Вікіпедыя

Тыбецкая мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др стылявыя змены + арфаграфія
Радок 1:
{{Картка:Мова
|колер = сіна-тыбецкія
|імя = Тыбецкая мова
Радок 20:
|ISO3=bod<br />adx<br />khg
}}
'''Тыбецкая мова'''  — мова [[Тыбет]]а. РаспаўсюджаныРаспаўсюджана ў [[Тыбецкі аўтаномны раён|Тыбецкім аўтаномным раёне]] і некаторых іншых раёнах [[КНР]], а таксама ў [[Індыя|Індыі]], [[Непал]]е, [[Бутан]]е і [[Пакістан]]е (дыялекты балці і пурыг). Колькасць носбітаў каля 6  млн. чалавек. Адносіцца да тыбецка-бірманскай падсям'і ў сіна-тыбецкай сям'і моў.
 
[[літаратурная мова|Літаратурная]] мова заснаванаязаснавана на класічнай тыбецкай норме, з'яўляючысяі праз гэтатаму даволі кансерватыўнайкансерватыўная.
 
== Стылі ==
Як і іншыямногія шматлікіяіншыя мовы свету, тыбецкая мова выразна падзяляецца на стылі маўлення. ГэтыГэтыя стылі ў тыбецкай мове адрозніваюцца наступным чынам (назвы прыведзеныя паводле транслітарацыі тыбецкай мовы ў сістэме ўайлі):
 
# ''Phal-skad''  — паўсядзённае народнае маўленне;
# ''Zhe-sa''  — ветлівае, паважлівае маўленне. Вельмі часта выкарыстоўваецца ў гутарцы жыхароў [[ЛхасыЛхаса|Лхасы]], адміністрацыйнага цэнтра Тыбецкага аўтаномнага раёна;
# ''Chos-skad''  — стыль маўлення, ужываны прыякім напісаннінапісаны літургічныхлітургічныя і класічныхкласічныя твораўтворы.
 
== Пісьменнасць ==
ПісьмовасцьПісьменнасць тыбецкай мовы грунтуецца на [[індыйскае пісьмо|індыйскай аснове]]. [[арфаграфія|Арфаграфічная]] сістэма мовы з'яўляецца кансерватыўнай і адлюстроўвае [[фанетыка|фанетыку]] старатыбецкай мовы, аднак гэтая акалічнасць спрыяе ўніфікацыі дыялектаў тыбецкамоўных тэрыторый.▼
 
== Асноўная характарыстыка ==
 
=== Граматыка ===
# '''Сінтаксіс, парадак словаўслоў''':
 
Тыбецкая мова класіфікуецца як эргатыўная мова  — пры будаванні сказусказа ў ёй адбываецца супрацьпастаўленнепроціпастаўленне агенса (стваральніка дзеяння) і пацыенса (носьбіта дзеяння). Парадак словаўслоў падпарадкоўваецца наступным правілам:
 
* Прыметнікі ў сказе маюць пазіцыюстаяць пасля назоўнікаў (за выняткамвыключэннем выпадкаў, калі прыметнік і назоўнік не звязаныя між сабой паказчыкамі [[родны склон|роднага склону]]).
* Дапаўненне і прыслоўе маюцьстаяць пазіцыю,перад папярэднюю дзеясловудзеясловам.
* Назоўнік у родным склоне мае папярэднюю пазіцыюідзе перад назоўнікам, якідля ўзгадняеццаякога ён з'яўляецца назоўнікам у родным склонеазначэннем.
* ЗайменнікіУказальныя займеннікі і лічэбнікі ў сказе размяшчаюцца пасля назоўніка, які ўзгадняецца з гэтымі часцінаміяны мовыазначаюць.
 
# '''Лічэбнікі''':
 
У адрозненне ад шматлікіхмногіх іншых моў Усходняй [[Азія|Азіі]], у тыбецкай мове ў лічэбнікаў адсутнічаюць лічэбнікідапаможныя абоці лічэбныялічыльныя словы, між тым, аднак,хаця пасля колькасці ў дзесяць штук (часам і менш) выкарыстоўваюцца асаблівыя словы для пазначэння зборнага або цэлага характару апісванагаазначанай прадметаколькасці.
 
=== Пісьмовая мова ===
▲Пісьмовасць тыбецкай мовы грунтуецца на [[індыйскае пісьмо|індыйскай аснове]]. [[арфаграфія|Арфаграфічная]] сістэма мовы з'яўляецца кансерватыўнай і адлюстроўвае [[фанетыка|фанетыку]] старатыбецкай мовы, аднак гэтая акалічнасць спрыяе ўніфікацыі дыялектаў тыбецкамоўных тэрыторый.
 
=== Фанетыка ===
Радок 57 ⟶ 58:
 
{| class=wikitable style=text-align:center
|-
! rowspan=2 |
! colspan=2 | Пярэдняга<br />шэрагурада
! Задняга<br />шэрагурада
|- class=small
! неагубленыя
Радок 66 ⟶ 67:
! агубленыя
|-
! Верхняга<br />ўздымупад'ёму
| {{IPA|[i]}}
| {{IPA|[y]}}
| {{IPA|[u]}}
|-
! Сярэдне-верхняга<br />ўздымупад'ёму
| {{IPA|[e]}}
| {{IPA|[ø]}}
| {{IPA|[o]}}
|-
! Сярэдне-ніжняга<br />ўздымупад'ёму
| {{IPA|[ɛ]}}
|
|
|-
! Ніжняга<br />ўздымупад'ёму
| {{IPA|[a]}}
|
|
|}
 
Тры галосныя гукі часам апісваюцца як асобныя, а менавітаіменна: {{IPA|[ʌ]}} (або {{IPA|[ə]}}), які звычайна лічыцца [[алафона]]м гукугука {{IPA|[a]}}; {{IPA|[ɔ]}}, які звычайна лічыцца алафонам {{IPA|[o]}}, і {{IPA|[ɛ̈]}}, які звычайна лічыцца алафонам гукугука {{IPA|[e]}}, гэтыя гукі звычайна з'яўляюцца толькі ў закрытых складах. З прычыны адсутнасці ў тыбецкай ''гемінацыі'' (падваення) зычных, у мове магчымаемагчыма вымаўленне галоснага як адкрытага гукугука, але з захаваннем тыповага закрытага складусклада, у выпадку, калі адзін склад скончваеццазаканчваецца на гук, які размяшчаецца пасля яго.
 
Розныя даследаванні падаюць розную характарыстыку гукаў {{IPA|[ɛ̈]}} (утвараецца ад {{IPA|[e]}} у закрытых складах) і {{IPA|[ɛ]}} (утвараецца ад {{IPA|[a]}} праз вынікі г.зв. ''мутацыі „i”''), якія могуць разглядацца як розныя або ідэнтычныя гукі ў залежнасці ад даследавання.▼
 
У тыбецкай мове могуць існаваць насавыя галосныя: гукі {{IPA|[i]}}, {{IPA|[y]}}, {{IPA|[e]}}, {{IPA|[ø]}}, {{IPA|[ɛ]}} маюць свае назалізаваныя адпаведнікі {{IPA|[ĩ]}}, {{IPA|[ỹ]}}, {{IPA|[ẽ]}}, {{IPA|[ø̃]}}, {{IPA|[ɛ̃]}}, якія гістарычна ўтварыліся ад спалучэнняў звычайных галосных з гукам {{IPA|/n/}}. У выключных выпадках зазнаваць назалізацыю могуць таксама гукі {{IPA|[a]}}, {{IPA|[u]}}, {{IPA|[o]}}.▼
 
# '''Склад''':▼
Як і ў кітайскай мове, тыбецкі склад характарызуецца наяўнасцю ініцыяляў, медыяляў і фіналяў.▼
 
▲РозныяУ даследаваннірозных падаюцькрыніцах розную характарыстыку гукаўгукі {{IPA|[ɛ̈]}} (утвараецца ад {{IPA|[e]}} у закрытых складах) і {{IPA|[ɛ]}} (утвараецца ад {{IPA|[a]}} празу выніківыніку гт.зв. ''мутацыі „i”«i»''), якія могуць разглядацца ці як розныя абоці як ідэнтычныя гукі ў залежнасці ад даследавання.
Ініцыялі маюць каля 36 фанетычных варыянтаў і больш за 200 графічных. Медыялі (галосныя) — сем галосных гукаў, перадаваных з дапамогай чатырох агаласовак (''янг''). Фіналі (''джэджуг'', ''янгджуг'') — 9 фанетычных варыянтаў, 16 графічных.▼
 
▲У тыбецкай мове могуць існаваць насавыя галосныя:ў гукігукаў {{IPA|[i]}}, {{IPA|[y]}}, {{IPA|[e]}}, {{IPA|[ø]}}, {{IPA|[ɛ]}} маюць сваеіснуюць назалізаваныя адпаведнікі {{IPA|[ĩ]}}, {{IPA|[ỹ]}}, {{IPA|[ẽ]}}, {{IPA|[ø̃]}}, {{IPA|[ɛ̃]}}, якія гістарычна ўтварыліся ад спалучэнняў звычайных галосных з гукам {{IPA|/n/}}. У выключных выпадках зазнаваць назалізацыю могуць таксама атрымліваць гукі {{IPA|[a]}}, {{IPA|[u]}}, {{IPA|[o]}}.
Структурна ў слове вылучаюць карэнную літару (''мінгжы''), вакол якой у парадку гадзіннае стрэлкі могуць дадавацца «суфіксы» (''джэджуг'' і ''янгджуг''), падпісная літара (''таг''), «прыстаўка» (''нгёнджуг'') і «надстаўка» (го). З улікам усіх заканамернасцей спалучальнасці тыбецкіх літар мажлівае стварэнне 15 тысяч камбінацый. Парадак ускладнення тыбецкага складу палягае ў аснове размешчання словаў у слоўніках.▼
 
# '''Тоны''':
 
Дыялект Лхасы звычайна апісваецца як ідыём, у якім існуе два тоны  — высокі і нізкі. У шматскладовых словах тон адзначаецца толькі ў першых складах. У аднаскладовых словах кожны тон можа падзяляцца на два віды: высокі тон можа рэалізоўвацца з роўнай або зніжальнайсыходнай інтанацыяй, тады як нізкі можа вымаўляцца з роўнай або падвышальнаузыходна-зніжанайсыходнай інтанацыяй (апошняя інтанацыя заключаецца ва ўздымепавышэнні да сярэдняй, а потым у зніжэнні). ПразЗвычайна акалічнасцьмае тагозначэнне толькі сам тон (а не яго інтанацыя), штобо ў тыбецкай мове існуе вельмі мала мінімальных параўпар, якія адрозніваюцца толькі паводле відувідам інтанацыі, выразныя фанетычныя адрозненні могуць паўставаць толькі між дзвюма тонамі. Такая розніца ўзнікае звычайна толькі ў нешматлікіхнекаторых словах, якія заканчваюцца гукамі [m] ці [ŋ]: напрыклад, слова {{IPA|[kʰám]}} ({{lang-be|«кавалак»}}) вымаўляецца з падвышанайвысокай роўнай інтанацыяй, у той час як {{IPA|[kʰâm]}} ({{lang-be|«[[Кам]]»}}) мае высокі зніжанысыходны тон.
 
# '''Зычныя''':
Радок 110 ⟶ 104:
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! colspan="2" |
! Губныя
! Альвеалярныя
Радок 122 ⟶ 116:
| {{IPA|m}}
| {{IPA|n}}
|
|
| {{IPA|ɲ}}
| {{IPA|ŋ}}
|
|-
! rowspan="2" | Выбухныя
Радок 132 ⟶ 126:
| {{IPA|pʰ}}
| {{IPA|tʰ}}
|
| {{IPA|ʈʰ}} ~ {{IPA|ʈʂʰ}}
| {{IPA|cʰ}}
| {{IPA|kʰ}}
|
|-
! <small>неаспіраваныя</small>
| {{IPA|p}}
| {{IPA|t}}
|
| {{IPA|ʈ}} ~ {{IPA|ʈʂ}}
| {{IPA|c}}
Радок 149 ⟶ 143:
! rowspan="2" | Афрыкаты
! <small>аспіраваныя</small>
|
| {{IPA|tsʰ}}
| {{IPA|tɕʰ}}
|
|
|
|
|-
! <small>неаспіраваныя</small>
|
| {{IPA|ts}}
| {{IPA|tɕ}}
|
|
|
|
|-
! colspan="2"|Фрыкатыўныя
|
| {{IPA|s}}
| {{IPA|ɕ}}
| {{IPA|ʂ}}
|
|
| {{IPA|h}}
|-
! colspan="2"|Апраксіманты
|
| {{IPA|ɹ}}
|
|
| {{IPA|j}}
| {{IPA|w}}
|
|-
! rowspan="2" | Бакавыя
! <small>глухія</small>
|
| {{IPA|l̥}}
|
|
|
|
|
|-
! <small>звонкія</small>
|
| {{IPA|l}}
|
|
|
|
|
|}
 
Глухія неаспіраваныя гукі {{IPA|/p/}}, {{IPA|/t/}}, {{IPA|/c/}}, {{IPA|/k/}} звычайна набываюць звонкі характар у складах з нізкім тонам, ператвараючыся адпаведна ў {{IPA|[b]}}, {{IPA|[d]}}, {{IPA|[ɟ]}}, {{IPA|[ɡ]}}, пры гэтым азвончаныя аналагі разглядаюцца ў якасці алафонаў. Разам з гэтым, у складзе з нізкім тонам аспіраваныя зычныя (то бок, зычныя, якіяз маюць прыдыханнепрыдыханнем) {{IPA|[pʰ]}}, {{IPA|[tʰ]}}, {{IPA|[cʰ]}}, {{IPA|[kʰ]}} набываюць толькі лёгкае прыдыханне. Варта адзначыць, што ў маўленні верхніх сацыяльных слаёў Лхасы неаспіраваныя гукі ў складзе з нізкім тонам не становяцца звонкімі.
 
Альвеалярны дрыжачы гук {{IPA|[r]}} у маўленні з'яўляецца вельмі блізкім да альвеалярнага апраксімантуапраксіманта {{IPA|[ɹ]}}, з гэтагэтай нагодыпрычыны яны лічацца адзінымадным гукам.
 
Глухі альвеалярны бакавы апраксімант {{IPA|[l̥]}} часам можа транскрыбіравацца як {{IPA|⟨ɬ⟩}}.
 
Зычныя {{IPA|/m/}}, {{IPA|/ŋ/}}, {{IPA|/p/}}, {{IPA|/r/}}, {{IPA|/l/}}, {{IPA|/k/}} могуць з'яўляццастаяць ўна каныканцы складоў. У класічнай тыбецкай таксама можа сустракацца гук {{IPA|/n/}}, але ў сучаснай мове ён зліваецца з папярэднім яму галосным у насавы галосны (гл. вышэй). Гук {{IPA|/k/}} у канцы слова можа з'яўляцца толькі ў фармальным, нарматыўным маўленні. У канцы складоў даволі невыразна вымаўляюцца гукі {{IPA|/r/}} і {{IPA|/l/}}, замест гэтага падаўжаецца папярэдні перад імі галосны гук. Гукі {{IPA|/s/}}, {{IPA|/t/}}, {{IPA|/k/}} у канцы словаўслоў, у адрозненне ад класічнай тыбецкай, апускаюцца і замяняюцца на гартанную змычку  — {{IPA|/ʔ/}} (напрыклад, класічнатыбецкае ''Bod'' («Тыбет»), якое ў лхаскім дыялекце вымаўляецца як {{IPA|[pʰø̀ʔ]}}).
 
▲# '''Склад''':
▲Як і ў кітайскай мове, тыбецкі склад характарызуецца наяўнасцю ініцыяляўініцыялей, медыяляўмедыялей і фіналяўфіналей.
 
▲Ініцыялі маюць каля 36 фанетычных варыянтаў і больш за 200 графічных. Медыялі (галосныя)  — сем галосных гукаў, перадаваныхякія перадаюцца з дапамогай чатырох агаласовак (''янг''). Фіналі (''джэджуг'', ''янгджуг'')  — 9 фанетычных варыянтаў, 16 графічных.
 
▲Структурна ў слове вылучаюць карэнную літару (''мінгжы''), вакол якой у парадку гадзіннае стрэлкі могуць дадавацца «суфіксы» (''джэджуг'' і ''янгджуг''), падпісная літара (''таг''), «прыстаўка» (''нгёнджуг'') і «надстаўка» (го). З улікам усіх заканамернасцей спалучальнасці тыбецкіх літар мажліваемагчыма стварэннеўтварэнне 15 тысяч камбінацый. ПарадакСловы ускладненняў тыбецкагаслоўніках складуупарадкаваны палягае ўна аснове размешчанняўскладнення словаўтыбецкага у слоўнікахсклада.
 
== Гісторыя ==
Узнікненне літаратурнай тыбецкай мовы звязваецца са з'яўленнем пісьмовасціпісьменнасці (найстаражытнейшы помнік  — надпіс у манастыры Сам'е, датаваны [[7 стагоддзе|VII]] ст.) і пранікненнем у Тыбет [[будызм]]у. Літаратурная мова фарміравалася пры перакладах кананічнае літаратуры з [[санскрыт]]у (пераклад Трыпітакі, [[8 стагоддзе|VIII]] ст.) і ў далейшым атрымаў развіццё празцераз літаратуру: гістарычную (сачыненні Бутана, [[14 стагоддзе|XIV]] ст.), рэлігійную (Цанкапа, [[14 стагоддзе|XIV]]-[[15 стагоддзе|XV]] стст.), мастацкую (вершы Міларэпы, [[11 стагоддзе|XI]]-[[12 стагоддзе|XII]] стст., Далай-ламы VI, [[17 стагоддзе|XVII]] ст.).
 
Сучасная літаратурная тыбецкая захавала старажытную традыцыйную арфаграфію, мала змянілася граматыка, інавацыі збольшага закранаюць у асноўным [[лексіка|лексіку]].
 
== Даследаванне мовы ==
У перыяд [[18 стагоддзе|XVIII]]-[[19 стагоддзе|ХІХ]] стст. Тыбет некалькі разоў наведвалі заходнія даследчыкі.
 
Першы слоўнік тыбецкай мовы з ужываннем адной з моў [[Еўропа|Еўропы]] (у дадзеным выпадку  — класічнатыбецка-[[англійская мова|англійскі]]) апублікаваў венгерска-румынскі [[філалогія|філолаг]] Шандар Кёрэшы Чома, ім жа была выдадзена праца па [[граматыка|граматыцы]] мовы (''Essay Towards a Dictionary, Tibetan and English'').
 
Г. Ешке, прадстаўнік місіі [[Мараўская царква|Мараўскай царквы]], якая знаходзілася ў [[Ладакх]]у з [[1857]] года, былі ў наступным апублікаваныяапублікаваў даследаванне тыбецкай граматыкі і тыбецка-англійскі слоўнік (''Tibetan Grammar'', ''A Tibetan–EnglishTibetan-English Dictionary'').▼
 
У 1839 годзе ў [[Санкт-Пецярбург]]у расійска-нямецкім усходазнаўцам Якавам Шмітам была апублікавааапублікавана нямецкамоўанямецкамоўная ''Граматыка тыбецкай мовы'' (''Grammatik der tibetischen Sprache''), праз два гады быў выдадзены тыбецка-нямецкі слоўнік (''Tibetisch-deutsches Wörterbuch''). Якаў Шміт меў доступ да мангольскіх крыніц, праздзякуючы гэтагэтаму ён узбагаціў свае звесткі інфармацыяй, невядомай дагэтульдатуль папярэднікам. Вялікай змястоўнасцю вылучаецца яго праца ''Тыбецкія даследаванні'' (''Tibetische Studien''), складзеная ў [[1851]]—[[1868]]  гг. Там жа, у [[1849]] годзе А. Шыфнерам была выдадзеная серыя прац па перакладзе, а таксама шэраг даследаванняў.▼
▲Г. Ешке, прадстаўнік місіі [[Мараўская царква|Мараўскай царквы]], якая знаходзілася ў [[Ладакх]]у з [[1857]] года, былі ў наступным апублікаваныя даследаванне тыбецкай граматыкі і тыбецка-англійскі слоўнік (''Tibetan Grammar'', ''A Tibetan–English Dictionary'').
 
Там жа, у [[1849]] годзе А. Шыфнерам была выдадзена серыя прац па перакладзе, а таксама рад даследаванняў.
▲У 1839 годзе ў [[Санкт-Пецярбург]]у расійска-нямецкім усходазнаўцам Якавам Шмітам была апублікаваа нямецкамоўа ''Граматыка тыбецкай мовы'' (''Grammatik der tibetischen Sprache''), праз два гады быў выдадзены тыбецка-нямецкі слоўнік (''Tibetisch-deutsches Wörterbuch''). Якаў Шміт меў доступ да мангольскіх крыніц, праз гэта ён узбагаціў свае звесткі інфармацыяй, невядомай дагэтуль папярэднікам. Вялікай змястоўнасцю вылучаецца яго праца ''Тыбецкія даследаванні'' (''Tibetische Studien''), складзеная ў [[1851]]—[[1868]] гг. Там жа, у [[1849]] годзе А. Шыфнерам была выдадзеная серыя прац па перакладзе, а таксама шэраг даследаванняў.
 
У [[1847]] годзе французскім даследчыкам П. Фуко ў сваёй працы ''Тыбецкая граматыка'' (''Grammaire thibitaine'') быў апублікаваны пераклад тэксту ''Rgya tcher rol-pa'', тыбецкага варыянтуварыянта ''Лаліты Вістары''.
 
Тэасам Казімірам Бернардам, доктарам рэлігіязнаўства Калумбійскага ўніверсітэта, а таксама даследчыкам і практыкам [[ёга|ёгі]] і тыбецкага [[будызм]]у, папасля яго вандроўцывандроўкі ў [[Індыя|Індыю]] і [[Тыбет]] у [[1936]]—[[1937]] гадах, была выдадзенаявыдадзена праца ''Спрошчаная граматыка літаратурнае тыбецкай мовы'' ''(A Simplified Grammar of the Literary Tibetan Language'').
 
Індускім [[індыялогіяіндалогія|індыёлагаміндолагам]] і [[лінгвістыка|лінгвістам]] Рагулам Санкрыт'яянам было выдадзена апісанне тыбецкай граматыкі на мове [[хіндзі]].
 
== Сучаснае выкарыстанне ==
У большай частцы Тыбецкага аўтаномнага раёна ўпачатковая працэсеадукацыя атрыманнядаецца пачатковайў адукацыіасноўным збольшага абоці поўнасцю ўжываеццана тыбецкаятыбецкай мовамове, зрэдку дзвюхмоўнаядвухмоўная адукацыя зрэдку ўводзіцца паперад дасягненніпераходам вучнямівучняў сярэдняйу сярэдную школышколу. Тым не менш, [[кітайская мова]] мае перавагу ў навучальным працэсе большасці тыбецкіх сярэдніх школаўшкол. Студэнты, якія абіраюць гуманітарны напрамак, маюць мажлівасцьмагчымасць атрымання вышэйшай адукацыі ў шэрагу гт.зв. «каледжаў меншасцей» у Кітаі<ref>Postiglione, Jiao and Gyatso. „Education«Education in Rural Tibet: Development, Problems and Adaptations”Adaptations». ''China: An International Journal''. Частка 3, №  1, сакавік 2005, ст. 1-23.</ref>. Гэтая сітуацыя адрозніваецца ад тыбецкіх школаўшкол у горадзе ДгарамсалаДхарамсала штатуштата [[Гімачал-Прадэш]], дзе адпаведнае міністэрства патрабуе навучання ў сярэдняй школе на англійскай мове<ref>Maslak, Mary Ann. „School«School as a site of Tibetan ethnic identity construction in India”India». China: An International Journal. Частка 60, №  1, люты [[2008]], ст. 85-106.</ref>. Развіццё пісьменнасціграматнасці абвяшчаюццаабвяшчаецца ўрадам [[КНР]] адной з галоўных мэтаўмэт, аднак большая частка дарослага насельніцтва ў Тыбеце застаецца непісьменнай і, нягледзячы на палітыку абавязковага атрымання адукацыі, большая частка сельскага насельніцтва не можа адпраўляць сваіх дзяцей у школу.
 
У лютым [[2008]] года дэпутатам брытанскага парламента Норманам Бэйкерам была выпушчанаявыпушчана заява з нагоды [[міжнародны дзень роднай мовы|міжнароднага дня роднай мовы]], у якой казалася, што «кітайскі ўрад прытрымліваецца мэтанакіраванай палітыкі здушэннязадушэння ўсяго тыбецкага, у тым ліку іх уласнай мовы ва ўласным краі» і сцвярджалася пра права тыбетцаў на самавыяўленне «на сваёй роднай мове»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | год = | url = http://www.freetibet.org/newsmedia/report-reveals-determined-chinese-assault-tibetan-language| копія = | дата копіі = | загаловак = Report reveals determined Chinese assault on Tibetan language. Press Release - 21st February 2008| фармат = | назва праектупраекта = Free Tibet| выдавецтва = | дата = 30 кастрычніка 2013 | мова = en| каментаркаментарый = }}</ref>. Аднак [[тыбетолаг]] Эліят Сперлінг адзначыў, што «КНР у пэўных межах прыкладае намаганні па спрыянні тыбецкаму культурнаму самавыяўленнісамавыяўленню» і што «культурную дзейнасць, якая ладзіццаажыццяўляецца на ўсім Тыбецкім плятоплато, нельга ігнараваць»<ref>Elliot Sperling, „Exile«Exile and Dissent: The Historical and Cultural Context”Context», ''TIBET SINCE 1950: SILENCE, PRISON, OR EXILE'' 31-36 (Melissa Harris & Sydney Jones eds., 2000).</ref>.
 
З прычыны таго, штоПаколькі большасць тыбетцаў працягвае жыць у сельскай мясцовасці, у якой, у адрозненне ад гарадоў Тыбецкага аўтаномнага раёна, даволі рэдка можна пачуць кітайскую мову, некаторыя навукоўцы таксама выказваюць падобныя прэтэнзіімеркаванні. У тэхаскім «Часопісе міжнароднага права» (''Texas Journal of International Law'') была апублікавана думка Бары Сотмана, згодна з якой «ніводнае апошняе даследаванне па [[уцісканаямовы мова|ўцісканыхпад пагрозай знікнення|мовах у небяспецы]] не аднесла тыбецкую да гэтай катэгорыі...катэгорыі… Сцвярджэнні, што моваю навучання ў пачатковых школах Тыбета з'яўляецца путунхуа [літаратурны стандарт кітайскай мовы], з'яўляецца памылковымі. Тыбецкая з'яўляласябыла асноўнай мовай выкладання ў 98 % пачатковых школаўшкол Тыбецкага аўтаномнага раёна на [[1996]]  г., цяпер путунхуа ўводзіцца ў пачатковых школах толькі ў гарадскіх школах...школах… Праз тое, штоПаколькі менш зачым чатыры з дзесяці тыбетцаў дасягаюць сярэдняе школы, пачатковая школа мае найбольшае значэнне для іх культурнай адукацыі»<ref>Sautman, B. 2003. “Cultural"Cultural Genocide and Tibet,” " Texas Journal of International Law 38:2:173-246</ref>.
 
Пад пагрозай тэарэтычна могуць знаходзіцца і іншыя мовы ў складзе тыбецкай галіны, прыкладамнапрыклад, [[ладаскаяладакхская мова]] ў рэгіёне Ладакх, Індыя. У горадзе [[Лег]] (захад ЛадакхуЛадакха) адбываецца павольны, але паслядоўны працэс выціскання тыбецкай мовы англійскай і хіндзі, адзначаюцца прыкметы паступовай страты тыбецкай культурнай ідэнтычнасці ў гэтым рэгіёне. У небяспецы таксама знаходзіцца [[балцкі дыялект]] ([[БалтыстанБалцістан]], гл. [[Гілгіт-БалтыстанБалцістан]], [[Пакістан]]), які выціскаецца мовай [[урду]], у прыватнасці, праз павелічэнне колькасці ўрдумоўных перасяленцаў з іншых рэгіёнаў краіны.
 
{{Зноскі}}
Радок 250 ⟶ 253:
* Sándor Kőrösi Csoma. Grammar of the Tibetan language, Calcutta, 1834; Budapest, 1984.
* Sándor Kőrösi Csoma. Sanskrit-Tibetan-English vocabulary: being an edition and translation of the Mahāvyutpatti, Calcutta, 1910, 1916, 1944; Budapest, 1984.
* Горячев А. В., Тарасов И.  Ю.  Русско-тибетский словарь.  — М.: Намчак, 2000.
* Ходж Стефен. Введение в классический тибетский язык / Пер. с англ.  — СПб., 1997. (Другое издание: М., 2008.)
 
== Спасылкі ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Тыбецкая_мова"