|
'''Ідыш''' ( ייִדיש, йідыш; ''Yiddish'', ''Jiddisch'', ''Jidisch'') — гэта мова з сям'і [[германскія мовы|германскіх моваў]], на якой у пачатку [[XX стагоддзестагодзьдзе|XX стагоддзястагодзьдзя]] гаварыла каля 11 млн. [[яўрэі|яўрэяў]] па ўсім свецесьвеце. Назва ''ідыш'' азначае «яўрэйскіжыдоўскі» (гістарычна таксама — тайч, ідыш-тайч, ад ''тайч'' (з ідышу ייִדיש־דײַטש) ''ідыш-тайч'' - яўрэйскіжыдоўскі нямецкі, альбо па іншай версіі - «тлумачэннетлумачэньне» ў сувязі з традыцыяй вуснага тлумачэннятлумачэньня яўрэйскіхжыдоўскіх тэкстаў пры іх вывучэннівывучэньні).
Ідыш паўстаў у Цэнтральнай і Усходняй ЕўропеЭўропе паміж [[9 стагоддзестагодзьдзе|IX]] і [[12 стагоддзестагодзьдзе|XII стагоддзямістагодзьдзямі]] на аснове сярэдненямецкіх дыялектаў (70-75%) з шырокімі запазычаннямізапазычаньнямі з [[іўрыт]]у ій [[арамейская мова|арамейскайарамейскае мовы]] (каля 15%), а таксама з [[раманскія мовы|раманскіх]] і [[славянскія мовы|славянскіх]] моў (у дыялектах дасягае 20%). Сплаў моваў спарадзіў арыгінальную граматыку, якая дазваляе камбінацыю слоў нямецкага кораня з сінтаксічнымі элементамі [[семіцкія мовы|семіцкіх]] і славянскіх моваў. Дагэтуль ідышам карыстаюцца збольшага [[ашкеназы|ашкеназкія]] яўрэіжыды.
У ідышы ўза савецкірадавым часчасам існавала падзяленнепадзяленьне на два правапісы. Каменем сутыкненнясутыкненьня з’яўляліся словы са старажытнаяўрэйскімістаражытнажыдоўскімі каранямі. Першы, традыцыйны правапіс, загадвае пісаць такія словы згодна з біблейнымі крыніцамі, а другі, савецкірадавы, варыянт, не прызнаваў традыцыйных і рэлігійных уплываў, і патрабаваў пісаць старажытнаяўрэйскіястаражытнажыдоўскія словы, як пішуцца ў ідышы іншыя словы, што маюць нямецкае або славянскае паходжаннепаходжаньне. Гэты другі, правапіс, можа быць, больш прагматычны, але ж разам з тым адарваны ад яўрэйскайжыдоўскае традыцыі.
У [[1920-я]] гады ідыш была адной з афіцыйных моваў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай СавецкайРадавай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. Некаторы час лозунг «Пралетарыі ўсіх краін, злучайцеся!» быў напісаны на гербе БССРБРСР на ідыш, нараўне з беларускай, польскай і рускай мовамі.
== Літаратура на ідышы ==
Да найбольш вядомых пісьменнікаўпісьменьнікаў на мове ідыш належаць: [[Мендэле Мойхер-Сфорым]], [[Шалом Алэйхем]], [[Іцхак Лейбуш Перац]], [[Шалом Аш]], [[Іцхак Башэвіс Зінгер]], [[Мардэхай Гебіртыг]] і [[Аўрагам Суцкевер]]. Мендэле Мойхер-Сфорым і Аўрагам Суцкевер нарадзіліся на беларускай зямлі.
{{Interwiki|yi|װיקיפּעדיע||ідыш}}
|
