Польская мова: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
JerzyKundrat (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 24:
}}
'''По́льская мо́ва''' ({{lang-pl|język polski}}) — — адна з [[заходнеславянскія мовы|заходнеславянскіх моў]], нацыянальная мова [[
Разам з [[чэшская мова|чэшскай]], [[славацкая мова|славацкай]] і [[серба-лужыцкія мовы|серба-лужыцкімі мовамі]] належыць да заходнеславянскіх моў, уваходзячы ў т. зв. лехіцкую падгрупу (разам з [[палабская мова|палабскай мовай]], якая перастала існаваць у XVIII ст., са славінскім дыялектам, асіміляваным польскай мовай у першай палове XX ст., і з [[кашубская мова|кашубскімі гаворкамі]], якія таксама вылучаюць у асобную славянскую мікрамову).
Валодаюць польскай мовай прыблізна 50 мільёнаў чалавек<ref>Па колькасці носьбітаў займае 3-е месца сярод славянскіх моў, пасля ўкраінскай і рускай.</ref>, яна з'яўляецца дзяржаўнай мовай [[Польшча|Польшчы]], а таксама [[ЕС|Еўрапейскага Саюза]]. Большасць носьбітаў жыве ў [[ЗША]], [[Лацінская Амерыка|Лацінскай Амерыцы]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Англія|Англіі]], [[Францыя|Францыі]], [[Германія|Германіі]], у краінах былога [[СССР]] — у [[Літва|Літве]], [[Расія|Расіі]], [[Украіна|Украіне]], [[Казахстан]]е. У [[Беларусь|Беларусі]] пражывае больш за 400 тыс. [[Польская мова ў Беларусі|носьбітаў польскай мовы]].▼
== Пашырэнне ==
▲Валодаюць польскай мовай
== Гісторыя ==
[[Літаратурная мова]] фармуецца на базе вялікапольскіх, малапольскіх і мазавецкіх гаворак. Паводле перыядызацыі літаратурная мова падзяляецца на наступныя этапы:
* Старажытнапольская мова
* Сярэдняпольская мова
* Навапольская мова
Лехіцкая падгрупа моў фарміравалася ў VIII—X ст. Пазней праходзіла адасабленне яе ўсходняй часткі ад асноўнага масіву, што з'явілася пачаткам дапісьмовай гісторыі польскай мовы.
Звесткі пра польскі народ і плямёны, якія яго ўтваралі, можна знайсці ў старажытных хроніках ХІ ст. Першы гістарычна вядомы польскі князь [[Мешка I]] з дынастыі Пястаў прыняў у [[966]] г. [[хрысціянства]] ([[каталіцтва|рымска-каталіцкага]] абраду). Гэта спрыяла аб'яднанню польскіх зямель і ўключала іх у сферу грамадска-палітычнага, культурнага і рэлігійнага ўплыву Заходняй Еўропы.
Узнікненне польскай пісьменнасці датуецца
Як літаратурная, мова складалася ў выніку ўзаемадзеяння велікапольскіх, малапольскіх і мазавецкіх гаворак, бо спачатку палітычным і культурным цэнтрам была Велікапольшча (землі вакол г. [[Познань]]), пасля Малапольшча (сталіца — г. [[Кракаў]]), а з XVII ст.— [[Варшава]]. На польскую літаратурную мову на раннім этапе яе станаўлення зрабіла ўплыў [[чэшская мова]], а пазней — [[латынь]], якая доўгі час заставалася галоўнай пісьмовай мовай польскіх земляў — мовай рэлігіі, каралеўскай адміністрацыі, судаводства, школы, культуры і навукі. Гэта стрымлівала развіццё польскай літаратурнай мовы. Уплыў лацінскай мовы на польскую (часта праз чэшскую ці [[нямецкая мова|нямецкую]]) назіраецца ў лексіцы, сінтаксісе і нават у словаўтварэнні. У сваю чаргу, польская мова была перадатчыцай шматлікіх лацінізмаў і германізмаў у [[старабеларуская мова|старабеларускую]] і стараўкраінскую мовы.
У
У
== Пісьменства ==
== Лінгвістычныя асаблівасці ==
==Арфаграфія==
p, q, r, s, ś, t, u, v, w, x, y, z, ź, ż.
Радок 55 ⟶ 75:
* Чаргаванне перад канцавымі звонкімі зычнымі '''ó''' («у») з '''о''', '''ą''' з '''ę''': bób «боб» — bobu «бобу», błąd «памылка» — błędu «памылкі».
==
Польская мова мае 5 дыялектаў:
▲Разам з чэшскай, славацкай, верхне і ніжнелужыцкай польская мова складае заходнюю групу славянскіх моў. У 8-9 стст. адбыўся падзел яе на ляхіцкія, лужыцкія і чэшскія дыялекты. Ляхіцкія дыялекты, якія склалі аснову польскай мовы, ахоплівалі тэрыторыю паміж Балтыйскім морам і Карпатамі на поўначы і поўдні і паміж Эльбай і Бугам на захадзе і ўсходзе. Пачынаючы з другой паловы 9 ст. пачынаецца аб'яднанне ляхіцкіх плямёнаў, стварэнне Польскай дзяржавы і ўтварэнне адзінай польскай мовы.
* велікапольскі,
* малапольскі,
* мазавецкі,
* шлёнскі, або сілезскі,
* кашубскі.
== Сувязі з беларускай мовай ==
▲Узнікненне польскай пісьменнасці датуецца 12 ст., калі была напісана Гнезненская була - пасланне папы рымскага Інакенція II, у якім вызначаліся тэрыторыі, падначаленыя гнезненскаму архіепіскапу. Була была напісана на латыні, але яна ўтрымлівала больш 400 польскіх геаграфічных назваў і асабістых імёнаў, адлюстроўваўшых фанетычныя. лексічныя і марфалагічныя асаблівасці польскай мовы 12 ст. У 13-14 стст. з'яўляюцца пісьмовыя помнікі на польскай мове: ''Bjurodzica'', Свентакшышскія пропаведзь і Фларыянская псалтыр.
Уласнапольскія словы пранікалі ў [[старабеларускую мову]], асабліва пасля [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] ([[1385]]), калі ўзмацніўся палітычны і ваенны саюз [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] і Польшчы. Найбольш інтэнсіўна гэты працэс адбываўся пасля [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]) і ў XVII ст., калі паланізмы становяцца ўласцівымі для ўсіх жанрава-стылявых разнавіднасцей старабеларускага пісьменства: ''владца'' (уладар), ''завядовца'' (загадчык), ''пелкгрымацыя'' (падарожжа), ''звытяжца'' (пераможца), ''влость'' (буйны маентак), ''волати'' (крычаць), ''латвый'' (лёгкі), ''піл(ь)новати'' (сачыць), 'прытрымлівацца', липець (ліпень, ліпавы мёд), ''каштелянъ'' (камендант замка), ''мандат'' (каралеўскі ўказ, выклік у суд), ''щекгульный'' (асаблівы), ''ялмужна'' (міласціна) і шмат іншых. Некаторыя словы запазычваліся цэлымі гнёэдамі: ''нендза, нендзне, нендзный, нендзница, нендзникъ, знендзненый''. Многія з іх бытуюць у сучаснай беларускай мове, іншыя сталі гістарызмамі або змянілі сваё аблічча і значэнне. Асобныя словы былі запазычаны другі раз у 19—XX ст., праўда, у значна меншай колькасці, часам праз [[руская мова|рускую мову]]: ''апарат''.
Суседзі палякаў — беларусы — таксама аказалі пэўны ўплыў на развіцце польскай мовы. У XVII—XVIII ст. у яе пранікаюць фанетычныя і граматычныя рысы дыялектаў заходніх раёнаў Беларусі, якая ўваходзіла тады ў склад Польскай дзяржавы. Адчувальным быў уплыў беларускай мовы і на ўзроўнІ лексікі. У гэты час польская мова засвойвае беларусізмы: ''braha'', ''chwost'', ''dubas'' (від лодкі), ''hałas'', ''harmider'', ''hodowla'', ''hołoble'', ''huba'' (чага), ''hultaj'', ''odzieża'', ''kolasa'' (калёсы), ''pohaniec'', ''sorom'', ''wiereszszaka'', ''ohydny'', ''zbroja'', ''harować'' (цяжка працаваць), ''błaho'' (блага).
▲У 16 ст., які паправу лічыцца залатым стагоддзем польскай культуры, польская мовы выталківае латынь з мастацкай, палітычнай і рэлігіёзнай літаратуры. З'яўляюцца арфаграфічныя трактаты Я. Манчынскага. У 1568 г. была выдана, напіаная на лацінскай мове, першая граматыка польскай мовы П. Сарторыўса-Стаенскага.
▲У 20 ст. калі Польшча зноў здабыла незалежнасць, назіраецца росквіт польскай культуры і літаратуры. Польская мова, як дзяржаўная ахапіла ўсе сферы грамадскага жыцця. У гэты перыяд складаюцца капітальныя слоўнікі, фундаментальныя граматыкі польскай мовы. Узнікаюць інстытуты польскай мовы і культуры, для замежнікаў, польская мова становіцца аб'ектам, які пачаў цікавіць не толькі этнічных палякаў з-за мяжой, але і шырокае кола спецыялістаў, якія займаюцца эканамічнымі, палітычнымі і гуманістычнымі праблемамі Цэнтральнай Еўропы.
== Літаратура ==▼
{{зноскі}}
== Гл. таксама ==
* [[Польская мова ў Беларусі]]
* [[Польска-беларускі, беларуска-польскі слоўнік]]
▲== Літаратура ==
* ''Кіклевіч А. К., Кожынава А. А., Кур'ян І. У.'' Польская мова: вучэбны дапаможнік. - Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2000. - 318 с. - ISBN 985-11-0135-4
* ''Лучыц-Федарэц І. І.'' Польская мова // {{крыніцы/БЭ|12}}
== Спасылкі ==
| |||