Праваслаўная царква ў Вялікім Княстве Літоўскім: Розніца паміж версіямі

'''[[Праваслаўе]]''' было найбольш старажытным хрысціянскім напрамкам у Вялікім Княстве Літоўскім і распаўсюдзілася на значнай частцы зямель будучага ВКЛ яшчэ ў часы [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]. Да пашырэння в[[Берасцейская унія|уніі]] праваслаўе заставалася найбольш распаўсюджаным хрысціянскім кірункам у Княствекнястве.

Асабліва ўпартае саперніцтва паміж ВКЛ і [[Маскоўскае княства|Маскоўскай дзяржавай]] вялося за «месца» (пасаду) [[кіеўскага мітрапаліта]], які з пачатку XIV ст. знаходзіўся ў Маскве. Значную актыўнасць у гэтай барацьбе праяўлялі вялікія князі [[Альгерд]] і [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўт]]. Пры Альгердзе ў 1355 г. у Наваградак канстанцінопальскім патрыярхам быў прызначаны мітрапаліт {{нп3|Раман, мітрапаліт Літоўскі|Раман|ru|Роман (митрополит Литовский)}}, па сутнасці, незалежны ад мітрапаліта ў [[Масква|Маскве]], якому падначальваліся 7 япархійепархій на тэрыторыі ВКЛ і Галіцыі. Пасля смерці Рамана асобныя мітрапаліты на землі ВКЛ не прызначаліся. Толькі ў 1415 г. пры Вітаўце ў Наваградку адбыўся царкоўны сабор, які прызнаў новым мітрапалітам [[Рыгор Цамблак|Рыгора Цамблака]] і абвясціў незалежнасць праваслаўнай царквы ВКЛ ад кіеўскага мітрапаліта ў Маскве.

Канчатковае адасабленне праваслаўнай царкоўнай арганізацыі ВКЛ ад маскоўскай адбылося ў 1458 г. 3 гэтага часу на ўсходнеславянскіх землях сталі дзейнічаць дзве асноўныя арганізацыі праваслаўнай царквы, з якіх адна захоўвала традыцыйную назву — «мітраполія Кіеўская і ўсяе Русі» (іншы раз яна называлася «Мітраполія Кіеўская, Галіцкая і ўсяе Русі»), а другая з [[1461]] г. стала называцца мітраполія «Масквы і ўсяе Русі». Першымі мітрапалітамі ў ВКЛ, куды часам уваходзілі і землі [[Галіцыя|Галіцыі]], былі [[грэкі]] ці [[балгары]]. Пазней мітрапалітамі ў ВКЛ пераважна станавіліся ўраджэнцы [[Беларусь|Беларусі]]. Так, з 12 мітрапалітаў, якія ўзначальвалі праваслаўную царкву ў ВКЛ да сярэдзіны XVI ст., 9 мелі родавыя маёнткі ў Беларусі або раней былі полацкімі ці пінска-тураўскімі япіскапаміепіскапамі. Мясцовымі ўраджэнцамі з сярэдзіны [[XV ст.]] былі, як правіла, і япіскапыепіскапы, не гаворачы ўжо пра звычайных прыходскіх святароўсвяшчэннікаў.

[[Епархія]]льная структура праваслаўнай царквы ВКЛ таксама ў асноўным усталявалася ў XV—XVI стст. Тэрыторыя ўласна Беларусі ўваходзіла ў склад [[Полацкая епархія|Полацкай]], [[Турава-Пінская епархія|Турава-Пінскай]], часткова мітрапаліцкай, [[Уладзіміра-Берасцейская епархія|Уладзіміра-Берасцейскай]], [[Смаленская епархія|Смаленскай]] і [[Чарнігаўская епархія|Чарнігаўскай япархійепархій]]. Ніжэйшым структурным элементам праваслаўнай царкоўнай арганізацыі быў прыход з мясцовым храмам.

Праваслаўная царква ў ВКЛ была даволі разгалінаванай. У крыніцах [[XIII]]—[[XVI]] стст. няма звестак прааб колькасцьколькасці цэркваў у Беларусі ці ў ВКЛ. Значную ролю ў іх размяшчэнні адыгрывалі гістарычныя традыцыі, асаблівасці рассялення праваслаўнага насельніцтва і яго колькасць. Невялікія цэрквы знаходзіліся ў вёсках і мястэчках. У сярэдзіне [[XVI ст.]] (па няпоўных дадзеныхданых) у [[Пінск]]у было 14 цэркваў, у [[Наваградак|Наваградку]] — 10, у [[Берасце|Берасці]] і [[Полацк]]у — па 9, у [[Віцебск]]у — 7, [[Гродна|Гародні]] і [[Слонім]]е — па 6, у [[Магілёў|Магілёве]], [[Клецк]]у, [[Слуцк]]у — па 5, [[Менск]], [[Кобрын]], [[Пружаны]], [[Мазыр]] мелі крыху меншую колькасць храмаў. У сталіцы ВКЛ — [[Вільня|Вільні]] ў першай палове XVI ст. налічвалася 17 цэркваў.

У канцы XIII — сярэдзіне XVI ст. на тэрыторыі Беларусі было заснавана каля 40 новых [[манастыр]]оў. Некалькі манастыроў, што знаходзіліся пад асаблівай апекай мітрапалітаў і феадалаў, пастаўлялі галоўных саноўнікаў царкоўнай ярархіііерархіі: [[Віленскі Свята-Троіцкі манастыр|ТраецкіТроіцкі ў Вільні]] і {{нп3|Слуцкі Свята-Троіцкі манастыр|Слуцку|ru|Слуцкий Свято-Троицкий монастырь}}, Дабр[[Супрасльскі Благавешчанскі манастыр|авешчанскіБлагавешчанскі]] ў [[Супрасль|Супраслі]], [[Пінскі Ляшчынскі манастыр|Лешчанскі]] каля [[Пінск]]а і інш. Кіеўскія мітрапаліты ВКЛ звычайна жылі ў [[Наваградак|Наваградку]], [[Вільня|Вільні]], [[Менск]]у, радзей у [[Кіеў|Кіеве]], дзе доўгі час было даволі небяспечна.

У XV—XVI стст. праваслаўная царква вяла барацьбу супраць пашырэння ўплыву [[каталіцкая царква|каталіцкай царквы]] ў ВКЛ. Пачынаючы з [[Ягайла|Ягайлы]], праваслаўная знаць, роўна як і духавенства, паступова стала губляць свае пазіцыі ў ВКЛ, чаму асабліва садзейнічаў [[Гарадзельскі прывілей]] 1413 г. Але, улічваючы, што большасць насельніцтва ВКЛ складалі праваслаўныя, вялікія князі ў дачыненні да праваслаўнай царквы прытрымліваліся пераважна талерантнай (цярпімай) палітыкі. У XV—XVI стст. быў выдадзены шэраг прывілеяў, якія ўраўноўвалі праваслаўных феадалаў з католікамі (прывілеі [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта КяйстутавічаКейстутавіча]] 1434 г., [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта-Аўгуста]] 1563 г.). Становішча праваслаўнай царквы значна пагоршылася пасля [[Берасцейская унія|Берасцейскай ўунііуніі]] 1596 г., у выніку якой узнікла ў[[уніяцтва|ніяцкаяуніяцкая царква]]. Большасць праваслаўных япіскапаўепіскапаў на чале з мітрапалітам перайшла ва ў[[уніяцтва|ніяцтва]].

Праваслаўная царква адыгрывала значную ролю ў грамадскім жыцці ВКЛ. Напрыклад, полацкія архіяпіскапыархіепіскапы ўваходзілі ў савет полацкага князя, прысутнічалі на зьездахз'ездах мясцовай знаці, падпісвалі дагаворы з іншымі княствамі і гарадскімі абшчынамі.

== Спіс ярархаўіерархаў ==

* [[Міхаіл Рагоза|Міхал Рагаза]] (1589—1596); прыняў Берасцейскую унію.

З 1596 па 1620 год праваслаўныя Рэчы Паспалітай, якія не прынялі Берасцейскай вунііуніі, заставаліся без мітрапаліта.

* Ё{{нп3|Іоў Барэцкі||ru|Иов (Борецкий)}} (1620—1631);

* [[Пётр Магіла|Пётар Магіла]] (1632—1647);

* [[Сільвестр Косаў|Сільвестар Косаў]] (1648—1657);