Іосіф Вісарыёнавіч Сталін: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 33:
Ідэя культу заключалася<ref name=autogenerated20130711-1>[http://www.youtube.com/watch?v=_tocHNH8bME Профессор русской истории университета Джонса Хопкинса, Джеффри Брукс. 16 минут 00 секунд]</ref> ў тым, каб увесь савецкі народ ўсім апыняўся абавязаны партыі, дзяржаве і свайму правадыру<ref name=autogenerated20130711-1 />. І адным з аспектаў гэтай сістэмы «падарункаў» з'яўлялася неабходнасць выразы падзякі Сталіну, напрыклад, за сацыяльныя паслугі і наогул за ўсё, што ў цябе ёсць<ref name=autogenerated20130711-1 />. Як адзначае прафесар рускай гісторыі універсітэта Джонса Хопкінса, Джэфры Брукс, вядомая фраза «Дзякуй таварышу Сталіну за наша шчаслівае дзяцінства!» Азначала, што ў дзяцей шчаслівае дзяцінства толькі таму, што яго забяспечыў ім Сталін<ref name=autogenerated20130711-1 />.
=== Музеі і помнікі ===
Пры жыцці Сталіна савецкая прапаганда стварыла вакол яго арэол «вялікага правадыра і настаўніка». Многія прадпрыемствы і арганізацыі атрымалі да сваёй назвы дадатковае «ім. І. В. Сталіна»; імя Сталіна можна было сустрэць у назвах савецкай тэхнікі, якая выпускалася ў 1930-1950-х гадах (Сталінец-1, паравоз ІС, Сталінец-60, танкі ІС-1 і ІС-2). У прэсе сталінскага перыяду яго імя згадвалася ў адным шэрагу з Марксам, Энгельсам і Леніным. Аб Сталіне пішуць песні: на словы паэта А. А. Суркова выконваюцца песні «Нас воля Сталіна вяла» (кампазітар У. І. Мурадэлі) і «Песня пра Сталіна» (музыка М. І. Блантэра). У 1939 годзе кампазітар С. С. Пракоф'еў стварае прысвечаную Сталіну кантату «Здравіца». Імя Сталіна згадваецца ў мастацкіх літаратурных творах і ў мастацкіх фільмах.
Варта адзначыць, што імем Сталіна былі таксама названыя геаграфічныя аб'екты ў многіх краінах свету.
Пасля смерці Сталіна грамадскае меркаванне пра Сталіна шмат у чым фарміравалася ў адпаведнасці з пазіцыяй афіцыйных асоб СССР і Расіі. Пасля XX з'езда КПСС савецкія гісторыкі давалі ацэнку Сталіну з улікам пазіцыі ідэалагічных органаў СССР. У паказальніку імёнаў да поўнага збору твораў Леніна, выдадзенай у 1974 годзе, пра Сталіна напісана наступнае<ref>См. заметку о Сталине в указателе имён к изданию: ''Ленин В. И.'' [http://vilenin.eu/t35/p540 Полное собрание сочинений.] — М: 1974, Т. 35, С. 540</ref>:
{{цытата|У дзейнасці Сталіна разам з станоўчым меўся і адмоўны бок. Знаходзячыся на важнейшых партыйных і дзяржаўных пасадах, Сталін дапусціў грубыя парушэнні ленінскіх прынцыпаў калектыўнага кіраўніцтва і нормаў партыйнай жыцця, парушэнне сацыялістычнай законнасці, неабгрунтаваныя масавыя рэпрэсіі супраць бачных дзяржаўных, палітычных і ваенных дзеячаў Савецкага Саюза і іншых сумленных савецкіх людзей.}}
У дакладзе Фонду Карнегі (2013) адзначаецца, што калі ў 1989 годзе «рэйтынг» Сталіна ў пераліку найвялікшых гістарычных асоб быў мінімальным (12 %, Ленін — 72 %, Пётр I — 38 %, Аляксандр Пушкін — 25 %), то ў 2012 годзе ён апынуўся на першым месцы з 49%<ref>http://www.newsru.com/russia/04mar2013/stalin.html</ref>. Паводле дадзеных апытання грамадскай думкі, праведзенага Фондам «Грамадская думка» 18-19 лютага 2006 года, 47% жыхароў Расіі лічылі ролю Сталіна ў гісторыі ў цэлым станоўчай, 29 % — адмоўнай<ref name=fom>[http://bd.fom.ru/report/map/of060822 Отношение к И. Сталину] // bd.fom.ru, Фонд «Общественное мнение»</ref>. На працягу апытання (7 мая — 28 снежня 2008 года) грамадскай думкі, арганізаванага тэлеканалам «Расія» з мэтай выбару самой прыкметнай і сімвалічнай асобы расійскай гісторыі, Сталін займаў лідзіруючыя пазіцыі з вялікім адрывам. У выніку Сталін заняў трэцяе месца, саступіўшы першым двум гістарычным асобам каля 1% галасоў.
У дакладзе Фонду Карнегі аб ацэнцы ролі Сталіна ў сучаснай Расіі і Закаўказзі (2013)<ref>[http://potok.ua/novost-dnya/56183-stalin-zhiv.html Сталин жив? ИИИ «Поток» | Главные новости дня]</ref> адзначаецца, што яго асоба да гэтага часу выклікае захапленне ў вялікай колькасці людзей на постсавецкай прасторы. Пры адказе на пытанне «Якія словы лепш апісваюць ваша стаўленне да Сталіна?», большасць расіян, армян і азербайджанцаў выбралі абыякавасць (32%, 25 і 15% адпаведна), грузіны ж — павагу (27%), у расіян і армян павагу — 21 і 16 %. Аўтары дакладу адзначылі, што большасць рэспандэнтаў высока ацэньвае ўклад Сталіна ў перамогу Савецкага Саюза над фашысцкай Германіяй, разам з тым пераважная большасць ставіцца да сталінскіх рэпрэсій рэзка негатыўна — больш за палову ўдзельнікаў апытання лічаць, што ім не можа быць апраўдання. Тым не менш, каля 20% адказалі, што, магчыма, у рэпрэсіях была палітычная неабходнасць. У дакладзе таксама гаворыцца аб двух процілеглых тэндэнцыях: з аднаго боку, «падтрымка Сталіна ў Расіі вырасла пасля развалу Савецкага саюза», з другога - моладзь усё больш індыферэнтнага ставіцца да спрэчнай гістарычнай постаці.
=== Станоўчыя ===
На думку ангельскага гісторыка Саймана Себаг-Мантэфіёрэ, Сталін меў выдатныя інтэлектуальныя здольнасці: да прыкладу, мог чытаць Платона ў арыгінале. Калі Сталін прыйшоў да ўлады, працягвае гісторык, ён заўсёды сам пісаў свае прамовы і артыкулы ў выразным і часцяком вытанчананым стылі<ref name="Monte" />.
Згодна з Сайману Себаг-Мантэфіёрэ, міф пра невука Сталіне быў створаны Троцкім. А на самай справе бібліятэка Сталіна налічвала 20 000 тамоў, ён кожны дзень шмат гадзін праводзіў за чытаннем кніг, робячы пазнакі на іх палях і ведучы іх каталог. Пры гэтым густы Сталіна ў дачыненні да чытання былі эклектычнымі: Мапасан, Уайльд, Гогаль, Гётэ, Заля. Акрамя таго, яму падабалася паэзія і ў юнацтве ён сам пісаў вершы на грузінскай мове. Сталін быў эрудзіраваным чалавекам — ён цытаваў Біблію, працы Бісмарка, творы Чэхава, захапляўся Дастаеўскім, лічачы яго выдатным псіхолагам<ref name="Monte" />.
=== Адмоўныя ===
Адны гісторыкі лічаць, што Сталіным была ўсталяваная асабістая дыктатура<ref name="Volkogonov">''Волкогонов Д. А.'' [http://militera.lib.ru/bio/volkogonov_dv/05.html Гл. 5 Сталин. Политический портрет. В 2-х книгах.] — М.: Новости, 1992.</ref><ref name="Bakunin-AV">''Бакунин А. В.'' История советского тоталитаризма. В 2-х кн. Екатеринбург, 1996. Т. 1; 1997. Т. 2.</ref><ref name="Khlevnuk">''Хлевнюк О. В.'' 1937-й. Сталин, НКВД и советское общество. М: Республика, 1992.</ref>; іншыя мяркуюць, што да сярэдзіны 1930-х дыктатура насіла калектыўны характар<ref name="Sabov_2002-11-18">''Сабов А.'' [http://www.kp.ru/daily/22677/22077/ Жупел Сталина. Разговор с историком Юрием Николаевичем Жуковым] // Комсомольская правда. 18 ноября 2002 года.</ref>. На думку гісторыка О. В. Хляўнюка<ref name="Khlevniuk">См. обзор: ''Khlevniuk O.'' Stalinism and the Stalin Period after the «Archival Revolution» // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 2001. Vol. 2, No. 2. P. 319. {{DOI|10.1353/kri.2008.0052}}</ref>, сталінская дыктатура ўяўляла сабой вельмі цэнтралізаваны рэжым, які абапіраецца перш за ўсё на магутныя партыйна-дзяржаўныя структуры, тэрор і гвалт, а таксама на механізмы ідэалагічнай маніпуляцыі грамадствам, адбору прывілеяваных груп і фарміравання прагматычных стратэгій. Згодна з прафесарам Оксфардскага ўніверсітэта Р. Хінглі, на працягу чвэрці стагоддзя да сваёй смерці Сталін валодаў большай палітычнай уладай, чым любая іншая фігура ў гісторыі<ref name="Britannica">''Hingley R. F.'' Stalin, Joseph. // [[Энциклопедия Британника]]. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2007. Vol. 28, No. 628</ref>. Ён быў не проста сімвалам рэжыму, а лідарам, які прымаў прынцыповыя рашэнні і быў ініцыятарам усіх колькі-небудзь значных дзяржаўных мер<ref name="Khlevniuk"/>. Кожны член Палітбюро павінен быў пацвярджаць сваю згоду з прынятымі Сталіным рашэннямі, у той жа час адказнасць за іх выкананне Сталін перакладаў на падсправаздачных яму асоб<ref name="Gregory-05">''Gregory P., Harrison M.'' Allocation under Dictatorship: Research in Stalin’s Archives // Journal of Economic Literature. 2005. Vol. 43. P. 721. [http://web.nps.navy.mil/~relooney/00_New_631.pdf]{{ref-en}}</ref>.
Некаторыя палітыкі, дзеячы навукі, культуры і мастацтва, гісторыкі, сацыёлагі, а таксама маскоўскі патрыярхат<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=357667 РПЦ считает, что победа состоялась не благодаря, а вопреки Сталину]</ref> прытрымліваюцца думкі, што перамога адбылася не дзякуючы, а насуперак Сталіну. У адкрытым лісце 25-ці дзеячаў савецкай навукі, літаратуры і мастацтва гаворыцца пра адказнасць Сталіна за негатоўнасць да вайны<ref>[http://www.novayagazeta.ru/data/2010/018/24.html Письмо 25 деятелей советской науки, литературы и искусства]</ref>. У адкрытым лісце ад 20 красавіка 2010 года ветэраны таксама падвергнулі Сталіна крытыцы, ахарактарызаваўшы яго змову з Гітлерам як «злачынную»<ref name="pismoveteranov">[http://svpressa.ru/all/article/24241/ Ветераны назвали Сталина военным преступником]</ref><ref>[http://www.mk.ru/social/article/2010/04/19/471339-portretam-stalina-ne-mesto-na-ulitsah-moskvyi.html Портретам Сталина не место на улицах Москвы]</ref>. Разам з тым іншыя ветэраны прапанавалі адзначыць заслугі Сталіна ў ваенныя гады з дапамогай відэаролікаў і плакатаў<ref>[http://news.vtomske.ru/news/18413.html Ветераны предложили отметить заслуги Сталина в военные годы с помощью видеороликов и плакатов]</ref>. Згодна з англійскім гісторыкам Сайманам Себаг-Мантэфіёрэ, у пачатку вайны Сталін «прымаў некампетэнтныя рашэнні. Імя ім легіён. Самае абуральнае з іх: у верасні 1941 года, калі ўсе генералы прасілі яго вывесці войскі з-пад Кіева, ён дазволіў нацыстам ўзяць у 'мяшок' і перабіць ваенную групоўку з пяці армій. Толькі да канца вайны Сталін стаў ваенным стратэгам і змог прывесці сваю краіну да перамогі. Але якой цаной!»<ref name="Monte"/>
На думку Даніэль Ранкур-Лаферыера, Сталін не валодаў ні адной еўрапейскім мовай, быў дрэнным аратарам, і яго лічылі, у лепшым выпадку, вельмі пасрэдным тэарэтыкам<ref>Профессор Калифорнийского университета, Даниель Ранкур-Лаферриер / «Психика Сталина» / Програсс-академия. 1996 г. Москва, Стр. 75</ref><ref>«Сталин, — сказал я, — это наиболее выдающаяся посредственность нашей партии» (''Троцкий Л.'' http://magister.msk.ru/library/trotsky/trotl026.htm Моя жизнь])<br />
«Его мнение Зиновьеву и Каменеву неинтересно — они убеждены, что в вопросах политической стратегии мнение Сталина интереса вообще не представляет» (''Бажанов Б.'' [http://lib.ru/MEMUARY/BAZHANOW/stalin.txt Воспоминания бывшего секретаря Сталина])<br />
«Линия же его такая (высказано на пленуме): … чем больше будет расти социализм — тем больше будет сопротивление… Это идиотская безграмотность» ([http://www.1000dokumente.de/index.html?c=dokument_ru&dokument=0032_kam&object=translation&st=&l=ru Запись Льва Каменева о его беседе с Николаем Бухариным 11 и 12 июля 1928 г.])</ref>.
== Гл. таксама ==
| |||