|
== Геаграфія ==
=== '''Геаграфічнае становішча''' ===▼
▲=== '''Геаграфічнае становішча''' ===
Еўрапейскі Звяз амаль поўнасцю знаходіцца ў Еўропе (за выключэннем Кіпра, які геаграфічна адносіцца да Азіі). Агульная тэрыторыя складае 4 422 773 км2, а насельніцтва налічвае каля 510 мільёнаў чалавек. Берагавая лінія вельмі неаднародна, таму Еуропа мае шмат паўвыспаў ды мораў, якія яе амываюць. Амаль поўнасцю Гішпанія і Партугалія знакодзяцца на Пірэнэйскай паўвыспе, Італія – на Апенінскай, Балгарыя і Грэцыя – на Балканскай, Данія – на паўвыспе Ютландыя.
Большая колькасць краін ЕС маюць выхад да мора, што гаворыць пра вялікія магчымасці да міжнародных і міжкантынентальных сувязяў амаль з усімі краінамі свету, што ЕС актыўна і выкарыстоўвае.
=== '''Рэльеф''' ===
Негледзячы на адносна невялікі размер, Еўрапейскі Звяз мае вельмі разнародны рэльеф. У агульным, можна выдзеліць пераважна раўнінныя паўночныя краіны і пераважна гарыстыя паўдневыя. Сярод гор ЕС найбольш значнымі з'яўляюцца Альпы, Пірэнэі ды Карпаты. Многія горныя сістэмы з'яўляюцца пачаткам буйнейшых рэк Еўропы. Адметна, што шмат гор ў ЕС маюць развітыя цэнтры горналыжнага турызму. Найвышэйшая кропка ЕС – гара Манблан (4810 м) на мяжы Італіі і Францыі, а ніжэйшая – польдэр Прынца Александра у Нідэрландах (ляжыць на 7 метраў ніжэй узроўня мора). На рэльеф паўночных краін даволе сільна паўплывалі леднікі.
Рэльеф мае каласальны ўплыў на развіццё ЕС – па-першае, узвышча адрозніваюцца відамі гаспадаркі, што стварае больш “разнастайную” эканоміку, па-другое, яны фармуюць геаграфічны каркас эканомікі і транспарту Еўрапейскага Саюза (напрыклад, з-за гор Пірэнэяў існуюць толькі 4 аутамагістралі, злучаючыя Францыю з Гішпаніяй). Таксама, рэльеф ўплывае і на распаўсюджанне карысных выкапанняў: рудныя выкапанні амаль заўседы знаходзяцца на ўзвышчах і ў гарах, а нярудные і паліўныя (акрамя урану) – на раўнінах.
=== '''Унутраныя воды''' ===
У агульным, Еўрапейскі Саюз даволе добра збяспечаны ўнутранымі водамі. Амаль увесь павярховы сток належыць да басейну Атлантычнага акіяна – басейны ўнутранага стоку зусім не значныя і знаходяцца, у асноўным, у вададэфіцытных рэгіёнах. Дзякуючы блізасці да Атлантычнага акіяна, амаль уся тэрыторыя ЕС атрымлівае дастатковую колькасць ападкаў. Выключэнне – унутраныя тэрыторыі Гішпаніі і Партугаліі з найбольш актуальнай праблемай недахопа вады, таму там патрэбен мэнеджмэнт водных рэсурсаў і аптымізацыя сельскай гаспадаркі. Рачная сетка даволе дрэўняя, але некаторыя рэкі на поўначы адносна маладыя, таму як яны сфарміраваліся толькі пасля апошняга ледніка. Найбольш буйныя рэкі ЕС – Рэйн - у Германіі, Луара – у Францыі, Дунай – у Германіі, Аўстрыі, Славакіі, Венгрыі, Харватыі, Румыніі і Балгарыі. Усе яны з'яўляюцца значнымі транспартнымі артэрыямі, а на ўзвышчах ды ў гарах некаторыя рэкі выкарыстуюць як месца размяшчэння ГЭС, напрыклад Рона і Адідже.
пачынаюцца. Таксама на горных рэках найбольш зручна і выгадна будаваць ГЭС.
=== '''Клімат''' ===
Большая частка Еўропы – дакладна, паўночная і цэнтральная – належыць да ўмераннага клімату, таксама выдзяляюць субтрапічны клімат ў паўдневаеўрапейскіх краінах. Вялізарна ўплывае на клімат плыня Гальфстрым, дзякуючы чаму тэмпературы ў Еўропе месцамі на 10 градусаў вышей за сярэднешыротныя (расійскі горад Владзівасток знаходзіцца на той жа шыраце, што і Лазурны бераг). Гэта вызначае больш спрыяльныя ўмовы для сельскай гаспадаркі і развіцця інфраструктуры.
Поўнач Фінляндыі захватывае субарктычны клімат. На захадзе ЕС распаўсюджан марскі клімат, у цэнтральнай і ўсходняй частцы – пераходны, з меньшай колькасцю ападкаў і больш халоднай зімой. На поўдне ЕС дамінуе субтрапічны міжземнаморскі клімат, які мае цеплае і сухое лета, а таксама дажджліваю і не вельмі халодную зіму. У ім находзяцца амаль ўсе Еўрапейскія курорты.
=== '''Карысныя выкапанні''' ===
Распаўсюджанне карысных выкапанняў цесна звязана з тэктанічнай будовай тэрыторыі ЕС: яна вельмі неаднародна, таму ў ЕС знаходзіцца вялікі спектр розных мінеральных радовішчаў. У агульным, пачыная з 80-ых гадоў апошняга стагоддзя, краіны Еўропы (а потым і ЕС) праводзяць палітыку адыходу ад здабыўнай і арыентаванай на яе прамысловасці. ▼
▲====== Распаўсюджанне карысных выкапанняў цесна звязана з тэктанічнай будовай тэрыторыі ЕС: яна вельмі неаднародна, таму ў ЕС знаходзіцца вялікі спектр розных мінеральных радовішчаў. У агульным, пачыная з 80-ых гадоў апошняга стагоддзя, краіны Еўропы (а потым і ЕС) праводзяць палітыку адыходу ад здабыўнай і арыентаванай на яе прамысловасці. ======
Радовішча нафты і прыроднага газу не вельмі распаўсюджаны на тэрыторыі ЕС, але значныя запасы знаходзяцца на шэльфе Паўночнага мора (Велікабрытанія, Нідэрланды), дзе выкарыстуюцца сумесна з НарвегіяйННарвегіяй. Шмат меньш значныя радовішча знойдзены ў Італіі і Францыі. Зразумела, што нафты і газу, якія здабываюцца, не хапае для прамысловасці, таму ЕС купляе іх ў Расіі, Алжыра, Лівіі і Нарвегіі.
Вугаль распаўсюджан у Велікабрытаніі (Ньюкасл), Нямеччыне (Ахен, Рур) і Польшчы (Сілезія). З усіх пералічаных радовішчаў зараз выкарыстоўваецца толькі Верхнесілезскі ў Польшы, але і ён знаходзіцца ў крызісным становішчы. ЕС не забяспечвае сябе вуглем, таму яна вымушана купляць яго ў Расіі, Адметна, што Нямеччына з'яўляецца міравым лідарам па агульным запасам бурага вугля.
== Экалогія ==
Экалогія ў Еўрасаюзе пастаянна паляпшаецца, у асноўным, дзякуючы належным адносінам урада да яе. Але экалагічныя праблемы ўсё роўна існуюць, і выкліканы яны, галоўным вобразам, высокай шчыльнасцю насельніцтва і прамысловай нагрузкай на тэрыторыю.
Еўрапейскі Саюз мае сем інстытутаў:
* Савет Еўрапейскага саюза
* Суд Еўрапейскага Саюза
* Еўрапейскі цэнтральны банк
* Еўрапейская падліковая палата.
Паўнамоцтвы па прапрацоўцы і ўнясенні змяненняў у заканадаўства падзяляюцца паміж Саветам Еўрапейскага Саюза і Еўрапейскім парламентам, а выканаўчыя задачы ажыццяўляюцца Еўрапейскай камісіяй і ў абмежаваным парадку Еўрапейскім Саветам (не варта блытаць з вышэйзгаданым Саветам Еўрапейскага саюза). Грашова-крэдытная палітыка еўразоны ўсталёўваецца Еўрапейскім цэнтральным банкам. Тлумачэнне і прымяненне заканадаўства ЕС і дагавораў забяспечваецца Судом Еўрапейскага саюза. Бюджэт ЕС вядзецца Еўрапейскай падліковай палатай. Ёсць таксама цэлы шэраг дапаможных органаў, якія кансультуюць ЕС або працуюць у пэўнай вобласці.
===== Эмісіі серы, азоты, діаксіда вуглерода ў атмасферу. =====
=== Еўрапейскі савет ===
Гэта прычына кіслотных дажджоў, часткова – дэградацыі глебаў, пашкоджання жылога фонду, транспарту і маёмасці. Найбуйнейшыя эмісіі, ў асноўным, сустракаюцца ў старапрамысловых раёнах, напрыклад, французская Латарынгія альбо "Чорная Англія". Металургія, цеплаэнергетыка і хімічная прамысловаць з'яуляюцца аднымі з іх галоўных прычын.
''Асноўны артыкул: [[Еўрапейскі савет|'''Еўрапейскі савет''']]''
[[Файл:Donald Tusk 2013-12-19.jpg|міні|''Старшыня Еўрапейскага Савета, Дональд Туск'']]
Еўрапейскі савет ажыццяўляе палітычнае кіраванне ЕС. Ён збіраецца чатыры разы на год і складаецца з:
* [[старшыні Еўрапейскага Савета]] (у цяперашні час - [[Дональд Туск]])
* [[Старшыня Еўрапейскай камісіі|старшыні Еўрапейскай камісіі]] (у цяперашні час [[Жан-Клод Юнкер]])
* прадстаўнікоў ад усіх дзяржаў-членаў (кіраўнікоў дзяржавы або кіраўнікоў урада)
* [[Вярхоўны прадстаўнік ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі|Вярхоўнага прадстаўніка ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі]] (у цяперашні час - [[Фэдэрыка Магерыні]]).
Еўрапейскі савет быў апісаны некаторымі як "вышэйшая палітычная улада» Саюза.<ref>http://bookshop.europa.eu/en/europe-in-12-lessons-pbNA3110652/</ref> Ён прымае актыўны ўдзел у абмеркаванні змен ў дамовах і вызначае палітыку ЕС. Еўрапейскі Савет выкарыстоўвае сваю вядучую ролю для вырашэння спрэчак паміж дзяржавамі-членамі і ўстановамі, а таксама палітычных крызісаў і рознагалоссяў, абумоўленых спрэчнымі пытаннямі і палітыкай. Ён дзейнічае як "калектыўны кіраўнік дзяржавы» і ратыфікуе важныя дакументы (напрыклад, міжнародныя пагадненні і дамовы).<ref>https://books.google.by/books?id=aMsWxEnaqrUC&pg=PA146&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref>
====== Забруджванне мора ======
Задачамі для старшыні Еўрапейскага савета з'яўляюцца забеспячэнне знешняга прадстаўлення ЕС<ref>http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/111298.pdf</ref>, дасягненне кансенсусу і ўрэгуляванне рознагалоссяў паміж дзяржавамі-членамі як у ходзе пасяджэнняў Еўрапейскага Савета, так і ў перыяды паміж імі.
[[Файл:Карта забруджвання мора.gif|міні]]
Экалагічная сітуацыя найгоршая ў Балтыйскім моры, трохі лепей яна ў Міжземным і Паўночным морах. Забруджванню спрыяе вялізная сетка партоў, марскіх маршрутаў, трубаправодаў, якія праходзяць праз моры.
====== Забруджванне бытавым мусарам ======
Еўрапейскі савет не павінен быць памылкова прыняты за Савет Еўропы - міжнародную арганізацыю у Страсбургу, незалежную ад ЕС.
Шматлікае насельніцтва ЕС вымушае спраўляцца і з мусарам, якое яно вырабляе. Амаль да паследніх гадоў яго захоўвалі на звалках або палілі. Зараз ўсё больш і больш мусара трапляе на перапрацоўку, што вельмі выдатна за кропкі бачання экалогіі.
▲*=== Еўрапейскі савет ===
▲*=== Еўрапейская камісія ===
▲*=== Еўрапейскі парламент ===
=== Савет Еўрапейскага Саюза ===
''Асноўны артыкул: '''[[Савет Еўрапейскага саюза|Савет Еўрапейскага Саюза]]'''''
Савет Еўрапейскага Саюза (таксама званы "Савет" і "Савет Міністраў", яго ранейшая назва) <ref>https://europa.eu/european-union/topics/institutional-affairs_en</ref> утварае адну палову заканадаўчай ўлады ЕС. Ён фарміруецца з міністраў урада ад кожнай дзяржавы-члена, яны сустракаюцца ў розным складзе ў залежнасці ад галіны палітыкі. Нягледзячы на розныя канфігурацыі, Савет лічыцца адзіным цэлым. Акрамя сваіх заканадаўчых функцый, Савет таксама ажыццяўляе выканаўчыя функцыі ў адносінах да агульнай знешняй палітыкі і палітыкі бяспекі.
=== Еўрапейскі парламент ===
''Асноўны артыкул: [[Еўрапейскі парламент|'''Еўрапейскі парламент''']]''
[[Файл:European Parliament Strasbourg Hemicycle - Diliff.jpg|злева|міні|''Паўкола Еўрапарламента ў Страсбургу'']]
Еўрапейскі парламент фарміруе другую палову заканадаўчай ўлады ЕС. Члены Еўрапейскага Парламента выбіраюцца непасрэдна грамадзянамі ЕС кожныя пяць гадоў на аснове прапарцыянальнага прадстаўніцтва. Еўрапарламент складаецца з 751 члена. Хаця члены Еўрапарламента выбіраюцца на нацыянальнай аснове, яны сядзяць па палітычных групах, а не па іх нацыянальнасці. Кожная краіна мае пэўную колькасць месцаў і падзяляецца на субнацыянальныя выбарчыя акругі, дзе гэта не ўплывае на прапарцыянальны характар сістэмы галасавання.<ref>http://www.fairvote.org/european-parliament-to-be-elected-with-proportional-representation-systems</ref>
Еўрапейскі парламент і Савет Еўрапейскага Саюза ствараюць заканадаўства сумесна амаль ва ўсіх галінах у рамках звычайнай заканадаўчай працэдуры. Гэта таксама прымяняецца да бюджэта ЕС. Еурапейская камісія нясе адказнасць перад парламентам, ёй патрэбна адабрэнне для ўступлення на пасаду, яна павінна даваць яму справаздачу і можа атрымаць ад парламента вотум недаверу. [[Старшыня Еўрапейскага парламента|Старшыня Еўрапарламента]] (у цяперашні час - [[Антоніа Таяні]]) ажыццяўляе ролю спікера ў парламенце і прадстаўляе яго звонку. Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнты выбіраюцца дэпутатамі Еўрапарламента кожныя два з паловай гады.
=== Еўрапейская камісія ===
''Асноўны артыкул: [[Еўрапейская камісія|'''Еўрапейская камісія''']]''
[[Файл:Ioannes Claudius Juncker die 7 Martis 2014.jpg|міні|''Старшыня камісіі Жан-Клод Юнкер'']]
Еўрапейская камісія выступае ў якасці выканаўчага апарата ЕС і адказвае за распрацоўку праектаў заканадаўства і штодзённую дзейнасць ЕС. Камісія таксама разглядаецца як рухавік еўрапейскай інтэграцыі. Яна дзейнічае як кабінет ўрада, складаецца з 28 камісараў па розных сферах палітыкі, па адным ад кожнай дзяржавы-члена, хоць члены Камісіі абавязаны прадстаўляць інтарэсы ЕС у цэлым, а не іх родных дзяржаў.
Адзін з 28 камісараў з'яўляецца старшыней Еўрапейскай Камісіі (у цяперашні час Жан-Клод Юнкер), якi прызначаецца Еўрапейскім Саветам. Пасля старшыні, самым бачным камісарам з'яўляецца [[вярхоўны прадстаўнік ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі]], які з'яўляецца па пасадзе намеснікам старшыні Камісіі і таксама выбіраецца Саветам Еўропы. Астатнія 26 членаў Камісіі пасля прызначаюцца Саветам Еўрапейскага саюза па ўзгадненні з прызначаным прэзідэнтам. 28 камісараў як адзіны орган належаць зацверджанню Еўрапейскім парламентам.
=== Суд Еўрапейскага Саюза ===
{{main|Суд Еўрапейскага саюза}}
У рамках ЕС важная роля належыць Суду ЕС. Рэгламент Суда ЕС зацверджаны Саветам ЕС. Прызнанне абавязковай юрысдыкцыі гэтага Суда - адна з умоў членства ў ЕС. Суд ЕС ўпаўнаважаны: рэгуляваць міждзяржаўныя спрэчкі; ануляваць дзеянне заканадаўчых актаў і рашэнняў, якія прымаюцца іншымі галоўнымі органамі, ЕС абавязваць дзяржавы - удзельніцы ЕС выконваць узятыя на сябе абавязкі; даваць тлумачэнне нормаў права ЕС. Ісцамі ў Судзе могуць выступаць дзяржавы-удзельніцы ЕС, нацыянальныя судовыя органы, юрыдычныя і фізічныя асобы. Рашэнні Суда маюць абавязковую для бакоў сілу.
* рэгуляваць міждзяржаўныя спрэчкі
* ануляваць дзеянне заканадаўчых актаў і рашэнняў, якія прымаюцца іншымі галоўнымі органамі ЕС
* абавязваць дзяржавы-удзельніцы ЕС выконваць узятыя на сябе абавязкі
* даваць тлумачэнне нормаў права ЕС.
Ісцамі ў Судзе могуць выступаць дзяржавы-удзельніцы ЕС, нацыянальныя судовыя органы, юрыдычныя і фізічныя асобы. Рашэнні Суда маюць абавязковую для бакоў сілу.
=== '''Еўрапейская падліковая палата''' ===
''Асноўны артыкул: '''[[Еўрапейская падліковая палата]]'''''
Падліковая палата абавязана прадстаўляць парламенту і Савету "заяву аб гарантаванні надзейнасці рахункаў і законнасці і правільнасці асноўных здзелак". Палата таксама дае заключэнні і прапановы па фінансавым заканадаўстве і барацьбе з махлярствам. Парламент выкарыстоўвае іх, каб вырашыць, ці варта ўхваліць распрацаваны Камісіяй бюджэт.
=== Падзяленне кампетэнцый ===
Дзяржавы-члены ЕС захоўваюць усе паўнамоцтвы, не перададзеныя ў кампетэнцыю Еўрапейскага Саюзу. У некаторых сферах ЕС валодае выключнай кампетэнцыяй. Гэта тыя сферы, у якіх дзяржавы-члены адмовіліся ад якой-небудзь здольнасці прымаць заканадаўства. У іншых галінах ЕС і яго дзяржавы-члены падзяляюць кампетэнцыю заканатворчасці. Калі і дзяржавы-члены, і ЕС могуць прымаць пэйнае заканадауства ў адной галіне, дзяржавы-члены здольныя прымаць заканадаўства толькі ў той ступені, у якой ЕС не можа. У астатніх галінах палітыкі ЕС можа толькі каардынаваць, падтрымліваць і дапаўняць дзеянні дзяржавы-члена, але не можа прыняць заканадаўства з мэтай гарманізацыі нацыянальных законаў.<ref>http://ec.europa.eu/competition/consumers/events/2009/index.html</ref>
Калі адмысловая галіна палітыкі трапіла ў пэўную катэгорыю кампетэнцыі, гэта неабавязкова сведчыць аб тым, якая павінна быць заканадаўчая працэдура для прыняцця заканадаўства ў гэтай галіне. Розныя заканадаўчыя працэдуры выкарыстоўваюцца ў адной і той жа катэгорыі кампетэнцыі і нават у адной і той жа галіне палітыкі.
=== Іншыя органы ===
=== Раздзяленне кампетэнцыі ===
== Прававая сістэма ==
== Замежныя справы ==
| 