Прыбалтыйска-фінскія мовы: Розніца паміж версіямі

'''Прыбалты́йска-фі́нскія мовы'''  — група роднасных моў у складзе [[Фіна-волжскія мовы|фіна-волскай групы]] [[Фіна-ўгорскія мовы|фіна-ўгорскай галіны]] [[Уральскія мовы|ўральскай моўнай сям'і]], на якіх размаўляюць [[фіна-ўгорскія народы]], што пражываюць на паўночным узбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]], а таксама ў некаторых іншых навакольных рэгіёнах.

На прыбалтыйска-фінскіх мовах увогуле размаўляе прыкладна 7  млн. чалавек.

Існуюць меркаванні, паводле якіх протапрыбалтыйска-фінская мова пазней падзялілася на тры гаворкі  — паўднёвую, на якой размаўляла фіна-ўгорскае насельніцтва [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Інфлянты|паўночнай Латвіі]], паўночную, на якой размаўлялі на тэрыторыі сучаснай Фінляндыі і ўсходнюю, носьбіты якой жылі ў ваколіцах возера [[Ладажскае возера|Ладага]].

[[Выява:Birch-bark letter 292 real.jpg|thumb|235px|right|Берасцяная грамата №  292.]]

Першай пісьменнасцю, якая была ўжыта для прыбалтыйска-фінскіх моў, можна лічыць кірыліцу: найстаражытнейшы помнік гэтых моў - — наўгародская берасцяная грамата №  292, якая датуецца прыкладна палавінай [[13 стагоддзе|XIII]] ст. Гэты тэкст быў напісаны [[кірыліца]]й і ўяўляў з сябе замову ад нячысцікаў.

Як адзначалася вышэй, першым узорам ужывання пісьма для карэльскіх моў з'яўляецца [[Вялікі Ноўгарад|наўгародская]] берасцяная грамата №  292. Да [[19 стагоддзе|ХІХ]] ст. кнігавыданне на карэльскай мове практычна не вялося, пакуль у [[1820]] годзе кірылічным шрыфтам не было выдадзена [[Евангелле паводле Мацвея]]. У гэтыя часы не існавала адзінага літаратурнага стандарту і арфаграфіі мовы, у выніку чаго алфавіты розных выданняў адрозніваліся адзін ад аднаго. У [[СССР|савецкія часы]], у [[1931]] годзе для карэльскай мовы быў створаны лацінскі алфавіт, але ў [[1937]] годзе ён быў зноў пераведзены на кірылічную аснову. У нашыя часы афіцыйна зацверджаны карэльскі алфавіт, заснаваны на лацінскай графіцы<ref>[http://gov.karelia.ru/gov/News/2007/04/0417_06.html Постановление Правительства Республики Карелия №  37-П от 16.03.2007 «Об утверждении алфавитов карельского и вепсского языков»]{{ref-ru}}, {{ref-en}}, {{ref-fi}}</ref>.

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

Як і многія іншыя [[фіна-ўгорскія мовы]], носьбіты эстонскай мовы карыстаюцца лацінскім алфавітам. Як у іншых прыбалтыйска-фінскіх мовах у эстонскай мове прысутнічаюць літары ä, ö, ü, а таксама літары š, ž, якія ў эстонскай мове з'явіліся пазней. Літары Cc, Qq, Ww, Xx, Ff, Zz, Šš, Žž ужываюцца толькі ў запазычаннях і напісанні ўласных назваў. Літара Õõ у эстонскай была дадана асобна лінгвістам Ота Вільгельмам Мазінгам.

Карэльскія мовы ўжываюцца пераважна ў рэспубліцы Карэлія (Расія) і ў асобных вёсках [[Цвярская вобласць|Цвярской]] (цверскія карэлы) і Ленінградскай вобласці ([[Ціхвін|ціхвінскія]] карэлы), раней носьбіты карэльскай мовы жылі таксама на ўсходзе Фінляндыі і на паўночным захадзе Ленінградскай вобласці (г. зв. Карэльскі перашыек).

У сваю чаргу носьбіты [[лівікаўская карэльская мова|лівікаўскай карэльскай мовы]] пражываюць на заходнім поўдні Карэліі (наваколле [[Ладажскае возера|Ладажскага возера]]), [[людзікаўская карэльская мова|людзікаўскай карэльскай]]  — на ўсходнім поўдні рэспублікі (заходні бераг [[Анежскае возера|Анежскага возера]]), уласнакарэльскай мовы  — ў цэнтральных і паўночных раёнах Карэліі, а таксама ў асобных вёсках усходу Ленінградскай вобласці (вышэйадзначаныя ціхвінскія карэлы). Носьбіты [[Цверская карэльская мова|цверскай карэльскай мовы]] пражываюць у асобных вёсках на ўсходзе Цвярской вобласці.