам Аляксандра Ельскага, яны шмат ліставаліся, наведваў маёнтак Замосце<ref name="ReferenceFМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|58.</ref>}}. Ва ўзросце 39 гадоў Алеся памерла ад запалення лёгкіх, пакінуўшы дваіх дзяцей — Яніну і Станіслава<ref name="ReferenceFМарачкіна"/>{{rp|58}}, якія не раз прыязджалі з [[Варшава|Варшавы]] да свайго дзеда ў Замосце<ref name="ReferenceFМарачкіна"/>{{rp|58}}.

[[FileФайл:Ex-building of Minsk provincial gymnasium - 2008 AD.JPG|злева|thumb|Былы будынак [[Мінская губернская гімназія|мінскай гімназіі]], дзе вучыўся Аляксандр Ельскі. Фота 2008 г.]]

Пачатковую адукацыю атрымаў у нямецкай гімназіі Лаздэна ва [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]], на думку [[Уладзімір Іосіфавіч Мархель|Уладзіміра Мархеля]], верагодна, у Лаздэне жылі сваякі аляксандравай маці-[[немцы|немкі]] — Людвікі (Луізы)<ref name="ReferenceAМарачкіна"/>{{rp|53}}. Пазней скончыў [[Мінская губернская гімназія|Мінскую класічную гімназію]] ([[1852]])<ref name="ReferenceCМарачкіна" />{{rp|54}}.

Служыў у 1852—1856 гадах у расійскай арміі<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. {{rp|445.</ref>}}, браў удзел у [[Крымская вайна|Крымскай вайне (1853—1856)]]. Пайшоў у адстаўку ў званні [[паручнік]]а<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>{{rp|445}}.

Быў міравым суддзёй Ігуменскага павета (з 1861 г.)<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>{{rp|445}}.

У 1880 г. у Мінску быў урачыста адкрыты новы будынак [[Мінская губернская гімназія|мінскай рэальнай гімназіі]], на пабудову якога дваранства [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] выдаткавала 50 тыс. расійскіх рублёў. У апякунскімапякунскі савецесавет мінскай рэальнай гімназіі ўвайшлі тры куратары, даўнія знаёмыя — [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдвард Вайніловіч]], Ян Кукевіч і Аляксандр Ельскі<ref>''Войнилович, Э.'' [http://pawet.net/files/woynillowicz.pdf Воспоминания]… С. 79.</ref>. Аляксандр Ельскі быў членам апякунскага савета ў 1882—1887 гадах<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>{{rp|445}}.

Родавы маёнтак [[Сядзібна-паркавы комплекс Ельскіх (Замосце)|Замосце]] Аляксандр Ельскі атрымаў у 1857 годзе, у спадчыну пасля смерці бацькі<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>{{rp|445}}. У 1860-я гады пабудаваў у Замосці новы аднапавярховы драўляны палац. У палацы была дамовая [[капліца]], дзе прыезджыя святары таемна ад расійскіх улад хрысцілі і вянчалі мясцовых сялян ва [[уніяцтва|ўніяцтва]], за што пры выкрыцці Аляксандр Ельскі мог страціць маёнтак і быць асуджаны да катаргі<ref>''Федорук, А.'' Старинные усадьбы Ельских на Минщине // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 124.</ref>.

Пасля смерці Аляксандра Ельскага ў 1916 г. маёнтак Замосце перайшоў у валоданне яго сына — Яна, які працаваў адвакатам у Мінску, а пазней у Гродне<ref name="ReferenceHМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|67.</ref>}}.

Аляксандр Ельскі шмат увагі і намаганняў аддаваў паляпшэнню культуры жывёлагадоўлі і земляробства, догляду лесу, меліярацыі, мерам павышэння ўрадлівасці глебы. Паспяхова займаўся садоўніцтвам, агародніцтвам, рыбаводствам, займаўся добраўпарадкаваннем [[парк]]а, дзе заклаў унікальную травяную паляну. Пабудаваў цагельню. Меў узорную прыбытковую гаспадарку; у сваёй біяграфіі не без гонару напісаў: ''«неНе маю нават гроша доўгу за маёнткам»''<ref name="ReferenceIМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|64.</ref>}}.

Быў членам [[Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі|Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі]]<ref>''Jurkowski, R.'' Polacy-mińszczanie z kręgu Mińskiego Towarzystwa Rolniczego… С. 86.</ref>. У 1885 годзе стаў членам расійскага Імператарскага Вольнага эканамічнага таварыства ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>Гісторыя{{rp|447}} беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. 447.</ref><ref name="ReferenceKМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|65.</ref>}}. У 1901 г. Ельскі стаў ганаровым куратарам ігуменскага павятовага Таварыства ўзаемастрахавання ад пажару<ref>''Карлюкевіч, А.'' Традыцыі Аляксандра Ельскага ў пухавіцкім краязнаўстве // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 145.</ref>.

Добраахвотна і бескарысліва доўгія гады з канца 1860-х гг. займаўся пасрэдніцтвам пры ўладкаванні людзей на працу ў розныя прыватныя маёнткі: атрымліваў ад маянткоўцаў заяўкі на вакансіі і падбіраў кандыдатаў на пасады леснікоў, аканомаў, вінакураў, прыслугі і г.д., — для чаго ўласнаруч пісаў на працягу года да 3000 лістоў, стараючыся кожны раз узняць маральнасць абодвух бакоў<ref name="ReferenceLМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|66.</ref>}}. Ельскі высылаў кандыдатам на вакансію друкаваную анкету, дзе заўсёды пытаўся, ці п’е алкаголь і [[картачная гульня|гуляе ў карты]] кандыдат<ref name="ReferenceLМарачкіна"/>{{rp|66}}.

Працаваў усё жыццё, бо праца была для яго, як сам адзначыў у лісце да свайго сябра [[Ян Карловіч|Яна Карловіча]] ў [[1901]] г. пасля смерці яго дарагой жонкі Гелены, «звычкай»<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|66, -67.</ref>}}.

Літаратурна-публіцыстычная дзейнасць Аляксандра Ельскага пачалася ў 1860 г. з допісаў у газету «[[Kurier Wileński (1840)|«Виленский вестник»]]», прысвечаных пераважна вызваленню сялян ад прыгону, і падпісваўсяпадпісаных літаратурнымі псеўданімамі ''«Bocian z nad Ptyczy»'' (''«Бацян з-над Пцічы»'') і ''«Litwin-obywatel»'' (''«Літвін-грамадзянін»'')<ref name="энцык"/><ref name="мальдзіс">{{кніга|аўтар = [[Адам Іосіфавіч Мальдзіс|Мальдзіс, А. І.]]|частка = |загаловак = Падарожжа ў XIX стагоддзе. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.org/download.php?item=25679-1.pdf&pubref=25679|адказны = |выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = Народная асвета|год = 1969|том = |старонкі = 169|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref><ref name="ReferenceCМарачкіна"/>{{rp|54}}. У публіцыстычных допісах ён стараўся аб паляпшэннепаляпшэнні сялянскай долі; па руках мясцовых маянткоўцаў хадзілі і сатырычныя вершы Ельскага на маянткоўцаў, якія прыціскалі сялян<ref name="ReferenceCМарачкіна"/>{{rp|54}}. Быў чалавекам [[лібералізм|ліберальна-буржуазных поглядаў]], часамі станавіўся на [[кансерватызм|кансерватыўныя пазіцыі]].

У часы [[Студзеньскае паўстанне|Студзеньскага паўстання (1863—1864)]] Аляксандр Ельскі знаходзіўся пад наглядам расійскай паліцыі<ref name="Аляксандр Ельскі">''Мархель, У.'' [http://karotkizmest.by/беларуская-літаратура/іншае/літаратары-хіх-стагоддзя/аляксандр-ельскі.html Аляксандр Ельскі] // karotkizmest.by</ref><ref name="ReferenceMМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|55.</ref>}}. Родная сястра яго жонкі (Сафія Калячынская) была замужам за яго блізкім сваяком — Уладзімірам Людвікавічам Ельскім (1820—1875), уласнікам маёнтка [[Ігнацічы]] ў Мінскім павеце Мінскай губерні, які не падпісаў пасля падаўлення Студзеньскага паўстання вернападданы адрас расійскаму цару, а таму быў арыштаваны і сасланы ў [[Чалябінск]]<ref name="ReferenceMМарачкіна"/>{{rp|55}}. Аляксандр Ельскі ўсё жыццё апекаваўся дзецьмі Уладзіміра Ельскага — [[Вільгельм Ельскі|Вільгельмам Ельскім]] (1867—1919), Уладзіславам, Пятром і Кларай<ref name="ReferenceMМарачкіна"/>{{rp|55}}.

''І за «Навума» — сяла гаспадара,<ref group="заўв">«Гапон», «Вечарніцы», «Дудар беларускі» і «Быліцы, расказы Навума» — гэта вершаваныя творы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]].</ref>''<br />

| style="text-align: left;" | Аляксандр Ельскі «Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу, беларускаму паэту» (1872)<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|458—459.</ref>}}

[[27 чэрвеня]] [[1872]] г. Аляксандр Ельскі ў вершаваным пасланні «Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу, беларускаму паэту» дзякаваў паэту за яго творчасць, заклікаў Марцінкевіча працягваць літаратарскую дзейнасць і казаў пра мажлівасць выдання твораў [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]] за межамі [[Расійская Імперыя|Расійскай Імперыі]] (у [[Лейпцыг]]у)<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|536.</ref>}}. Сведчаннем высокай ацэнкі паэтычнай творчасці Марцінкевіча і павагі былі выкарыстаныя Ельскім выразы «паклон ад [[гара Гелікон|Гелікона]]» (славутай сядзібы муз), «[[лірнікі|«стары лірнік»]]» і «дзед»<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. 458, 459.</ref>{{rp|458—459}}. Аднак гэты верш быў упершыню надрукаваны толькі ў 1920 г. [[Рамуальд Зямкевіч|Рамуальдам Зямкевічам]] у артыкуле «Стары Мінск у беларускіх успамінах»<ref name="ReferenceNМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|61.</ref>}}.

З 1880-х гг. Аляксандр Ельскі пачынае пісаць шмат прац на польскай і рускай мовах, якія прысвечаны мінуламу [[Беларусь|Беларусі]], яе гісторыі, літаратуры, эканоміцы, народу. З 1882 г. быў журналістам кансерватыўнага польскамоўнага санкт-пецярбургскага часопіса «Kraj» (1882), дзе апублікаваў шмат грунтоўных артыкулаў па беларускай праблематыцы: найбольш значныя і цікавыя з іх — «Пра беларускую гаворку» (1885), «З беларускай літаратуры» (1889), «Да пытання аб храналогіі беларускай літаратуры» (1889), «Аб беларускай этнаграфіі» (1889), «„Марыя“ Мальчэўскага ў перакладах маларускім і беларускім» (1889)<ref name="ReferenceOГБЛ2"/>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. {{rp|446.</ref>}}. Часопіс «Kraj» называў Аляксандра Ельскага «найкампетэнтнейшым знаўцам беларускіх спраў»<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|50.</ref>}}. Менавіта ў 1880-я гг. яго журналісцкая дзейнасць найболей актыўная — супрацоўнічаў больш як у 20 перыядычных выданнях<ref name="ReferenceFМарачкіна"/>{{rp|58}} <ref name="Аляксандр Ельскі"/>. Да значных артыкулаў таго перыяду таксама адносяцца «Слоўца аб старым Заслаўі», «Нататкі аб падарожжы па Мінскай губерні», «Адам Міцкевіч на Беларусі», «Слоўца аб матэрыялах, якія служаць для даследавання беларускай гаворкі, этнаграфіі і літаратуры» (артыкул з нязначнымі зменамі змешчаны ў сёмым томе польскай «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыклапедыі» (1892)), «Гістарычныя звесткі пра радзівілаўскую ткальню паясоў у Слуцку» (1893), «Гістарычныя звесткі пра фабрыку шкла і аздобных люстэрак ва Урэччы Радзівілаўскім на Літве» (1899)<ref name="Аляксандр Ельскі"/>.

Аляксандр Ельскі стаў першым сапраўдным беларускім энцыклапедыстам: напісаў з 1890-ыхх гг. звыш 10 тыс. гістарычна-краязнаўчых артыкулаў пра Беларусь для грунтоўных і шматтыражных польскіх «Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краін» (1880—1902) і «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыклапедыі», у тым ліку такія грунтоўныя і аб’ёмістыя артыкулы ў сёмым томе (1892 г.) «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыклапедыі», як «Беларусь», «Беларуская мова» і «Беларуская літаратура і бібліяграфія»<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/>{{rp|450}} Нац.<ref акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. 450; ''name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|59.</ref>}}. Свае нарысы па гісторыі беларускай літаратуры пачынаў ад пражскіх выданняў [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] ў XVI ст.<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|60.</ref>}} Менавіта Аляксандр Ельскі першы ў [[Расійская імперыя|Расійскай Імперыі]] заняўся ўсебаковым і сапраўды навуковым даследаваннем адначасова гісторыі, мовы, літаратуры, матэрыяльнай культуры, сельскай гаспадаркі, прамысловасці, этнаграфіі [[Беларусы|беларусаў]] як самастойнага народа ў славянскім свеце — усебакова асэнсаваў развіццё беларускай мовы і літаратуры, папулярызаваў развіццё беларускамоўнай культуры, стаў сапраўдным аўтарам ідэалогіі суб’ектнасці [[Беларусы|беларусаў]] і беларусацэнтрычнай канцэпцыі гісторыі народа<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|448, 450—453, 456, 457, 462.</ref>}} <ref name="ReferencePМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|59.</ref>}}. Ён прысвяціў гэтым даследаванням больш чым паўстагоддзя і стаў сапраўдным патрыярхам прафесійнага [[беларусазнаўства]] ў канцы XIX — пачатку XX ст.<ref name="ReferenceQГБЛ2"/>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. {{rp|448.</ref>}}

[[FileФайл:Dokšycy, Rynak, Trajecki. Докшыцы, Рынак, Траецкі (A. Jelski, 1891).jpg|thumb|Выява званіцы ў [[Докшыцы|Докшыцах]] — аўтар Аляксандр Ельскі. Надрукаваны ў 1909 г. у кнізе [[Зыгмунт Глогер|Зыгмунта Глогера]] «Драўлянае будаўніцтва і вырабы з дрэва ў былой Польшчы»]]

З 1880-ыхх гг. Аляксандр Ельскі настойліва наладжваў і выкарыстоўваў кантакты для збору помнікаў беларускага і беларускамоўнага пісьменства. Аляксандр Ельскі быў сябрам і першым біёграфам пісьменніка [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]] (апублікаваў у часопісе «Kraj» першую падрабязную біяграфію Марцінкевіча)<ref name="ReferenceNМарачкіна"/>{{rp|61}}. Менавіта ў Ельскага аказалася захаваная частка архіва Дуніна-Марцінкевіча — рукапісы са славутага [[куфар|куфра]] (які ў доме Дуніна-Марцінкевіча бачыў у час вучобы [[Ядвігін Ш.]]), у тым ліку рукапісы камедый «Залёты» і «[[Пінская шляхта]]»<ref name="ReferenceOГБЛ2"/>{{rp|446}}. Ельскі перапісваўся з многімі пісьменнікамі і журналістамі (напрыклад, захавалася каля 5000 лістоў ад [[Адам Ганоры Кіркор|Адама Кіркора]] да Ельскага<ref name="ReferenceRМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|56.</ref>}}). Пра сваю мэтанакіраванасць пошукаў і збораў помнікаў беларускамоўнага пісьменства Ельскі, напрыклад, адзначыў у сваім лісце ад 18 (30) ліпеня 1884 г. да [[Вінцэнт Каратынскі|Вінцэнта Каратынскага]]: ''«Я збіраю ўсе творы [[Беларуская літаратура|нашай літаратуры]], напісаныя на [[Беларуская мова|беларускай гаворцы]], а ў сувязі з тым, што не маю прыгожага верша Вашага з года 1858 у гонар [[Аляксандр II (імператар расійскі)|Аляксандра II]]<ref group="заўв">У 1858 г. расійскі імператар [[Аляксандр II (імператар расійскі)|Аляксандр II]] наведаў [[Вільнюс|Вільню]], куды з той нагоды прыехала шмат мясцовых каталіцкіх дваран на сустрэчу.</ref> <…>, перадайце мне яго, за што застануся Вам удзячны назаўсёды»''<ref name="ReferenceOГБЛ2"/>{{rp|446}}. Быў знаёмы з арыгінальнай паэзіяй і перакладамі [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]]<ref name="Аляксандр Ельскі"/><ref name="ReferenceNМарачкіна"/>{{rp|61}}. У маёнтку Аляксандра Ельскага ў Замосці бывалі ў свой час славутыя тады вучоныя браты Катарбінскія, [[Марыян Здзяхоўскі]], [[Міхал Адольфавіч Федароўскі|Міхал Федароўскі]], антраполаг [[Юліян Талька-Грынцэвіч]], мастак [[Генрых Уладзіслававіч Вейсенгоф|Генрых Вейсенгоф]] і інш. На адрас Аляксандра Ельскага ішлі лісты, пасылкі, бандэролі з многіх гарадоў. Сучаснікі ўспаміналі, што Ельскі праводзіў за пісьменнымпісьмовым сталом па 12 гадзін у суткі, быў педантам ва ўсім, нумаруючы нават уласную шматлікую карэспандэнцыю<ref name="ReferenceEМарачкіна"/>{{rp|57}}. Шмат год вёў свой дзённік<ref name="ReferenceKМарачкіна"/>{{rp|65}}.

У канцы 1880-х — пачатку 1890-х гг. паміж Аляксандрам Ельскім і маладым [[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|Мітрафанам Доўнар-Запольскім]] наладзіліся кантакты ў гісторыка-даследчай сферы, бо Мітрафан Доўнар-Запольскі рабіў спробы стварэння «беларускага кола» і хацеў рэалізаваць ідэю выдання беларускага часопіса, навуковага таварыства і публічнай бібліятэкі ў [[Мінск]]у<ref name="Довнар-Запольский">''Довнар-Запольский, М. В.'' История Белоруссии. — Минск : Беларусь, 2003. — С. 3—4.</ref>{{rp|3—4}}, аднак ідэя не была рэалізавана. Пазней Мітрафан Доўнар-Запольскі ахарактарызуе ў сваёй «Гісторыі Беларусі» Аляксандра Ельскага як «беларуса польскай культуры, але цалкам адданага беларускай справе»<ref>'' name="Довнар-Запольский, М. В.'' История Белоруссии. — Минск : Беларусь, 2003. — С. 460.<"/ref>{{rp|460}}. У сваім лісце да [[Ян Карловіч|Яна Карловіча]] Аляксандр Ельскі пахваліў Доўнар-Запольскага за першае выданне часопіса-даведніка «Северо-Западный календарь» (1888)<ref name="Мархель">''Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 135—26.</ref>{{rp|13}}. Доўнар-Запольскі хацеў таксама апублікаваць фарс-вадэвіль «[[Пінская шляхта]]» у часопісе «Северо-Западный календарь» на 1890 год, але атрымаў адмову ў царскага цэнзара. У 1891 г. у часопісе «Kraj» Аляксандр Ельскі апублікаваў сваю рэцэнзію на працу Мітрафана Доўнар-Запольскага «Очерки истории Кривичской и Дреговичской земель до конца XII столетия»<ref name="ReferenceOГБЛ2"/>{{rp|446}} і нататку пра фалькларыстычную працу Доўнар-Запольскага «Женская доля в песнях пинчуков», а пасля наведвання ў 1892 г. Доўнар-Запольскім маёнтка і музея ў Замосці (Ігуменскі павет) адзначыў паважліва пра Доўнар-Запольскага ў нататцы ў часопісе «Kraj» у 1892 г.: ''«Пан Запольскі, вядомы ўжо некалькімі сур’ёзнымі этнаграфічна-гістарычнымі працамі, заглянуўшы цяпер і ў нашу старонку, здабыў цікавы этнаграфічны матэрыял з вуснаў вясковых казачнікаў, лірнікаў і спявачак»''<ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|11—12.</ref>}}.

Па сваёй ініцыятыве Аляксандр Ельскі наладзіў кантакты і перапіску з маладым журналістам часопіса «Kraj» [[Францішак Багушэвіч|Францішкам Багушэвічам]]<ref name="ReferenceOГБЛ2"/>{{rp|446}}. Ельскі ў сваім лісце ад 16 (28) лютага 1890 г. да свайго сябра [[Ян Карловіч|Яна Карловіча]] выказаўся аб будучым беларускага народа: ''«Свет знаходзіцца напярэдадні катаклізмаў, пасля якіх павінны прыйсці новыя грамадскія групоўкі. Ад гэтага паваротнага пункта пачнецца свабодны нацыянальны рух, дык і некалькімільённы [[Беларусы|беларускі народ]] разаўе свой дух у натуральным кірунку. Прыгадаем, у якіх фатальных акалічнасцях знаходзілася да нядаўняга часу [[чэшская мова]]: без літаратуры, амаль без мінулага і будучыні, а сёння — зіхаціць сярод першарадных моў свету і мае цудоўную параўнальна літаратуру і прэсу. <…> Беларусь дачакаецца яшчэ свайго [[Тарас Рыгоравіч Шаўчэнка|Шаўчэнкі]]»''<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|446;}} <ref>''Ліс, А.'' Беларуская ідэя ў кантэксце адраджэння славян. 20-90-я гады XIX стагоддзя / А. Ліс // Цяжкая дарога свабоды: артыкулы, эцюды, партрэты / А. Ліс. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. — С. 18—19.</ref>. Менавіта сябар Ельскага [[Ян Карловіч]] у хуткім часе возьмецца за арганізацыю надрукавання ў 1891 г. у [[Кракаў|Кракаве]] першага зборніка [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] «[[Дудка беларуская]]», які стаў маніфестам беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння і моцным штуршком развіцця прафесійнай беларускамоўнай культуры.

Паміж допісамі, нататкамі, артыкуламі ў часопісы, газеты і энцыклапедыі Аляксандр Ельскі працаваў над сваімі грунтоўнымі [[польская мова|польскамоўнымі]] даследаваннямі «Нарыс развіцця краёвай гаспадаркі ў супастаўленні са звычаямі народа ад першабытных часоў да апошняга часу» (1893—1897, два тамы) і «Замалёўкі звычаяў шляхты ў супастаўленні з эканомікай і лёсам народа ў Польшчы і [[Паўночна-Заходні край|Літве]]<ref group="заўв">Пад „Літвой“«Літвой» меліся на ўвазе землі былога [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага]] — тагачасныя землі [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] Расійскай Імперыі.</ref>» (два тамы), якія былі надрукаваны ў 1890-ыяя гг. у [[Кракаў|Кракаве]] ([[Аўстра-Венгрыя]])<ref name="ReferencePМарачкіна"/>{{rp|59}}.

[[FileФайл:List2.jpg|thumb|Пачатак першага ліста [[Вацлаў Іваноўскі|Вацлава Іваноўскага]] да Аляксандра Ельскага ад 24 лютага 1905 г. у справе беларускага кнігавыдавецтва]]

У 1890 г. Аляксандр Ельскі зрабіў вершаваны пераклад на [[беларуская мова|беларускую мову]] першай часткі польскамоўнай паэмы [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] «[[Пан Тадэвуш]]» і надрукаваў яго ў 1893 г. (на вокладцы — 1892 г.) у [[Львоў|Львове]] ([[Аўстра-Венгрыя]])<ref name="ReferenceNМарачкіна"/>{{rp|61}}. Ельскі ў сваім лісце ад 16 (28) лютага 1890 г. да свайго сябра [[Ян Карловіч|Яна Карловіча]] не без гонару засведчыў, што яму самому вельмі падабаецца пераклад, гэтак жа як і мясцовым беларускім сялянам, якім Ельскі ўласна чытаў вершаваныя беларускамоўныя радкі: ''«Не прымайце маіх слоў за пахвальбу, бо прызнаюся вам, што народ, калі я чытаю, разумее такога „Пана Тадэвуша“, і слёзы стаяць у яго вачах»''<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|461.</ref>}}. Ельскі таксама пераклаў на беларускую мову санет Адама Міцкевіча «Бура на моры»: каштоўнасць перакладу была ў тым, што ўпершыню ў беларускамоўнай паэзіі з’явілася новая форма — [[санет]]<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|462.</ref>}}. Аляксандр Ельскі таксама збіраў сам і запісваў беларускі фальклор (песні, паданні, легенды, казкі і прымаўкі)<ref name="ReferenceRМарачкіна"/>{{rp|56}}. У Вільні выйшаў беларускамоўны зборнік Ельскага «100 прымавак, загадак, прыдумак і гавендаў для пажытку беларускага (крывіцкага) народа» (1908, Вільня).

У 1895 г. Аляксандр Ельскі са свайго архіву перадаў [[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|Мітрафану Доўнар-Запольскаму]] для апублікавання рукапісны экземпляр беларускамоўнай ананімнай паэмы «[[Тарас на Парнасе]]», зроблены ўласна рукой Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча і падпісаны Марцінкевічам адным са сваіх псеўданімаў ''«Навум»''<ref name="ReferenceSМархель"/>''Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|14.</ref>}}. Ельскі быў упэўнены, што аўтарам гэтай паэмы з’яўляецца [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]]<ref name="ReferenceSМархель"/>{{rp|14}}. Запольскі падтрымаў гэтую версію аўтарства паэмы і апублікаваў паэму і свой артыкул «Дунін-Марцікевіч і яго паэма „Тарас на Парнасе“» у газеце «[[Витебские губернские ведомости]]» дзвюма часткамі ў 1895 і 1896 г., а пазней у 1896 г. асобным выданнем у [[Віцебск]]у, дзе выказаў падзяку Ельскаму за прадстаўлены рукапіс<ref name="ReferenceSМархель"/>{{rp|14}}. (Цяпер у беларускім літаратуразнаўстве лічыцца, што ўсё ж Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч не быў аўтарам паэмы «[[Тарас на Парнасе]]», а толькі зрабіў копію).)

Аляксандр Ельскі быў занепакоены маральным і матэрыяльным станам [[сялянства]] ў Беларусі: апублікаваў свой артыкул «Заўвагі аб сялянскім пытанні» (1884); рабіў захады, каб арганізаваць адукацыйныя папулярныя выданні для сялянства на ўзор перакладзенай ім на беларускую мову работы польскага эканаміста Ю. Супінскага «Сем вечароў» (рукапіс Ельскага з перакладам работы Супінскага згубіўся<ref name="ReferenceNМарачкіна"/>{{rp|61}})<ref name="Аляксандр Ельскі"/>. Вёў настойлівую барацьбу супраць п’янства, заганных з’яў у паводзінах і побыце людзей<ref name="ReferenceGГБЛ2"/>{{rp|445}}. Аляксандр Ельскі марыў, каб у кожнай [[вёска|вёсцы]] замест [[карчма|карчмы]] з [[гарэлка]]й з’явіліся корчмы, дзе можна будзе вяскоўцу-гаспадару вольным часам добра паесці, папіць [[піва]], пачытаць [[газета|газеты]] і кніжкі і пагаманіць з сувяскоўцамі аб патрэбах вёскі; хацеў, каб вясковы люд імкнуўся «рупіцца», «больш цывілізавацца»<ref name="ReferenceIМарачкіна"/>{{rp|64}}. Пераклаў з польскай на рускую мову даследаванні польскага філосафа Ю. Ахаровіча «Каханне, злачынства і мараль» (1876), «Пра асноўныя супярэчнасці ў нашых ведах пра сусвет» (1877)<ref name="Аляксандр Ельскі"/>. Аляксандру Ельскаму належыць некалькі ўласных вершаваных і празаічных брашур на беларускай мове — «Сынок» (1895, Санкт-Пецярбург), «Выбіраймася ў прочкі» (1896, Санкт-Пецярбург і Віцебск), «Слова аб праклятай гарэлцы і аб жыцці і смерці п’яніцы» (1900, Санкт-Пецярбург). Усе гэтыя творы вытрыманы ў духу асветніцтва (з аўтара клопатам пра маральнае жыццё вёскі і аптымістычным поглядам у будучыню), хоць яны не вельмі дасканалыя па свайму мастацкаму ўзроўню. Ельскі распаўсюджваў гэтыя брашуры сярод беларускіх дваран і сялян у літаграфаваным выглядзе. У сваім лісце ад [[12 мая]] [[1896]] г. [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдвард Вайніловіч]] (галоўны лідар Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі) дзякаваў Аляксандру Ельскаму за прысылку беларускамоўных кніг і паабяцаў распаўсюдзіць іх сярод маянткоўцаў на пасяджэнні [[Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі|Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі]], прызнаючыся ў любові да той мовы: ''«Кожнаму гэтая мова мілая, кожны з нас засынаў у калысцы пад народныя песні нашых нянек, кожны на гэтай мове размаўляе з мясцовым сялянствам, а ўсе старажытныя родавыя дакументы<ref group="заўв">Маюцца на ўвазе старажытныя дакументы роду Вайніловічаў, якія зберагаліся ў родавым архіве Вайніловічаў у Савічах.</ref> звычайна напісаныя [[беларуская мова|па-беларуску]]<ref group="заўв">Вайніловіч выкарыстоўвае сучасны тэрмін, бо ў XVI ст. старабеларуская мова называлася „рускай«рускай мовай“мовай».</ref>»''<ref>''Смалянчук, А. Ф.'' Паміж краёвасцю… С. 105, 127.</ref>.

У сваім творы «Гутарка аб тым, якая мае быць „Зямля і Воля“<ref group="заўв">„«[[Зямля і воля]]“» — гэта назва расійскай тэрарыстычна-рэвалюцыйнай арганізацыі [[народнікі|народнікаў]], якая пазней пераўтаварыласяпераўтварылася ў расійскую [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў|партыю сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў)]] і патрабавала правядзення канфіскацыйнай зямельнай рэформы без кампенсацыі былым зямельным уласнікам.</ref> сельскаму народу. Праўдзівы абразок, жыўцом зняты з цяперашняга жыцця вёскі на Белай Русі, даўняй Крывічызне» (1906, [[Вільнюс|Вільня]]) разважаў адносна вырашэння аграрнага пытання ў Беларусі і асуджаў асобныя маральныя заганы тагачаснага грамадства: заклікаў да рэформ і рацыянальнага вядзення гаспадаркі, але выступаў супраць [[сацыялізм]]у (з яго ідэяй нацыяналізацыі зямлі) і апраўдваў сацыяльную няроўнасць<ref name="Аляксандр Ельскі"/>.

У 1892 г. Аляксандр Ельскі стаў правадзейным членам Гістарычнай камісіі і Камісіі гісторыі мастацтва філалагічнага аддзялення Акадэміі навук у Кракаве (Аўстра-Венгрыя)<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>{{rp|447}}. Быў абраны адным з трох старшынь на III з’ездзе польскіх гісторыкаў у [[Кракаў|Кракаве]] ([[Аўстра-Венгрыя]]). Ельскі таксама прыняў удзел у [[Расійская Імперыя|Расійскай Імперыі]] ў археалагічных з’ездах у [[Вільнюс|Вільні]] (1893) і [[Рыга|Рызе]] (1896)<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>{{rp|447}}. Сам Ельскі выказваўся, што ніколі не імкнуўся да высокіх навуковых пасад і званняў, а сваю дзейнасць называў парывам душы — «працай з ласкі Божай»<ref name="ReferenceQГБЛ2"/>{{rp|448}}.

Аб маштабах збіральніцкай дзейнасці Ельскага сведчаць яго лісты, адрасаваныя вядомаму раманісту [[Юзаф Крашэўскі|Юзафу Крашэўскаму]], якія захоўваюцца ў бібліятэцы [[Ягелонскі ўніверсітэт|Ягелонскага ўніверсітэта]] ў [[Кракаў|Кракаве]]. У сваім набытку Ельскі меў звыш 2000 гравюр, эскізаў і малюнкаў галандскіх, англійскіх, польскіх і айчынных мастакоў; каля 60 карцін; каштоўныя калекцыі [[фарфор]]у, манет, шкла, [[слуцкі пояс|слуцкіх паясоў]]; бібліятэку ў 10 тыс. тамоў XVII—XIX стст. — у тым ліку старадрукі з XVII ст., амаль усе польскія і літоўска-беларускія хронікі, старажытныя юрыдычныя дакументы, [[дыярыюш]]ы, розныя біяграфічныя [[даведнік]]і, [[энцыклапедыя|энцыклапедыі]], атласы, уніяцкія рэлігійныя выданні, першыя выданні твораў [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]], вопісы архіваў, матэрыялы паўстанняў XIX ст. у Беларусі і франка-расійскай вайны 1812 года, багатыя іншыя матэрыялы па [[беларусазнаўства|беларусазнаўстве]]; каля 20 тыс. аўтографаў і дакументаў — у тым ліку расійскага цара [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]], расійскага цара [[Павел I (імператар расійскі)|Паўла I]], французскага караля [[Людовік XVI|Людовіка XVI]] і яго жонкі [[Марыя Антуанета|Марыі-Антуанэты]], [[Напалеон I Банапарт|Напалеона I Банапарта]], [[Марцін Лютэр|Марціна Лютэра]], [[Джордж Вашынгтон|Джорджа Вашынгтона]], [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]], [[Тадэвуш Касцюшка|Тадэвуша Касцюшкі]] і інш.; асабістыя рэчы многіх вядомых асоб; археалагічныя экспанаты<ref name="Аляксандр Ельскі"/><ref name="ReferenceOГБЛ2"/>{{rp|446}} <ref name="ReferenceRМарачкіна"/>{{rp|56}}.

Музей і бібліятэка былі адкрыты для наведнікаў, і зборамі Аляксандра Ельскага карысталіся мясцовыя і замежныя вучоныя ([[Тадэвуш Корзан]], [[Уладзімір Данілавіч Спасовіч|Уладзімір Спасовіч]], [[Зыгмунт Глогер]] і інш.), Кракаўская акадэмія, Маскоўскае этнаграфічнае таварыства, музей Румянцава ў Маскве, бібліятэка імя Асалінскіх «Асалінэум» ва [[Уроцлаў|Уроцлаве]]<ref name="Аляксандр Ельскі"/><ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін>{{rp|446-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. 446, 447.</ref>}}. З той прычыны маёнтак Замосце стаў сапраўдным культурным цэнтрам у [[Паўночна-Заходні край|беларуска-літоўскім краі]]<ref name="ReferenceMМарачкіна"/>{{rp|55}}.

У [[1882]] г. Аляксандр Ельскі завёў спецыяльную кнігу наведнікаў свайго музея ў Замосці («Кніга для запісу асоб, якія аглядаюць зборы ў Замосці, пачатая ў 1882 годзе»), першы запіс у якой быў зроблены 16 (28) ліпеня 1882 г.<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|538.</ref>}} У кнізе наведнікаў ёсць аўтаграфічныя запісы наведнікаў на беларускай, польскай, рускай, нямецкай, французскай і нават [[дацкая мова|дацкай мовах]] — сукупна 234 аўтографы<ref name="ReferenceTМархель"/>''Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|6.</ref>}}: [[Якуб Наркевіч-Ёдка]] (запіс ад 1883 г.), [[Марыян Здзяхоўскі]] (1886, 1902), антраполаг [[Юліян Талька-Грынцэвіч]] (1891), [[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|Мітрафан Доўнар-Запольскі]] (14 ліпеня 1892 г.), гіполаг Леў Францішак Ельскі (12 верасня 1892 г.), [[Напалеон Казіміравіч Чарноцкі|Напалеон Чарноцкі]] (1901), [[Міхал Федароўскі]] (1902), дырэктар збораў імя Асалінскіх [[Войцех Кантшынскі]], нумізмат граф [[Эмерык Каралевіч Чапскі|Эмерык Чапскі]], доктар філасофіі [[Стэфан Суржыцкі]], Зыгмунт Каўроўскі, прафесар [[Томаш Семірадскі]], літаратуразнавец Тадэвуш Грабоўскі, журналіст і калекцыянер [[Люцыян Узенбла]], фатограф [[Ян Булгак]], мастак [[Генрых Уладзіслававіч Вейсенгоф|Генрых Вейсенгоф]], мастак [[Ігнат Урублеўскі]], [[ігуменскі павятовы маршалак]] [[Уладзімір Уладзіміравіч Сталяроў]], княгіня Радзівіл, сваякі і маянткоўцы-суседзі (Ельскія, Ратынскія, Ваньковічы, Грушвіцкія, Уняхоўскія і г.д.) і інш.<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. name="ГБЛ2"/ Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. Мархель, В. Чамярыцкі — Мінск: Беларус. навука, 2010. — Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе. — С. >{{rp|447, 539.}} </ref><ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|6—25.</ref>}} Пераважаюць аўтаграфічныя запісы на польскай мове<ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|10.</ref>}}. На беларускай мове пакінулі запісы толькі дзве асобы — [[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|Мітрафан Доўнар-Запольскі]] і Леў Францішак Ельскі (траюрадны брат Аляксандра Ельскага)<ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|11, 15.</ref>}}. Апошні запіс у «Кнігу для запісу…» зроблены 15 жніўня 1915 г.<ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|22.</ref>}} Цяпер гэтая кніга знаходзіцца ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве ў аддзеле рукапісаў<ref>'' name="Мархель, У.'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|5.</ref>}}. Многія знакамітыя наведнікі музея азнаёміліся з музейнай калекцыяй яшчэ да з’яўлення «Кнігі для запісу…», таму іх аўтографы адсутнічаюць: [[Тадэвуш Корзан]], [[Уладзімір Данілавіч Спасовіч|Уладзімір Спасовіч]], Бялінскі, Дубецкі, Сакалоўскі, Меет, Роле, Дыкштэйн<ref name="ReferenceTМархель"/>{{rp|6}}.

Музей, аднак, не захаваўся да нашага часу, бо большая частка збору загінула ў часы грамадзянскай вайны ў 1917—1921 гг. у беларускіх землях<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>{{rp|447}}. Зберагліся толькі тыя рукапісы, экспанаты і малюнкі, якія ў 1900 г. сам Ельскі падараваў [[Ягелонскі ўніверсітэт|Ягелонскаму ўніверсітэту]] ў [[Кракаў|Кракаве]], — каля 20 000 адзінак<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>{{rp|447}}. Зберагліся некаторыя рукапісы, якія Ельскі падараваў у 1907 г. архіву Таварыства сяброў навук у [[Вільнюс|Вільні]] (эпісталярная спадчына [[Адам Ганоры Кіркор|Адама Кіркора]])<ref name="ReferenceJГБЛ2"/>{{rp|447}}. Частка рукапісных і кніжных збораў трапіла ў музеі і архівы [[Мінск]]а (у [[Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва|Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва]] ёсць невялічкі фонд Ельскага, матэрыялы якога былі перададзены пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] з [[Масква|Масквы]]) і [[Варшава|Варшавы]] (фонд Прозараў і Ельскіх у Галоўным архіве старажытных актаў)<ref name="Аляксандр Ельскі"/><ref name="ReferenceUМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|68.</ref>}}. Частка рукапісаў Ельскага знаходзіцца ў фондзе папер Мітрафана Доўнар-Запольскага ў Цэнтральным гістарычным архіве Украіны ў Кіеве, а рукапіс Ельскага «Паведамленне пра беларускія казанні» — у Цэнтральным гістарычным архіве Украіны ў Львове<ref name="ReferenceUМарачкіна"/>{{rp|68}}.

Сярод ідэйных спадкаемцаў, якіх паспеў выхаваць Аляксандр Ельскі, быў і яго пляменнік — [[Вільгельм Ельскі]] (1867—1919), сын Уладзіміра Людвікавіча Ельскага (1820—1875), — які добра гаспадарыў у маёнтку Ігнацічы ([[Мінская губерня]]) і вывеў у маёнтку новую пароду кароў, назваўшы яе «літоўска-беларускай»<ref name="ReferenceVМарачкіна"/>''Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. {{rp|69.</ref>}}. Вільгельм Ельскі з прыбыткаў свайго маёнтка запланаваў пабудаваць музей у [[Мінск]]у, праект якога ўжо быў выкананы ў [[1919]] г. мастаком [[Ігнат Урублеўскі|Ігнатам Урублеўскім]]. Аднак рэалізаваць праект пабудовы музея ў [[Мінск]]у перашкодзілі падзеі грамадзянскай вайны ў Беларусі ў 1917—1921 гг. і смерць Вільгельма Ельскага ў 1919 г.<ref name="ReferenceVМарачкіна"/>{{rp|69}}

[[FileФайл:Aliaksandar Jeĺski, Dudzičy. Аляксандар Ельскі, Дудзічы (1).jpg|thumb|left|Помнік (магільная пліта) на магіле Аляксандра Ельскага на сямейным пахаванні Ельскіх ва ўрочышчы [[Вёска Дудзічы, Пухавіцкі раён#.D0.9C.D0.BE.D0.B3.D1.96.D0.BB.D0.BA.D1.96|Кобань]]. Фота 2014 г.]]

[[FileФайл:Pomnik Alene Jelskaj.JPG|thumb|Помнік (магільная пліта) на магіле Гелены Ельскай (з роду Калячынскіх) на сямейным пахаванні Ельскіх ва ўрочышчы Кобань. Фота 2014 г.]]

Перад смерцю Аляксандр Ельскі цяжка захварэў, але прасіў, каб лекара не звалі, кажучы: ''«Ніводзін Ельскі не пражыў болей чым 82 гады»''<ref name="ReferenceHМарачкіна"/>{{rp|67}}. Прасіў, каб пахавалі сціпла, без марнатраўства<ref name="ReferenceHМарачкіна"/>{{rp|67}}.

Невядома, ці захаваўся тэстамент Аляксандра Ельскага. Вядома толькі, што Ельскі шкадаваў, што расійскія законы не дазваляюць яму споўніць сваю старую задуму: усе свае грошы памясціць такім спосабам, каб за іх пасля смерці Ельскага можна было наладзіць карысную для вакольных вёсак установу — ратунковы камітэт, бальніцу ці іншую дапаможную грамадскую ўстанову<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|68, -69}}.</ref>

Памёр 27 жніўня (10 верасня) 1916 г. у сваім маёнтку [[Замосце (Пухавіцкі раён)|Замосце]] ([[Ігуменскі павет]], [[Мінская губерня]], [[Расійская імперыя]]) і быў пахаваны на сямейным пахаванні сям’і Ельскіх ва ўрочышчы [[Дудзічы (Пухавіцкі раён)|Кобань]] (каля [[Дудзічы (Пухавіцкі раён)|вёскі Дудзічы]]), дзе знаходзяцца магілы ў тым ліку бацькоў Аляксандра Ельскага — Караля Ельскага і яго жонкі Гелены<ref name="ReferenceBPierzyńska-Jelska"/>{{rp|42}}. У апошні шлях нястомнага гаспадара маёнтка Замосце праводзіў у большасці сваёй мясцовы люд<ref name="ReferenceHМарачкіна"/>{{rp|67}}.

З цягам часу дакладнае месца пахавання Аляксандра Ельскага на ўзгорку ва ўрочышчы Кобань згубілася і не знойдзена дагэтуль; магільная пліта была зрушана і не адпавядае месцу пачатковага пахавання Аляксандра Ельскага<ref>'' name="Pierzyńska-Jelska, E.'' Non omnos moralis "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|39, 42}}.</ref>

[[FileФайл:Memorial plaque on ex-building of Minsk provincial gymnasium - 2008 AD.JPG|150px|thumb|Мемарыяльная дошка на былым будынку [[Мінская губернская гімназія|мінскай гімназіі]], дзе вучыўся Аляксандр Ельскі. Фота 2008 г.]]

[[Рамуальд Зямкевіч]] у [[1919]] г. напісаў пра значнасць асобы Аляксандра Ельскага: ''«Будучы гісторык краю, калі будзе штудзіраваць заняпад [[Беларусы|беларускага народа]] ў часе цёмнай цемры рэакцыі, ад [[1861]] да [[1905]] г., не можа абмінуць ніводнага друкаванага радка Ельскага. Гэта быў у поўным значэнні маянтковец-грамадзянін, светлая памяць якога асабліва павінна быць шанавана [[Беларусы|беларусамі]]»''<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця // Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. 51—52.<"/ref>{{rp|51-52}}. Бо толькі [[Маніфест 17 кастрычніка 1905 года]], выдадзены [[Мікалай II (імператар расійскі)|расійскім імператарам]] у ходзе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|агульнарасійскай рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]], прадаставіў свабоду выкарыстання любой мовы і свабоду друку ў [[Расійская Імперыя|Расійскай Імперыі]], што значна паскорыла працэс фарміравання прафесійнай беларускамоўнай мастацкай культуры.

У наш час беларускае прыватнае выдавецтва надрукавала два нотныя зборнікі пад назвай «Музыка сям’і Ельскіх» (Караля, Міхала і Аляксандра Ельскіх), а пазней была запісана і аўдыёкасета «Музыка сям’і Ельскіх»<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|70, -71.</ref>}}.

У [[Мінск]]у ([[Беларусь]]) на будынку былой [[Мінская губернская гімназія|мінскай класічнай гімназіі]] размешчана мемарыяльная дошка з пералікам знакамітых навучэнцаў, дзе ёсць і імя Аляксандра Ельскага<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|71.</ref>}}.

У цяперашняй [[Беларусь|Беларусі]] жыццё і творчасць Аляксандра Ельскага звычайна цікавіла толькі спецыялістаў і аматараў, але апошнім часам, з ростам папулярнасці [[музей матэрыяльнай культуры «Дудуткі»|музея матэрыяльнай культуры «Дудуткі»]] (старадаўняя назва маёнтка Дудзічы), Аляксандрам Ельскім сталі цікавіцца болей<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|70.</ref>}}.

* «Родная мова ў дакладным значэнні ёсць самая любімая спадчына нацыі; праз яе пасрэдніцтва лягчэй за ўсё пранікнуць у душу нацыі, закрануць пачуцці, праясніць розум, падштурхнуць адпаведную думку, заклікаць да дзеяння, змагацца са страсцямі, стварыць дабрачыннасці!»<ref>'' name="Марачкіна, І.'' Руплівец з Замосця "// Дзеля блізкіх і прышласці. — Мінск, 1999. — С. >{{rp|52.</ref>}}.

* ''[[Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі|''Довнар-Запольский, М. В.'']]'' История Белоруссии / М. В. Довнар-Запольский. — Минск : Беларусь, 2003. — 680 с.

* ''[[Алесь Мікалаевіч Карлюкевіч|''Карлюкевіч, А.'']]'' Традыцыі Аляксандра Ельскага ў пухавіцкім краязнаўстве / А. Карлюкевіч // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 140—149.

* ''[[Святлана Яўгенаўна Куль-Сяльверстава|''Куль-Сяльверстава, С.'']]'' Лісты Канстанцыі Скірмунт да Аляксандра Ельскага / С. Куль-Сяльверстава, [[Віталь Уладзіміравіч Скалабан|В. Скалабан]] // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 71—75.

* ''[[Уладзімір Мікалаевіч Кісялёў|''Кісялёў, У.'']]'' Ельскія на Беларусі / У. Кісялёў // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 26—32.

* ''[[Андрэй Кіштымаў|''Киштымов, А.'']]'' Ельские: опыт сельских хозяев (19 — начало 20 вв.) / А. Киштымов // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 102—118.

* ''[[Арсень Ліс|''Ліс, А.'']]'' Беларуская ідэя ў кантэксце адраджэння славян. 20-90-я гады XIX стагоддзя / А. Ліс // Цяжкая дарога свабоды: артыкулы, эцюды, партрэты / А. Ліс. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. — С. 3—27.

* ''[[Антон Іванавіч Луцкевіч|''Луцкевіч, А.'']]'' [http://kamunikat.org/download.php?item=10103-1.pdf&pubref=10103 Выбраныя творы: праблемы культуры, літаратуры і мастацтва] / Антон Луцкевіч; уклад., прадм. , камэнт., індэкс імёнаў, пер. з пол. і ням. А. Сідарэвіча. — Мінск : Кнігазбор, 2006. — 460 с.

* ''[[Уладзімір Іосіфавіч Мархель|''Мархель, У.'']]'' «Кніга для запісу…», або 234 аўтографы / У. Мархель // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 5—26.

* ''Раюк, А. Р.'' [http://imef.basnet.by/Sborniki/pytanni_26.pdf Чэшскі вопыт адраджэння ў асэнсаванні каталіцкіх дваран-кансерватараў Беларусі ў канцы ХІХ – — пачатку ХХ ст.] / А. Р.  Раюк // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі / Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі ; навук. рэд. А. І.  Лакотка. – — Мінск : Права і эканоміка, 2019.  — Вып. 26.  — С. 307—312.

* ''[[Аляксандр Фёдаравіч Смалянчук|''Смалянчук, А. Ф.'']]'' Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Ф. Смалянчук. — Санкт-Пецярбург : Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с.

* ''[[Анатоль Тарасавіч Федарук|''Федорук, А.'']]'' Старинные усадьбы Ельских на Минщине / А. Федорук // Дзеля блізкіх і прышласці : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф. «Універсітэты Ельскіх» (да 165-годдзя з дня нараджэння Ельскіх), Мінск, 7 кастр. 1999 г. / Бел. ун-т культуры; рэдкал.: (адк. рэд.) А. У. Пазнякоў [і інш.]. — Мінск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выдав. фірма «Ковчег», 1999. — С. 119—129.

* ''[[Захар Васільевіч Шыбека|''Шыбека, З.'']]'' Нарыс гісторыі Беларусі (1795—2002) / З. Шыбека. — Мінск : Энцыклапедыкс, 2003. — 490 с.

* ''[[Раман Юркоўскі|''Jurkowski, R.'']]'' Polacy-mińszczanie z kręgu Mińskiego Towarzystwa Rolniczego / R. Jurkowski // Знакамітыя мінчане : Матэрыялы VI Беларуска-польскай навук. канф., Мінск, 9 лістап. 2005 г. / Бел. дзярж. пед. ун-т імя М. Танка; рэдкал. А. Вялікі [і інш.]; навук. рэд. А. Вялікі і З. Вінніцкі. — Мінск: БДПУ, 2005. — С. 80—108.

* ''[[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|''Woyniłłowicz, E.'']]'' Wspomnienia. 1847—1928 / E. Woyniłłowicz. — Wilno : Józef Zawadzki, 1931. — Cz. 1. — 368 s.

* ''[[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|''Войнилович, Э.'']]'' [http://pawet.net/files/woynillowicz.pdf Воспоминания / Э. Войниллович; пер. с польск., общ. ред. В. Завальнюка.] — Мн.: Издание Минской римо-католической парафии св. Симона и Елены, 2007. — 380 с. — 250 экз.

* [https://zviazda.by/ru/news/20210428/1619622952-velikiy-kollekcioner-zemli-belorusskoy-aleksandr-elskiy ''Алесь КАРЛЮКЕВИЧ''. Великий коллекционер земли белорусской: Александр Ельский]{{ref-ru}}{{v|16|6|2023}} // [[СБ. Беларусь сегодня]]

* ''[[Уладзімір Іосіфавіч Мархель|''Уладзімір Мархель'']]''. [http://karotkizmest.by/беларуская-літаратура/іншае/літаратары-хіх-стагоддзя/аляксандр-ельскі.html Аляксандр Ельскі] // karotkizmest.by