Unix: Розніца паміж версіямі

[[Выява:Unix history-simple.en.svg|thumb|450px|Генеалагiчнае дравадрэва UNIX-сiстэм]]

'''Unix''', '''UNIX''', універсальная шматзадачная шматкарыстальніцкая [[Аперацыйная сістэма|аперацыйная сістэма]]; першая версія распрацаванаяраспрацавана ў 1960-1970-ых гг. групай супрацоўнікаў кампаніі [[AT&T|AT&T]] з лабараторыі [[Bell Labs|Bell Labs]], у тым ліку [[Кен Томпсан|Кенам Томпсанам]], [[Дэніс РытчыРычы|Дэнісам РытчыРычы]] і [[Дуглас Мак Ілрай|Дугласам МакІлраем]]. Сучасныя сістэмы Unix фармальна падзяляюцца на некалькі асноўных адгалінаванняў, распрацоўкай якіх займаліся і займаюцца [[AT&T|AT&T]] і іншыя карпарацыі, а таксама некаторыя грамадскія супольнасці.

Правамі на выкарыстанне [[Гандлёвая марка|гандлёвай маркі]] ''UNIX'' у наш час валодае [[The Open Group]], правы на [[крынічнызыходны код]] сістэмы UNIX належаць карпарацыі [[Novell]] (правы прызнаныяпрызнаны ў выніку судовай справы ад [[SCO Group]]). "UNIX"-сістэмамі маюць права называцца толькі тыя аперацыйныя сістэмы, якія поўнасцю адпавядаюць спецыфікацыі [[Single UNIX Specification]] і сертыфікаваныя на сумяшчальнасць з гэтым стандартам (сістэмы, якія не адпавядаюць гэтаму крытэрыю, звычайна называюць "UNIX-падобнымі").

* шырокае ужываннеўжыванне ўтыліт, якія запускаюца з [[інтэрфейс каманднага радка|каманднага радка]];

* узаемадзеянне з карысталнікамкарыстальнікам праз віртуальную прыладу — тэрміналатэрмінал;

* уяўленнепрадстаўленне фізічных і віртуальных прылад і некаторых сродкаў міжпрацэсавага узаемадзеянняўзаемадзеяння якў выглядзе [[файл]]аў;

[[Выява:Unix-history.svg|thumb|справа|450px|Варыянты Unix па гадамгадах]]

У [[1957]] годзе ў Bell Labs была распачатаяраспачата праца па стварэннюстварэнні аперацыйнай сістэмы для ўласнухўласных патрэбаўпатрэб. Пад кіраўніцтвам [[ВысокіВысотскі, Віктар|Віктара ВЫсоцкагаВысотскага]] (паходзіць з сям'і рускага эмігранта) была створана сістэма [[BESYS]]. У далейшым ён узначальвае праект [[Multics]], а потым становіцца главойузначальвае інфармацыйнаяінфармацыйнае падраздзяленняпадраздзяленне Bell Labs.

У [[1964]] годзе з'явіліся камп'ютары трэцяга пакалення, для якіх магчымасці BESYS ужо не падыходзілі. ВЫсоцкіВысотскі яі яго калегі прынялі рашэнне не распрацоўваць новую ўласніцкуюўласную аперацыйную сістэму, а далучыцца да сумеснага праекта [[General Electric]] і [[Масачусецкі тэхналагічны інстытут|Масачусецкага тэхналагічнага інстытута]] Multics. Тэлекамунікацыйны гігант [[AT&T]], у склад якога уваходзіліўваходзілі Bell Labs, зрабілўістотна дапамог праекту істотную падтрымку, але ў [[1969]] годзе ён сышоў з праекта, паколькі ёнякі не прыносіў фінансавых выгодаўпрыбыткаў.

[[Выява:Ken n dennis.jpg|thumb|[[Кен Томпсан]] і [[Дэніс Рычы]]  — стваральнікі UNIX]]

У [[1969]] годзе Кен Томпсан, імкнучыся рэалізаваць ідэі, якіякія былі пакладзенылеглі ў высновуаснову MULTICS, але на больш сціплым апаратным забеспячэнні ([[DEC]] [[PDP-7]]), напісаў першую версію новай аперацыйнай сістэмы, а [[Брайан Керніган]] прыдумаў для яе назву  — UNICS (UNIplexed Information and Computing System, {{lang-rube|Прымітыўная інфармацыйная і вылічальная сістэма}})  — у процівагу MULTICS (MULTIplexed Information and Computing Service). Пазней гэтая назва скарацілася да UNIX.

У лістападзе [[1971]] года выйшла версія для [[PDP-11]], найбольш паспяховага сямейства [[мінікамп'ютар]]аў [[1970-я|1970-х]] (у [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] яго аналагі, якія выпускаліся [[Міністэрства электроннай прамысловасці СССР|Міністэрствам электроннай прамысловасці]] былі вядомыя як [[СМ ЭВМ]] і «Электроніка», пазней [[Дыялогавы вылічальны комплекс|ДВК]], вырабляліся у [[Кіеў|Кіеве]], [[Варонеж]]ы, [[Зеленаград]]зе). Гэта версія атрымала назву «першая рэдакцыя» (Edition 1) і была першай афіцыйнай версіяфйверсіяй. Сістэмны час усе рэалізацыі UNIX адлічваюць ад [[1 студзеня]] [[1970]].

Першыя версіі UNIX былі напісаны на [[assembler (мова праграмавання)|асэмблеры]] і не мелі ўбудаванага [[кампілятар]]а з [[ВЫсокаўзроўневаяВысокаўзроўневая мова праграмавання|мовай высокага ўзроўняўзроўню]]. Прыкладна ў 1969 годзе Кен Томпсан прыу супрацоўніцтве Дэнісаз Дэнісам Рычы распрацаваў і рэалізаваў мову [[Бі, мова праграмавання|Бі]] ('''B'''), якая ўяўляла сабой спрошчаны (для рэалізацыі на мінікамп'ютарах) варыянт распрацаванай ў [[1966]] мовы [[BCPL]]. Бі, як і BCPL, быў [[ІнтэрпрытатарІнтэрпрэтатар|інтэрпрытавальнайінтэрпрэтавальнай]] мовай. У 1972 годзе была прэзентаванапрадстаўлена другая рэдакцыя UNIX, перапісаная на мове Бі. У 1969—1973 гадах на аснове Бі была распрацавана кампілявальная мова, якая атрымала назву [[C, мова праграмавання|Сі]] ('''C''').

У [[1973]] годзе выйшла трэцяя рэдакцыя UNIX, з убудаваным кампілятарам мовы Сі. [[15 кастрычніка]] таго ж года з'явілася чацвёртая рэдакцыя, з перапісаным на [[C, мова праграмавання|Сі]] [[Ядро аперацыйнай сістэмы|сістэмным ядром]] (у духу сістэмы Multics, таксама напісанай на мове высокага ўзроўню [[ПЛ/1]]), а ў [[1975]]  — пятая рэдакцыя, цалкам перапісаная на Сі.

З [[1974]] года UNIX стаўстала распаўсюджвацца сярод [[універсітэт]]аў і акадэмічных устаноў. З [[1975]] года пачалісяпачалі з'яўляцца новыя версіі, распрацаваныя за межамі Bell Labs, і рост папулярнасці сістэмы. У тым жа [[1975]] годзе Bell Labs прэзентавалапрадставіла шостую рэдакцыю, вядомую па шырока распаўсюджаным [[Каментарый ЛайонсаЛаёнса да 6-й версіі UNIX, з крынічнымзыходным кодам|каментарыям]] [[Джон ЛайонсЛаёнс|Джона ЛайонсаЛаёнса]]<ref>(''Lions' Commentary on UNIX 6th Edition, with Source Code'', <s>[http://www.lemis.com/grog/Documentation/Lions/index.html]</s>, [http://www.tom-yam.or.jp/2238/src/]{{ref-jp}})</ref>.

На [[1978]] год сістэма была ўсталяванаўсталяванай больш чемчым на 600 машынах, перш за ўсё ўва універсітэтахўніверсітэтах. Сёмая рэдакцыя была апошняй адзінай версіяй UNIX. Менавіта ў ёй з'явіўся блізкі да сучаснага [[інтэрфейс каманднага радка|інтэрпрытатар каманднага радка]] [[Bourne shell]].